Onu sevməmək olmur

"Ədəbiyyat qəzeti"nin redaktoruna

Hörmətli Ayaz müəllim!

Qəzetinizdə hər vaxt İraq-türkman yazar və aydınlarına yer ayırdığınıza görə sizə minnətdarıq. Azərbaycan Yazarlar Birliyinin fəxri üzvü Mövlud Taha Qayaçının vəfatı ilə bağlı prof.dr. Qəzənfər Paşayevin vida sözünü veribsiniz. Mövlud Taha həqiqətən də bizim tanınmış yazar və aydınlarımızdan idi. İraqda və Türkiyədə demək olar ki, bütün qəzet və dərgilər onun haqqında yazılar verdilər. O, Azərbaycanı çox sevirdi (ümumiyyətlə, Azərbaycanı sevməyən elə bir iraqlı türkman tapmaq çətindir).

Nə yaxşı ki, Qəzənfər müəllimin yazısını və Mövludun türkman ellərində çox sevilən "Dayı Mehdi" hekayəsini çap edərək onun ruhunu şad edibsiniz. Taleyə baxın ki, Mövludun ölümünə az qalmış "Türkmaneli" dərgisində nəşr etdirdiyi "Onu sevməmək olmur" adlı məqaləsi Qəzənfər Paşayevə həsr olunub. Azərbaycanlı oxucu və tədqiqatçılar bilmirlər ki, Qəzənfər Paşayev İraq-türkman ləhcəsi və folkloruna dair material toplayarkən hansı zorluqlarla qarşılaşıb.

Oxucular üçün maraqlı olacağını düşünərək mərhum Mövlud Tahanın həmin məqaləsini təqdim edirəm.

Hörmətlə

Məhəmməd Bayat,

Azərbaycan Yazarlar Birliyinin fəxri üzvü

Bakı - 27.06.11

İraq türkmanları ilə Azərbaycan türkləri arasında çağdaş kültür körpüsünün təməl daşını atma şərəfini Rəsul Rza pay etmişdir. Kərkükə yapdığı qısa ziyarəti sırasında xocamız Əta Tərzibaşının üçcildlik "Kərkük xoyrat və maniləri" kitabını əldə edən Rəsul Rzanı - Azərbaycanda sərbəst şeir cığırını açıb dərinləşdirən ünlü şairi bu xalq yaradıcılığı nümunələri elə təsirləndirmişdi ki, onun çalışmaları Azərbaycanda bayatı janrına rəğbəti bir dönüşə gətirib çıxardı.

Əta bəyin adı keçən kitabı elm adamları tərəfindən çox mühüm və zəruri sayılmış, çoxsaylı araşdırmalara mövzu olmuş, bir çox ədəbiyyatçının könlündə səltənət taxtını qurmuşdu. Bu vadidə könül verən gənc nəslin nümayəndələrindən biri də Qəzənfər Paşayev olmuşdur. Qəzənfər İraqda fəaliyyət göstərən Sovet şirkətində çalışarkən, fürsətdən yararlanaraq xalqa xidmət göstərmişdir. Q.Paşayev İraqda işlədiyi altı il ərzində, böyük əlaqələr qurmuş, bol-bol material toplamış, dəyərli işlər görmüşdür. Siyasi baxımdan zorakılıqlarla qarşı-qarşıya qaldığı da olmuşdu.

Onunla tanışlıq mənə Bağdadda "Qardaşlıq" ocağında qismət olmuşdu. Sağlam, dinamik qəzet müxbirləri kimi bir əlində qeyd dəftəri, bir əlində maqnitafon qeyd edir, səs yazırdı. Sovet rejimi dönəmi idi. Kommunizm kabusu İraqı da caynağına almışdı. Kommunistlər 1959-cu ildə Kərkükdə qətlam törətmişdilər. Bizlərdə Qəzənfər Paşayevə münasibət başqa idi. Azəri olduğu yardımına yetmişdi. Çünki azərilər də Sovet rejiminin qurbanı hesab olunurdu. Bununla belə, Qəzənfər ürəyini açıb kimliyini göstərə bilməzdi. O, Abbas Zamanov kimi millətçi adı qazanmışlardan söz açaraq pasport kimi istifadə edirdi. Sovet pasportu daşıdığı üçün kritik suallarla qarşılaşdığı, kəndi inancı acısından cavab verməmək nəticəsində çəkdiyi sıxıntıları, ölçülü-biçili danışma və davranışlarına rəğmən o, Sovet-Bağdad Elçiliyində nəzərdən düşmüş və izlənmişdi. Onu sovetlərin əleyhdarları türkmanlarla yaxınlaşmasına, türkman "Qardaşlıq" ocağına ayaq açmasına, "Qardaşlıq" dərgisində yazı yazdığına görə suçlamışdı. Amma Qəzənfər Paşayev diplomatik və açıqgözlülük fərasəti ilə fəlakəti adlamağı bacarmışdı.

Çox vəfalı olan bu dostumla anılacaq anlarım kitab dolduracaq qədər çoxdur. Bu yazımda ancaq bir olay üzərində duracağam. 1966-cı ildə Qəzənfər material toplamaq üçün Kərkükə gəlmişdi.

Bizim adətimiz budur: Gərək müsafir bizimlə evdə qalsın. Lakin Qəzənfər heç cür razı olmadı. Onu təhlükəsizliyinə əmin olduğumuz Atlas küçəsində "Qızıl Arslan" otelində yerləşdirdik. Gün boyu və gecənin gec saatlarına qədər birlikdə qalır, uyuma zamanı otelə gedirdi. Necə bir yerdə qaldığına baxmaz, sıxıntı, soyuq, isti barədə düşünməz, bəlkə də onları düşünməyə vaxt tapmazdı. Fikri-zikri material toplamaq idi. Arada müğənni Əbdülvahid Kuzəçioğluna heyranlığını dilə gətirirdi. Onun haqqında bilgi əldə etmək üzərinə, onun harada çalışdığını sordu. Kuzəçioğlunun neft şirkətində çalışdığı cavabını alanda çaşıb qaldı.

- Həm vəzifə, həm sənətlə məşğul olursa, bu qədər əsəri necə yarada bilir?

Qəzənfərin Kərkükə gəlişinin ya ikinci, ya üçüncü günü axşam Kuzəçioğlu ilə görüşməyi planlaşdırdıq. Qəzənfərin qaldığı otellə üzbəüz Kərkükdə çox məşhur Abbas Keçəçinin kəllə-paça dükanı yerləşirdi. Əhməd Otraqçı və Qəzənfərlə kəllə-paça yeməyə gedəcəkdik. Qəzənfərin otağına gəldik. Qəzənfər geyinib əşyalarını toplayırdı. Mən bürküyə dözməyib balkona çıxdım. Siqaret çəkməyə başladım. Elə bu vaxt gördüm ki, Kuzəçioğlu qarşı tərəfdə maşınını saxlayıb harasa getmək istəyir. Səsləndim. Otel qarşısında Kuzəçioğlunu qarşıladıq. Nəzakətlə davranmanın ustası olan Kuzəçioğlu Qəzənfəri görən kimi

Xoş gəldin, qədəm-qədəm,

Sən buralı, mən yadəm -

xoyratı ilə min illik bir dostluq havası əsdirdi. Qucaqlaşdılar. Yuxarı odaya çıxdıq. Mövsümsüz bir bürkü vardı. Paşayev icazə almadan maqnitafonu işə saldı. Fürsəti əldən vermək olmazdı. Kuzəçioğlu mahnını mahnıya qoşmuşdu. Əngəlliklər isə sanki aralarında söz birliyi yapmışdılar. Küçədə siqnal verə-verə gedən maşınların səsini batırmaq üçün pəncərələri qapatdıq.

Qəzənfər sevinc içərisində idi. Sanki dəfinə tapmışdı. Başqa bir aləmdə idi. Dünyadan xəbərsizdi. Ələ keçirmiş fürsəti ən yaxşı biçimdə dəyərləndirməyə çalışırdı. Bu kiçik otaqda dörd nəfər susuzluğu, istini unutmuşdu. Zorakılıqlara sevinc içərisində qatlanırdıq. Kəndi düşən ağlamaz - deyirlər. O da var ki, göydə axtardığını yerdə tapan, tapdığını buraxmaz.

Kuzəçioğlu oxuduqca coşur, açılırdı. Paşayevin suallarını doyurucu bir şəkildə cavablandırırdı. Örnəklər verir, açıqlayırdı. Kuzəçioğlu oxuduqca ürəklərimiz saz-söz dalğaları ilə çırpınırdı. Paşayevin əldə etdikləri ilə sevincdən ayaqları yerə dəymirdi.

Bu görüş istəksiz sona yetdi. Kuzəçioğlunu gedəcəyi yerə yola salanda, dükanın qapandığını gördük. Kəllə-paça qonaqlığı başqa günə qaldı (Bizlər kəllə-paçanı hər vaxt, xüsusən də axşamlar yeyərik - M.B.).

Kuzəçioğlunun göstərdiyi könüllülük Qəzənfəri çox təsirləndirmişdi. Hər zaman onu sorar və arar, görüşərdi. Son dəfə bir heyətlə Bağdada gələn Qəzənfər Kuzəçioğlunun Bakıda çəkdirdiyi (rəssam Nazim Rəhmanzadə) portretini gətirmişdi. Bizimkilərdən birinə yol kirəsi ödəyərək onu Kərkükdən Bağdada gətirməsini istəmişdi. Ertəsi gün ondan siyasi səbəblər dolayısı ilə gələ bilməm cavabını almışdı (Kuzəçioğlunun portretini Bağdadda akademik B.Nəbiyev, A.Mirzə və S.Abbasbəyli ilə birgə "Qardaşlıq" nadisində (Mədəniyyət ocağı) onların şərəfinə hazırlanan yığıncaqda Qəzənfər Paşayev ona çatdırmaq üçün "Qardaşlıq"ın rəhbərliyinə vermişdi - M.B.)

Sonra telefon bağlantısında Kuzəçioğlu bu xüsusda kimsə ilə görüşmədiyini bildirmişdi.

Bu olayı Paşayev yeni yayımlanan "Borcumuzdur bu ehtiram" (Bakı - 2010) kitabında açıqlayır. Nə isə…

Qəzənfər Paşayevi sevməmək olmur.

Mövlud Taha Qayaçı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 1 iyul.- S.3.