"Teleskop"dan görünən dünyamız

Hörmətli Elçin müəllim!

Neçə gündür "Teleskop" əsərinin ictimai baxışından aldığım təəssüratla yaşayıram. Hiss-həyəcanım, sevincim məni vadar edir ki, teatrşünas olmasam da, cürət edib bu məktubu yazım. Sevinirəm ona görə ki, beynəlxalq arenaya çıxacağına şübhə etmədiyim gözəl bir əsər yazmısınız. Mən ruhlar haqqında film də görmüşəm, kitab da oxumuşam. "Teleskop" başqa aləmdir, sözün həqiqi mənasında tapıntıdır.

Mən əksər qüdrətli aktyorlarımızı səhnədə görmüşəm. Sizin əsərləriniz də daxil olmaqla, bütün əsərlərə tamaşa etmişəm. Hətta şair Əliağa Kürçaylının "Futbol Şekspiri üstələyibdir" - deyə həyəcan təbili çaldığı vaxt belə tamaşalardan qalmazdım. Maraqlıdır ki, filmlərdən fərqli olaraq teatrda aktyorlarla canlı təmasda olduğundan, tamaşa insanı mühakimələr yürütməyə, düşünməyə, müqayisələr aparmağa sövq edir.

Mənə ABŞ-da ikiaylıq ixtisasartırma kurslarında olarkən (1983) Nyu-Yorkun məşhur Brodvey (Broadway) küçəsindəki teatrlarda maraqlı tamaşalar görmək qismət olub. "Mənim yeganə məhəbbətim" musiqili komediyası göstəriləndə səhnəyə kiçik, lakin həqiqi təyyarə çıxardılar. Mən İngiltərədə bir aylıq ixtisasartırma kurslarında olanda (1988) və sovet quruluşu dağıldıqdan sonra dəfələrlə Şekspirin ata yurdu Stratfordda, London və Oksfordda bir-birindən maraqlı tamaşalar görmüşəm. Bunları saymaqda məqsədim odur ki, gördüklərimi müqayisə etmək imkanım yaranıb. Dram teatrında təkcə pərdənin cırhacırla açılıb-bağlanması, yalan olmasın, iki-üç dəqiqə çəkirdi. Hələ mən dekorasiyaların dəyişdirilməsini demirəm. Xalq arasında "şeytan əməli" adlandırılan televiziya da öz işini görürdü. Teatra həvəs xeyli azalmışdı. Şükürlər olsun ki, başqa sahələr kimi, Milli teatrımız da möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin nəzərindən yayınmadı. Milli dram teatrımız dünya standartlarına artıqlaması ilə cavab verən şəkildə təmir edildi. Əcnəbi mütəxəssislərin iştirakı ilə işıq sistemi, səhnə və s. tamam dəyişdirilirdi. İndi bir anda səhnədə dekorasiyanı dəyişmək olur.

Elçin müəllim, Prezidentimizin töhfəsinə siz də öz layiqli töhfənizi verdiniz. "Teleskop" əsəriniz dünya bina olandan bəşər övladını düşündürən bir məsələ ilə bağlıdır. "Ruh varmı, ruh yaşayırmı?" əzəli-əbədi, bəşəri mövzudur. Siz bunun fərqinə varmadan (buna ehtiyac da duyulmur) tamaşaçını haldan-hala salan maraqlı bir əsər yazıbsınız. Doğrudur, mən şah əsər məsələsini nisbi hesab edirəm. Üzeyir bəyin hansı əsərini götürürsən-götür, şah əsərdir. Bu baxımdan, mən sizin "Teleskop" əsərinizi şah əsər sayıram. Həqiqətən də "Teleskop" şedevrdir. Əsər bütün tamaşa boyu insanı intizarda, gərginlikdə saxlayır. İki hissədən ibarət, iki saata yaxın davam edən tamaşa sanki bir an çəkir. Tamaşa ərzində adam nə qədər haldan-hala düşərmiş… Bir yandan qəm, qüssə, kədər, bir yandan acı sarkazm, təəssüf, düşüncələr, ibrət dərsi, başqa bir yandan da personajların danışığından və hərəkətlərindən alınan ləzzət, ürəkdən gələn gülüş. Bütün bunlar yazıçı qələminin və təfəkkürünün gücünə dəlalət edir.

Elçin müəllim, sizi əmin edirəm ki, beynəlxalq səviyyəli bu əsəriniz bəşəri, bəşəri olduğu qədər də milli olduğundan dünya səhnələrinin bəzəyinə çevriləcək. Əsəriniz əsasında film çəkiləcək. Məlumdur ki, səhnənin özünəməxsus spesifik xüsusiyyətləri olduğuna görə, müəllif müəyyən məhdudiyyətlərlə qarşılaşır. İnanıram ki, gələcəkdə "Teleskop" əsərinizin roman variantını da görəcəyik.

Hörmətli Elçin müəllim, teatrşünas olmadığımdan əsər barədə dərin təhlillər aparmaq fikrində deyiləm. Bununla belə, deməliyəm ki, quruluşçu rejissorun (Kamran Şahmərdan), quruluşçu rəssam (Eduard Koçergin), geyim rəssamı (Anna Koçergina), musiqi tərtibatı (Həmid Kazımzadə), rəqslərin quruluşu (Zakir Ağayev, Yelena Ağayeva) işləri əladır, gözəldir. Aktyorların seçimi də əladır. Mən kiminsə oyununu fərqləndirməkdə həqiqətən də çətinlik çəkirəm. Koma vəziyyətində olan və ruhu bədənindən çıxaraq səmaya yüksələn (dünya alimləri ruhun bədəndən çıxmasını və sonra bədənə qayıtmasını təsdiq edirlər. Bu baxımdan "Teleskop" inandırıcı təsir bağışlayır) alim (Füzuli Hüseynov) və onun keçmiş həyat yoldaşının (İlahə Həsənova) rollarının ifaçıları səhnədə xariqələr yaradırlar. Əsərə xüsusi rövnəq verən Cənab Cəbrayıl (xalq artisti Ramiz Novruz), Cənab Mikayıl (Kazım Abdullayev), Cənab İsrayıl (xalq artisti Hacı İsmayılov), Cənab Əzrayıl (əməkdar artist Əjdər Həmidov) obrazları öz geyimləri, maraqlı danışıqları, davranışları ilə tamaşaçının qəlbini fəth edirlər. Alimin dostu (əməkdar artist Sabir Məmmədov) və onun xanımı (Şəlalə Şahvələdqızı), Həkim (əməkdar artist Elxan Quliyev), Şəfqət bacısı (Almaz Amanova), eləcə də epizodik olsa da Arvad (əməkdar artist Münəvvər Əliyeva) və Qayınana (xalq artisti Şükufə Yusupova) rollarının ifaçıları çox təbii və inandırıcı oynayırlar.

Hörmətli Elçin müəllim, bir-iki arzu, istək və qənaətimi də bildirmək istərdim. Siz möhtəşəm "Dədə Qorqud aliliyi" kitabının müəllifi olduğunuzdan, yaxşı bilirsiniz ki, "Kitabi-Dədə Qorqud"dan bu yana Əzrayıl həmişə çox vahiməli, qorxunc və bədheybət təsvir edilir. "Duxa qoca oğlu Dəli Domrul" boyunda aləmi lərzəyə salan, qan-qan deyən Dəli Domrul Əzrayılı döyüşə dəvət edir. Lakin Əzrayıl gözünə görünən kimi dili tutulur, qorxudan bədəni titrəyir. Demək istədiyim odur ki, xalqın təsəvvüründə Əzrayılın imici vahiməli, qorxunc kimi formalaşıb. "Teleskop"da isə cənab Əzrayıl çox mülayim və xeyirxah təsiri bağışlayır. Aktyorun boyu da Əzrayıl imicinə uyğun gəlmir. Əzrayıl roluna Rövşən Kərimduxt daha münasib olardı. Başqa bir məsələ. Teleskopla yer üzündə baş verənləri müşahidə edəndə ürəkaçan bir şey görünmür. Yaxşı olardı ki, insanın yaxşı əməllərindən də əsərə bir epizod salasınız. Yoxsa belə çıxır ki, çiy süd əmmiş insanın əlindən pislikdən başqa bir iş gəlmir.

Elçin müəllim, mən də sizin kimi teatrımızın gələcəyinə nikbinliklə baxıram. Bu inamım ondan qaynaqlanır ki, Milli dram teatrımıza sənətini yaxşı bilən, səriştəli, peşəkar mütəxəssislər cələb olunub, bu baş məbədə dövlət qayğısı çox-çox artıb. İnanıram ki, tamaşaçılar əvvəllərdə olduğu kimi, teatra tez-tez gələcəklər. Ona da inanıram ki, "Teleskop" əsəri Milli dram teatrımızda tamaşaçı bolluğunu təmin edəcək.

Elçin müəllim, bu gün anadan olan gününüzdür. Nə xoş təsadüfdür. Fürsətdən istifadə edərək sizi ad gününüz və bu qeyri-adi, ibrətamiz əsəriniz münasibətilə ürəkdən təbrik edir, sizə möhkəm cansağlığı, "Teleskop" kimi yeni-yeni əsərlər, uğurlar diləyirəm.

Yaradıcılığınıza və şəxsiyyətinizə dərin hörmət bəsləyən

Qəzənfər Paşayev

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 13 may.- S.4.