Bir böyük dostum vardı…

Təqribən on il bundan əvvəl görkəmli alman türkoloqu, unudulmaz şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin dostu H.Əhməd Şmide redaksiyamıza göndərdiyi məktubunda yazırdı: "Hörmətli redaksiya üzvləri, "Ədəbiyyat qəzeti"nin 12 oktyabr 2001-ci il tarixli nüsxəsində oxumuşam ki, böyük dostum, mərhum Abbas Zamanov haqqında xatirələr kitabı düzəldiləsidi.

Budur ki, mən də rəhmətlik dostum haqqında bir neçə sətir yazıb qurtarmışam. Arzu edirsinizsə, dərc edə bilərsiniz.

Məqaləmi (sitatlar xaric) bütövlükdə Türkiyə türkcəsi ilə qələmə aldığıma görə sizdən üzr istəyirəm. Bu ləhcədə daha sərrast yaza bilirəm...

Hörmət və ehtiram hisslərimlə,

H.Əhməd Şmide"

"Ədəbiyyat qəzeti" həmin məqaləni o zaman nəşrə hazırlanan "Müasirləri Abbas Zamanov haqqında" kitabına (toplayanı, tərtib edəni və müqəddimənin müəllifi AMEA-nın həqiqi üzvü İsa Həbibbəylidir. "Çinar-Çap", 2003) təqdim etməklə bərabər, həm də öz səhifələrində dərc etdi.

Unudulmaz Abbas müəllimin bir əsrlik yubileyinin dövlətimizin başçısının məlum sərəncamı ilə geniş qeyd olunduğu bu günlərdə adı çəkilən məqaləni əziz oxuculara bir daha təqdim edib - xatırlatmağa ehtiyac duyduq.

Heç bir vaxt vaz keçmədiyim, inşallah, son nəfəsə qədər də vaz keçməyəcəyim iki cəhət var: birincisi, haqq tanıdığım dinim, ikincisi, türklük sevgisidir. Zatən mənim anlayışıma görə bu iki cəhət tarixin gedişatında möhkəmlənmiş, artıq bir-birindən ayrılmaz vahid bir qavram halına gəlmişdir. Məni tanıyanlar bilirlər ki, İslama və türklüyə bağlılığım, öz milli mənsubiyyətimə, yəni almanlığıma əsla zidd deyildir. Əksinə, öz millətimi, onun tarix və kültürünü yüksək saydığım üçündür ki, başda türklər olmaq üzrə digər millətləri o dərəcədə sevə bildim. Atama borclu olduğum bir çox dəyər ölçülərindən biri də odur: özünü bil ki, başqasını da biləsən. Özünə düşmən olma ki, başqasına da düşmən olmayasan… Bu anlayış eyni zamanda, İslamın təsvirində də ifadəsini tapır: mömin Allahla, özü özüylə və ətrafıyla barış içində olan adamdır. Vurmaq, yıxmaq, öldürmək - bunlar səlamət anlamına gələn İslama, tamamilə yaddır…

Əziz ağa qardaşım Bəxtiyar Vahabzadənin dəvətilə 1969-cu ilin sonlarında ilk dəfə Azərbaycana gəlmişdim. Köhnə "İnturist" otelində yerləşər-yerləşməz odamın qapısı döyüldü, içəri, o ana qədər sırf məktublaşma yolu ilə tanış olduğum Bəxtiyar Vahabzadənin yanında... gülərüzlü bir şəxs girdi. Onunla da əvvəlcə bir neçə dəfə məktublaşmışdıq, hətta mənə fotoşəklini də yolladığı üçün həmən tanıdım. Fotoşəkil indi də məndə durur. Arxasına şəfqət dolu bu sözləri yazmışdı: "Dostum Əhməd Şmide cənablarına yadigar. A.Zamanov. 10.XII.68, Bakı".

Görüşdük. Cibindən bir qırmızı alma çıxarıb mənə uzatdı. Türk mifologiyasından bildiyimə görə, qızıl alma yetişmək istənilən bir mərhələnin rəmzidir. Abbas müəllimin verdiyi qızıl alma Vahabzadə - Zamanov - Şmide üçlü dostluğunun ilk meyvəsi oldu. Və bu alma sanki qəlbimdəki bir ağacın ilk meyvələrindəndi. Bu ağac heyranı olduğum türk mədəniyyətinin simvoluydu. Gənc sayılırdım: 34-35 yaşlarında, yəni uşaqlıq, gənclik xəyallarının hələ çəkilib getmədiyi bir yaşda idim. Daha sonraları həyat bəlli bir sıra xülyalardan səni əl çəkməyə vadar edir.

Bəxtiyar bəy və Abbas müəllim vasitəsilə Azərbaycanın zəngin mədəniyyəti ilə daha yaxından tanış olaraq çox-çox dəyərli şəxsiyyətlərlə dostluq qurmaq səadətinə yetdim. Bu dostluqların həyatımın gedişinə yeni-yeni yönlər verdiyini, hətta yaşamımı əvəzsiz zənginliklərlə ziynətləndirdiyini desəm, əsla mübaliğə etmiş olmaram.

Abbas Zamanov mənim zehnimə qayğıkeşlik, əzabkeşlik, cəfakeşlik timsalı olaraq həkk olunmuşdur. Çocuqluğunda, gəncliyində, daha sonralar çəkmiş olduğu əzablar, dərdlər onu bir çox başqa insanlara qarşı əzazil etməmiş, tamamilə əksinə, bütün insanlığa, fəqət, əlbəttə, ən başda əziz millətinə qayğıkeşliyə sövq etmişdir. Millətin dərdini çəkərkən oturub ağlamaqla kifayətlənməmiş, xeyr, öz rahatlığına əhəmiyyət vermədən, millətin dərdlərinə çarə aramış, savaş vermişdir Abbas müəllim. Millətin xeyri üçün yazdığı, nəşr etdirdiyi əsərlərdən, Azərbaycanı dünyaya tanıtmaq uğrunda qatlandığı fədakarlıqlardan və bunların nəticəsində başına gələn dərdlər, müsibətlər bir yana: fikri-acizanəmcə, Abbas Zamanovun bir vətəndaş olaraq gördüyü ən böyük iş 1960-cı illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasını Azərbaycandan ayırıb Ermənistana verməyə qalxanların hesabını pozması idi. İlahi, bu nə cəsarətdi?! Sən qalx, Ermənistan səfəri əsnasında əl altından, fəqət əmin yerlərdən bu fəci niyyətdən xəbərdar ol, Bakıya dön, Səməd Vurğunu xatırlamaq üçün Elmlər Akademiyasının böyük salonunu ağzınacan doldurmuş olan qələbəliyin önündə kürsüyə çıx, Səməd Vurğunun çox dəyər verdiyi xalqlar dostluğundan bəhs edəndən sonra de ki: "…Bu dostluğu pozmaq istəyənlər var. Bu yaxınlarda Yerevana getmişdim. Orada Naxçıvanın Ermənistana ilhaq edilməsiylə əlaqədar sənədlər hazırlanır, mitinqlər keçirilir. Əgər Səməd sağ olsaydı, şübhəsiz deyərdi ki, Naxçıvanın bir qarışını da heç kimə verməyəcəyik…" ("Xalq qəzeti", 6.IX.1992).

Bu işin üstündə çəkdiyi sıxıntılardan özündən başqa, hər halda, çox adamın xəbəri olmaqla bərabər, hamımız bu təşəbbüsün o zamanlarda nə demək olduğunu aşağı-yuxarı təxmin edə bilərik. Elə oldu ki, ortalıq bu dərəcə qarışdıqdan sonra Naxçıvandan əl çəkildi…

Millətin xeyrinə verdiyi hizmətlərdən biri bu idi. Başqalarını da qədirşünas Azərbaycan türk milləti bilir və unutmaz.

…Abbas müəllim belə idi: milləti, yaxud bir millət övladı sıxıntıya düşdümü, öz dincliyinə önəm vermədən bu dərdin çarəsini axtarırdı.

Əslində iki ayrı xarakterə sahib Abbas Zamanov və Bəxtiyar Vahabzadə bu nöqtədə birləşirdilər: millətin dərdi və bu dərdə çarə axtarışı! Həyatımda qazanmaqla mutlu olduğum bu iki dostumu xarakterizə etmək istəsəniz Bəxtiyarın "Muğam" poemasına baş vurmaq istərdim - biri "Çargah" digəri "Rast" olsun.

Biri:

Qəlbi vulkan tək coşan üsyandır,

Üsyan Çargah!

Açmış hər zənguləsindən fikrə

Meydan Çargah…

…Bəxtiyaram, heyranam Bərdaştda

Çılğın səslərə,

İstərəm od alsın əsrin atəşindən

Çargah!

Digəri:

Aqil danışır, canlı misallar çəkir

Hərdən,

Bir taleyin ibrətli hekayətləridir

Rast.

Öz dərdini qışqırmaz, o

Ahəstəcə söylər,

Lakin əzabın son dəmi,

Sərhədləridir Rast.

İkisi də bir yolun yolçusu:

"Ötənlərin dərdlərinə dola-dola…"

Bir böyük dostum vardı. - Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin…

Bir dostum da var ki, Allah onun qəlbinə güc ehsan etsin ki, o da sözünün qüdrətilə, məhəbbətinin nuru, ziyası ilə bizi işıqlandırsın…

Bu kimi övladlara sahib olan Azərbaycan türk milləti nə xoşbəxtdir!

Əhməd ŞMİDE

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 18 noyabr.- S.1.