Xalq yazıçısı Anara açıq məktub əvəzi

Hörmətli Anar müəllim!

Açığını deyim ki, bildiyiniz kimi, mən heç bir dəstənin üzvü deyiləm. Bu işlərdən də çox-çox uzağam. Bu işləri nəinki təqdir etmirəm, zəhləm gedir. Nə üçün, niyə? Sualın cavabı aydındır. Axı intriqadan indiyə qədər qalib çıxan olubmu?

Uzun zaman idi ki, xaricdə ezamiyyətdə idim. "Ədəbiyyat qəzeti"nə abunəçiyəm. Mən olmayanda yığıb saxlamışlar. Gələndən sonra oxumağa başladım. 22 iyul 2011-ci il tarixli sayda "Xalq şairi Fikrət Qocaya açıq məktub"unuzu gördüm. Onu da deyim ki, sizin imzanıza rast gələndə laqeyd qalmaq mümkün deyil. Mənim isə bir oxucu kimi bu imzaya böyük hörmət və ehtiramım var.

Görkəmli xalq şairi, nasiri, publisisti Fikrət Qocaya məktubunuz məni məcbur etdi ki, sizə bir neçə kəlmə ilə müraciət edim. Düzmü oldu, səhvmi - deyə bilmərəm.

Xalq şairi Fikrət Qocanı 60-cı illərdən - tələbə vaxtından tanıyıram. Məndən ötrü Fikrət Qoca kimdir? Fikrət Qoca müasir poeziyamızın aparıcı simalarından biridir. Bundan sonra o, bir sətir belə yazmasa (Allah eləməsin) yenə də əbədi olaraq ədəbiyyatımızda qalacaq.

Siz yaxşı bilirsiniz ki, Fikrət Qoca sovet dövründə sosialist realizmi deyilən metoda sığışmırdı. Ona görə də Mərkəzi Komitənin plenumlarında tənqid hədəfinə çevrilirdi. Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi onu xüsusi nəzarətdə saxlayırdı. DTK-ya rəhbər işə keçmişdim. Günorta zəng vurdum ki, "Cənub" mehmanxanasının zirzəmisinə gəl." Orada bir bufet vardı. Oturub çörək yedik, keçmiş günlərdən danışdıq.

Fikrət Qoca:

- Ay Yasif, sən KQB-yə gələndə sevindik ki, öz adamımızsan. İndi də sən məni doprosa çağırmısan?

Mən:

- Yox, Fikrət. Çağırmışam ki, deyim ürəyin nə istəyir yaz. Məndən yuxarı getməyəcək. Sən xalqımızın ürəyindən keçənləri qələmə alırsan. Biz öz hisslərimizi, duyğularımızı, dərdlərimizi, sevinclərimizi sənin əsərlərində görürük.

Anar müəllim!

Mətbuatı oxuyuram, bəzi məsələlər mənə qəribə gəlir. Bizim ən mötəbər ziyalılarımızı ləkələməyə bir şey tapmayanda DTK ilə hədələyirlər.

Yeri gəlmişkən, şahidi olduğunuz bir misalı sizə xatırlatmaq istəyirəm.

SSRİ dağılmışdı. Biz də müstəqil olmuşduq. Siz də deputat idiniz, mən də. Bir nəfər millət vəkili tribunadan ağzı köpüklənə-köpüklənə deyirdi:

- KQB-nın arxivləri açılsın. Xalq kimin-kimliyini bilsin.

Mən özümə dost-qardaş bildiyim mərhum Yusif Səmədoğlu ilə yanaşı oturmuşdum. Gördüm ki, eynəyin altından diqqətlə mənə baxır. Bu vaxt mən süni öskürdüm. Tribunadakı adam məni başa düşdü. O, həqiqətən səsini kəsdi. Bu Yusifin gözündən qaçmadı.

Sonralar bu hadisəni qəribə bəzəyib özünəməxsus danışardı. Mən durub tribunaya gedəndə zalın ortasında adamla qabaq-qabağa gəldik. Yavaşcadan ona dedim:

- Bu arxivlərdə nə tapmısan?

Ədalət naminə deyim ki, o adam bir daha arxiv sözünü dilinə gətirmədi.

Möhtərəm Anar müəllim!

Etiraf edim ki, biz heç zaman, təəssüf ki, yaxın dost münasibətində olmamışıq. Mən sizdən əvvəl rəhmətlik atanız Rəsul Rzanı tanımışam. Komsomolun Mərkəzi Komitəsində işləyirdim. M.F.Axundzadənin yubileyi keçirilirdi. Böyük türk şairi Nazim Hikmət Moskvadan Bakıya gəlmişdi. "İnturist" otelində qalırdı. Partiyanın Mərkəzi Komitəsindən məni Nazim Hikməti müşayiət etmək üçün ayırmışdılar. Rəsul müəllim hər gün şairin yanına gəlirdi.

Mən o vaxt Nazim Hikmətin və müxtəlif ölkələrdən qonaq sifətində tədbirə gəlmiş görkəmli yazıçı və şairlərin Rəsul Rzaya böyük ehtiram göstərdiklərinin şahidi oldum. Hətta bir dəfə Nazim Hikmət Rəsul Həmzətovun, Qaysın Quliyevin, Konstantin Simonovun, Çingiz Aytmatovun, Mehdi Hüseynin… yanında Rəsul Rzanın sağlığına badə qaldıranda dedi:

- Rəsul, qardaşım, sən adi şair deyilsən. Müasir poeziyamızın peyğəmbərisən. Sənin mübariz, ölməz poeziyan qarşısında baş əyirəm.

Stolun ətrafındakılar ayağa qalxdı, böyük şairin sağlığına içdilər. İllər keçsə də, bu epizodu unuda bilmirəm. Sonralar mən daşıdığım vəzifə çərçivəsində onunla görüşərdim. İlahi, o, ziyalıları necə də müdafiə edərdi!

SSRİ dağıldı. Bir gün xalq yazıçısı, akademik Mirzə İbrahimov İttifaqdan çıxıb evinə gedərkən Yazıçılar Birliyinin qapısında bu gün müqəddəs nəyimiz varsa ləkələməyə çalışanlar bu müdrik, bütün həyatını xalqına qurban vermiş insanın boynunun arxasına paslı mıx yeritdilər. Və Mirzə müəllim yorğan-döşəyə düşdü, bir daha ayağa qalxmadı.

Bir gün bir şairin yanına getmişdim. Kabinetə daxil olanda gördüm ki, telefonla danışır. İşarə elədi ki, gəl. Oturdum. Məlum oldu ki, tanınmış bir yazıçı ilə sizin ailə barəsində söhbət aparır. Yazıçıların növbəti qurultayı ərəfəsində idi. Axır sözlərini deyəndə məni dəhşət götürdü.

- Yazmaq lazımdır. Atasından da, anasından da, özündən də. Beş nəfər inanmasa da, beş nəfər inanacaq. Biz elə işləməliyik ki, onun namizədliyi irəli sürülməsin.

Dəstəyi yerə qoyub bir də götürdü. Bu dəfə zəng etdiyi yaşlı xanım yazıçı idi.

- Kiçik bazarlıq eləmişəm. İndi sürücü gətirəcək. Yeri gəlmişkən deyim ki, Anardan yazdıqlarınızdan çox xoşum gəldi. Çox sağ olun. Xalq sizin bu nəcib işlərinizi unutmayacaq. Biz susa bilmərik. Onu axıra qədər ifşa etməliyik. Prezidentin, ictimaiyyətin gözündən salmalıyıq.

Sonra üzünü mənə tutub dedi ki, sən çox şey yaza bilərsən. Niyə yazmırsan, niyə susursan?

- Yazaram! - dedim.

Ancaq ürəyimdə fikirləşdim ki, yazıq bu xalqa belə xalq şairləri, xalq yazıçıları var.

Anar müəllim!

Yaxşı bilirsiniz ki, mən heç vaxt Yazıçılar Birliyindən heç bir xahiş etməmişəm. Yəqin ki, bundan sonra da etməyəcəyəm. Mənim sizdən, sizin məndən asılılığımız yoxdur. Ona görə də indi bir neçə kəlmə sizin barədə bildiklərimdən danışmaq istəyirəm.

Mənim üçün bir neçə Anar Rzayev var: Anar - şəxsiyyət (sözün əsl mənasında); Anar - böyük ziyalı; Anar - xalq yazıçısı; Anar - görkəmli kinossenarist; Anar - rejissor; Anar - istedadlı tədqiqatçı və s. və i.a.

Bu təsnifatların hər biri haqqında uzun-uzadı, saatlarla ürəkdolusu danışa bilərəm. Lakin indi bunlara ehtiyac yoxdur. Çünki məqsədim başqadır.

Bildiyiniz kimi, mən 1967-ci ildə "Ulduz" jurnalının ilk redaktoru olmuşam. Sizin böyük yazıçılığa gəlib çatmağınız da, bir görkəmli ictimai-siyasi xadim kimi yetişməyiniz də gözlərim qarşısındadır.

Siz hansı xalqın oğlu olsaydınız, o xalq sizinlə fəxr edə bilərdi. Bu, həqiqətdir.

İndi gələk mətləb üstünə.

1975-ci ilin avqust ayı idi. Moskvadan qayıdıb gəlmişdim. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev məni yanına dəvət etdi. Bir qədər söhbətdən sonra dedi:

- İdeoloji işlərlə bağlılığını nəzərə alaraq səni respublika Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin əks kəşfiyyatına rəhbər göndərirəm. Get, bizim elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, incəsənət, maarif işçilərinin qayğısına qal. Onların haqsız yerə ləkələnmələrinə imkan vermə.

Bir gün keçmiş işçim qoltuğunda iki böyük qovluqla kabinetə daxil oldu. Sevincək halda:

- Yoldaş polkovnik, hamısı Anar barədədir, - dedi.

Mən gülə-gülə:

- Yoldaş mayor, bu KQB-nin deyəsən Anardan başqa ayrı iş-gücü yoxmuş?!

Qovluqlar qaldı. İşçi getdi. Diqqətlə oxumağa başladım. Oxuduqca tüklərim biz-biz olurdu. fikirləşdim ki, anan səni doğanda namaz üstə olub. Əgər 37-38-ci illər olsaydı, indi Müşfiq kimi qəbrinin yeri də məlum olmazdı. Axırda təxminən belə nəticəyə gəlmişdilər:

1. Anar Rəsul oğlu Rzayev daima öz ətrafında gizli surətdə türk ideyaları yaymaqla məşğuldur.

2. Anar Rəsul oğlu Rzayevin anası bəy qızıdır. Onun çoxlu sayda qohumları Türkiyədə yaşayırlar. Varlı insanlardır. İmkan düşən kimi Anar ya Türkiyəyə qaçacaq, ya da siyasi sığınacaq istəyəcək. Ona görə də onun Türkiyəyə getməsinə qəti qadağa qoyulsun.

3. Əsərlərində antisovet və türk ideyaları yaydığı üçün rəhbər vəzifələrə çəkilməsinə imkan verilməsin.

4. Anar Rəsul oğlu Rzayev daim agentura nəzarətində saxlanılsın.

Sənədləri seyfimə qoyub bağladım. Dedim, qoy görüm bu işin axırı necə olacaq. Məndə böyük şübhə vardı ki, sizi gizli əməkdaşlığa cəlb edəcəklər. Göstəriş verdim ki, sizinlə işləyən agenturanın siyahısını hazırlasınlar və mənimlə "kontrolnı yavka" təşkil etsinlər.

Bir-bir, ayrılıqda onlarla görüşdüm. Hiss edirdim ki, bəziləri məndən xəcalət çəkir. Ən çox intriqa ilə məşğul olan bir yazıçı (İttifaqın üzvü idi, indi də Birliyin üzvüdür) ilə saat yarım söhbət apardım. "Raspiska"sını alıb DTK ilə əlaqəsinə son qoydum. fikirləşirdim ki, yəqin hərəkətlərindən utanar. Ayağa duranda dedi:

- Yasif müəllim, nə vaxt istəsən, kimin üzünə desən dirənə bilərəm. Hesab elə ki, mən bir toxmağam, kimin başına istəsən vura bilərsən.

Diqqətlə üzünə baxdım. Ürəyimdən keçdi ki, alçağı nə döyərdim... Ancaq vəzifə borcum imkan vermirdi.

Ətraflı bir arayış hazırladım - Mərkəzi Komitəyə, birinci katib Heydər Əliyevə.

Arayışın axırında, təxminən yazmışdım ki, yazıçı Anar Rzayev barədə toplanan materiallar həqiqətə uyğun deyil və qərəzli xarakter daşıyır. O, əsl vətənpərvər yazıçıdır. Xarici ölkələrə səfərlərinə heç bir məhdudiyyət qoyulmamalıdır.

Qovluqları götürüb arayışla birlikdə DTK-nın sədri, general-leytenant Vitali Krasilnikovun qəbuluna getdim. Söhbətlərim onun xoşuna gəldi. Mənə təşəkkür etdi. Arayışı alıb dedi:

- Sənin məktubunu bu axşam yoldaş Heydər Əliyevə məruzə edəcəm.

Açığını deyim ki, gecəni çox narahat yatdım. Necə reaksiya veriləcəyini bilmirdim. Səhəri həmişəkindən tez işə gəldim. Bizi birbaşa birləşdirən zəhmli qara telefon susurdu ki, susurdu. Saat 12-yə qalmış telefon qışqırdı. Sədr idi. Yanına dəvət edirdi.

Üçüncü mərtəbədən ikinciyə necə endimsə heç özüm də bilmədim. İçəri girəndə o, gülümsəyirdi. Arayışı mənə uzatdı.

- Təbrik edirəm. Birinci katibin çox xoşuna gəldi.

Heydər Əliyev arayışın üstündə rus dilində yazmışdı:

"Yol. Krasilnikov V.S.

Mən Anar Rzayevi əla tanıyıram. Əsərlərinin hamısını oxumuşam. SSRİ-nin ən gözəl, ümidverən yazıçılarından biridir. Anarı qara ünsürlərdən qorumaq lazımdır".

Bundan sonra sizin haqqınızda olan materiallara xitam verdim (bunun üçün gərək inciməyəsiz).

Aradan üç gün keçmiş sizin ailəyə yaxın olan 7-ci şöbənin rəisi polkovnik N.Zeynalov yanıma gəldi (sonra onun oğlu MTN-in generalı oldu - Baxşəli Zeynalov, indi Moskvada yaşayır).

Xahiş etdi ki, Türkiyəyə getməyinizə icazə verim. Mən həmin gün yazdıqlarımı ona danışdım. Zarafatla dedim ki, üzrlü say, iki gün gecikmisən. Güldü. Durub məni qucaqladı. Daha maraqlanmadım, o, sizə bu barədə bir söz dedi, ya yox.

Anar müəllim, mən indi, bildiyiniz kimi, respublikada beynəlxalq təşkilatın rəhbəriyəm. Respublikada olan siyasi korpuslarla əlaqədəyik, xaricdən çoxlu qonaqlar qəbul edirik. Təşkilatımızın onlara hədiyyələri içində həmişə sizin rus və türk dillərində çap edilmiş kitablarınız da var.

Hazırda Birlik özünün növbəti ali məclisinə hazırlaşır.

Yeri gəlmişkən deyim ki, sizin rəhbərlik etdiyiniz qurum heç zaman indiki kimi böyük hörmətə çatmamışdır. Sizin kollektiv - istər katiblik, istərsə də adi işçiləri şərəfli insanlardır və Birliyin şərəfini də qeyrətlə qoruyurlar. Qaldı mətbu orqanlarınıza - biz onlarla yalnız fəxr edə bilərik. Sağ olsunlar.

Sizin yenidən Yazıçılar Birliyinin sədri seçilməyinizə böyük məmnuniyyətlə səs verəcəyik.

Siz böyük yazıçı olmaqla bərabər, həm də çox ləyaqətli insansınız.

Allah xalqın övladlarına şər atan, yolunu azmış insanları doğru yola gətirsin.

Allah öz insafını heç kəsdən əsirgəməsin.

Yasif NƏSİRLİ,

əməkdar incəsənət xadimi,

yazıçı,

SSRİ-nin fəxri çekisti

30 avqust 2011-ci il

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 9 sentyabr.- S.4.