Həyati müşahidələrin poetik ovqatı

Zaman-zaman söz sənətinə müxtəlif elmi yanaşmalar olub, ədəbiyyata müxtəlif təriflər verilib. Son qənaət belə olub ki, ədəbiyyat ruhun ifadəsidir.

Əlbəttə, mənə görə bu qənaət söz sənətinin estetik mahiyyətini bütövlükdə dəyərləndirmək baxımından olduqca dürüst və mükəmməldir. Poeziya ədəbi janrlar içərisində tarixən öz aktuallığını saxlamaq baxımından "ruhun ifadəsinə" daha yaxındır, desəm yanılmaram. Xalqımızın qədimdəki sayaçı sözlərindən, oxşama, layla və bayatılardan günümüzün sərbəst, modern şeirinə qədər yol gələn poeziya hələ də ruhumuzun ifadəçisidir.

Şeirlərini xüsusi maraqla oxuduğum gənc şair Nəzmiyyə Hicran öz ruhunu ifadə etmək istedadı ilə mənim diqqətimi çəkdi. Onun bədii həqiqətə çevrilən real, həyati müşahidələri insanı düşündürür, duyğulandırır. "Bir elan" şeirində söhbət şəhərdəki kafelərdən birinə yapışdırılmış əcaib elandan gedir. Elanın məzmunu belədir: "On səkkiz yaşında ofisiant qız tələb olunur". Müəllif bu bildirişin arxasında gizlənən insanı şair emosiyası və vətəndaş, yurddaş cəsarəti ilə ifşa hədəfinə çevirir:

Kim idi bu elanın

ata-anası?!

Görəsən onun vardımı

on səkkiz yaşlı

qız balası?!

Sözügedən şeirin sonluğuna yaxınlaşanda əvvəlki qəzəb və nifrət duyğusu sevinclə əvəzlənir:

Neçə aydır asılıbdı

Bu özünü gözlərimdən

asan elan.

Sevindim ki, bu şəhərdə tapılmadı

aylarınan

axtarılan...

Nəzmiyyənin şeirlərindəki özünəməxsusluq, yeni fikir, yeni söz axtarışı, məlum stereotiplərdən qaçmaq, mövcud qəlibləri sındırmaq cəhdi bənzərsiz bir ovqatın təqdimi ilə sonuclanır. "Böyümədim" adlı şeirində müəllif sözün gücü ilə özünün portretini yaradır. Bu şeiri bioqrafik etüd kimi də qəbul etmək olar:

...Qızım oyuncaqlarıyla

qırmızı rəng gətirdi

soyuq, solğun,

quzulamış əllərimə.

Qəfəs ömrü yaşatdı-

bu həyata gəlməməyim

Bir ömürə gəlməyimə.

Şairin qənaətinə görə bir ömrə gəlmək hələ bu həyata gəlmək deyil. Geniş anlamda həyat ayrı-ayrı, fərdi ömürlərin toplumundan ibarətdir. Və bu həyatın fərdlər tərəfindən eyni şəkildə qəbulu, qavramı mümkünsüzdür. Hər kəs öz yaşam tərzini, əqidə, məslək və məfkurəsini özü təyin etməyə çalışır. Nəhayətdə "bir ömürə gələnlərlə" "bu həyata gələ bilməyənlər" arasındakı sosial-mənəvi uçurumlar meydana çıxır...

Şeirlərindən görünür ki, N.Hicran yurdsevər, torpaqsevər bir insandır. 1993-cü ildə işğal olunmuş ana yurdu Kəlbəcər onun yaddaşından və ürəyindən silinməyən əbədi və əzəli mövzusudur. "Ağdaban ağrıları" şeirində o, bir tay əsgər çəkməsini predmetə çevirməklə baş vermiş qətliamın mənzərəsini belə yaradır:

...Sədrəddindən nişanə

qalmışdı çəkməsinin biri.

Kəsilən başlardan,

tökülən qanlardan,

harayı heç yerə

çatmayan insanlardan

çox şey danışırdı

ölümdən öndə gedən

əsgər çəkməsinin dili...

Bilənlər bilir ki, 1992-ci ilin aprel ayında (Kəlbəcərin işğalından bir il öncə) erməni quldurları qüdrətli saz-söz sənətkarı Dədə Şəmşirin doğma kəndi Ağdabanda əsrin böyük qətliamlarından birini törətməklə özlərinin vəhşi və vandalist obrazlarını yaratdılar. Ustad sənətkarın öz əlləri ilə tikdiyi ev alova büründü, qan qohumları tonqala atılıb diri-diri yandırıldı. Bu amansız işgəncələrdən sonra Ağdaban qan gölündə üzdü. Nəzmiyyə bu şeirdə həmin fəci günlərin mənzərəsini verməyə çalışır və buna nail olur. Dədə Şəmşirə həsr etdiyi "Ziyarətə qəbrin uzaq" şeirində isə o, düşüncələrini belə ümumiləşdirir:

Zülmə düşən haqdan ayrı...

Başımız papaqdan ayrı,

Kökümüz torpaqdan ayrı,

Pöhrələnmədik, Dədə.

Nəzmiyyənin yurd ağrılı, torpaq niskilli şeirlərində ciddi bir vətəndaş çağırışı var. Bu çağırış onun belə şeirlərinin poetik intonasiyasını və leytmotivini təşkil edir:

Yaraşırmı bu millətə

Qara geyə ağ gəmidə!

Qız-gəlini erməniyə

Oğul doğa zirzəmidə!

("Haraylayır ana torpaq")

Müəllifin patetik misraları bizləri həyəcanlandırır, mürgüləyən dərdlərimiz yuxudan ayılır, bi anlıq da olsa gözümüzün qabağına cahanşümul qələbələrlə süslənmiş tarixi keçmişimiz, qəhrəman sərkərdələrimiz, igid oğullarımız gəlir. Və düşünürük ki, biz də onların gen daşıyıcıları deyilikmi?! Elə isə bu üzüntülər "yaraşırmı bu millətə?!"

Nəzmiyyə ictimai məzmunlu poetik nümunələri ilə bərabər təbiət, məhəbbət mözusunda qələmə aldığı, eyni zamanda, ata-anaya, övlada, dost-doğma insanlara həsr etdiyi şeirləri ilə də oxucunu düşünüb-duyğulandırmağa vadar edir.

Müəllif uşaqlıq illərini keçirdiyi, qoynunda boya-başa çatdığı doğma kəndini də unutmur, daha doğrusu, unuda bilmir:

Düşdü məndən uzağa

Xəyalımdan ötən kənd.

Yaddaşımdan itmədi

Yolu, izi itən kənd.

("Xəyalımdan ötən kənd")

Bu həmin kənd, həmin torpaqdır ki, Nəzmiyyə o məkanda bacısının və atasının məzarlarını qoyub gəlib. Ona görə də "Torpaq" şeirində torpağa yanaşma tamamilə yeni bir düşüncənin məhsuludur:

Hərdən məzar bilib ağlaram səni,

Hərdən çiçək bilib qoxlaram səni.

Gözümün üstündə saxlaram səni,

Necə tapdalayım mən səni, torpaq?!

Torpağın mahiyyətinə bu şeirdə tamamilə yeni dəyər verən müəllif "Atamı saxlayan ata evimsən, Necə tapdalayım mən səni torpaq" deməklə dünyadan vaxtsız getmiş atasına övlad sevgisini ifadə edir - həm də obrazlı şəkildə... Ümumiyyətlə, Nəzmiyyə kimdən, nədən yazırsa, o yerdə onun ya məhəbbəti var, ya da nifrəti. Şəxsiyyətindən, ciddi xarakterindən irəli gələn bu xislət onun bütün yaradıcılığını tənzimləyir. Necə deyərlər, onun özü kimi şeirləri də bir sifətlidir. Və cavan şair bütün olmuşları, olacaqları alın yazısı kimi qəbul edərək öz taleyi ilə barışmaq həddinə gəlir:

Oduna əriyir şəm pərvanənin,

Əyir qamətini qəm divanənin.

Başına nə gəlsə mən biçarənin

Deyirəm taledi, barışıb ölləm.

("Deyirəm taledi")

N.Hicranın şeirlərində folklordan, xalq ədəbiyyatından gələn incə bir lirizm, şirəli bir dil var. Bu da maraqlıdır ki, müəllif ulu, qədim qaynaqlardan qidalanmaqla bərabər çağdaş poeziyanın tələblərinə və şərtlərinə də ciddi əməl edir. Əslində onun poetik dünyasında ənənəvi şeirlə modern şeir, heca şeiri ilə sərbəst şeir eyni ampulada özünə yer ala bilir.

Mən Nəzmiyyənin şeirlərini oxuyandan sonra qənaətim bu oldu ki, ədəbiyyatımıza öz ruhunu ifadə etmək əzmi ilə gələn bu cavan şairin şeirləri oxucular tərəfindən tezliklə seviləcəkdir. Buna şübhə etmədən N. Hicrana söz sənətinin labirintli yollarında yeni-yeni uğurlar diləyirəm.

Adil CƏMİL

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 23 sentyabr.- S.6.