Ümid nə yaxşıdı

Görkəmli yazıçı Vidadi Babanlının bu günlərdə "Şərq-Qərb" nəşriyyatında nəfis şəkildə çap edilən "Bulanlıq dünya" romanında müasiri və şahidi olduğumuz bir çox əxlaqi-mənəvi təbədüllatların, çalpaşıq həyat tərzinin təzadları öz əksini tapıb. Birinci fəsildə İqtisad Universitetinin tələbəsi kimi təqdim edilən Əfsun Zamanlı tələbkar müəllimi Cəmil İmanlının iradəsilə üzbəüz qaldığından imtahanlara ciddi hazırlaşmaq qərarına gəlir. İlk andan oxucuya elə gəlir ki, Əfsun doğru yola qayıdıb, heç nədən yaranan müəllim-tələbə öcəşməsi az keçməmiş yoluna qoyulacaq. Ancaq hadislər gözlənilmədən başqa məcraya yönəlir. Gənc tələbənin kitabxanaçı Durna xanımla ilk tanışlığı rahat gün-güzəranı ilə diqqət çəkən bir ailənin faciəsinə çevrilir. Həyasızlığını özünə bəlgə edən Əfsun kitabxanaçı xanımın gözəlliyindən məst olur və yağlı dilini işə salır. Öz mənfur, çirkin niyyətinə yetmək üçün o, hər cür oyunbazlığı özünə rəva bilir. Bir yandan da sevib ailə qurduğu Bəhlul müəllimə övlad bəxş edə bilməyən Durnanın mənəvi sıxıntıları onu Əfsunun ağuşuna doğru sürükləyir. Qadın taleyin ona qarşı oynadığı oyuna oyunla cavab vermək istəyir. Qərara alır ki, gənc tələbəylə gizli görüşsünlər, ola bilsin ki, bu münasibət ona övlad payı verər, beləliklə də o, tezliklə qayınanasının tənəsindən azad olar. Bir yandan onun taleyilə oynamaq hərisi olan gəncin atəşin, ehtiraslı çağırışları, bir tərəfdən də sonsuzluq qorxusu onu yolundan çaşdırır. Nəticədə Durna qır-saqqıza dönüb ondan istədiyini almayınca əl çəkməyən Əfsunu illər boyu bir yastığa baş qoyduğu sevimli ərinə ən yaxın qohumu kimi təqdim edir. Beləliklə, xoşbəxtlik umduğu yad kişinin evinə əmin-arxayınlıqla gəlib-getməsinə, yatağına soxulmasına şərait yaradır. Xəyanətinin üstü açılan zaman o, heç də geri çəkilmir, əslində Əfsunu sevdiyini ərinin düz gözünün içinə söyləyir. İllər boyu içində gizlətdiyi ehtiras hissi gözlərini bağladığından dərk edə bilmir ki, əslində Əfsun məqsədinə çatmaq üçün onun uğursuz taleyindən bir vasitə kimi istifadə edir, az keçməmiş ondan bezib-usanacaq. Bu təzadlı münasibətlər ailənin əvvəlki sabitlik və cazibəsini pozur, sədaqət aynasına xal düşür. Ehtiras pərdəsilə gözləri bağlanmış Durna xanım Əfsunun xəyanət və şəhvətpərəstliyinin qurbanı olduğunu dərk edəndə isə artıq bəraətə heç bir tutalğa yeri qalmır. Bu uçurum önündə onun yeganə xilas yolu ömür-gün yoldaşının insanlığı, ilk sevgisinə olan hədsiz bağlılığı olur. Həyat insani münasibətlərə əyləncə kimi baxan Əfsunu da bəlkə elə bu bağlılığa olan amansız müdaxiləsinə görə cəzalandırır. O, məqsədinə nail olandan sonra yeni eşq macəraları axtarır, Durnanı yarı yolda atıb gedir, həbsə düşür və zəlil şəklində onun yanına dönüb sevgi, sayqı əvəzinə pul dilənir. Lakin artıq başı daşdan-daşa dəyən qadın onu rədd edir. Vaxtilə kirayə qaldığı evə sığınmaq zorunda qalan Əfsun bu halal ailənin də heysiyyəti ilə oynayır, ona qapı açan qadının nəvəsinə göz yetirir.

Pul, şan-şöhrət naminə hər cür rəzilliyi özünə rəva bilən, dondan-dona, cilddən-cildə girən Əfsun azadlıq uğrunda mübarizə aparan insanların böyür-başında özünə yer eləməyi də bacarır, şəhid oğullarımızın dəfni üçün toplanan ianə pullarını çirkin məqsədləri naminə küçə qadınlarına yem edir. Bu dəfə də tale onu cəzalandırır. Gözü tutan gənc qızla fahişəxanada rastlaşır, bütün əsər boyu Əfsunun insanlığı ilk dəfə oyanır ki, o gənc qızı bilməyərəkdən düşdüyü əxlaqsızlıq yuvasından xilas etsin. Baxmayaraq ki, həmin ana qədər talelərlə oynayıb, hər cür şərəfsizliyi özünə rəva bilib, həbsdə vicdan mücəssiməsi olan müəlliminə şər atıb, üzünə dirənib, azadlıq şəhidlərinin ruhunu incidib, çirkli əməlləri sayəsində qazandığı pulların üstündən keçib millət vəkili kreslosuna doğru rəzil bir yol başlayıb. Olub bütün bunlar. Ancaq bütün bu bulanlıqlar dünyasının yaşantısı içindən sivrilən aydınlıq kimi açılan o bircə yaxşılıq əməli tutalğa verir ki, hələ də onun insanlıq yoluna qayıtması fürsətinin, tövbə imkanının qapıları açıqdı. Mövlanə Cəlaləddin Rumi demiş, hansı əməllə, hansı dinlə - məstəvlə dönürsənsə-dön, təki sən bu qapıya gəl, onu sidq ürəklə döy, ümidli, inamlı ol. Xalq şairi Məmməd Arazın yazdıqları bu yerdə fikrimizi alıb aparır: "Ümid nə yaxşıdı, ümidlə sönən məhəbbət qayıdır, sevgi qayıdır…"

Elə "Bulanlıq dünya" da bu böyük əxlaqın mahiyyətinə varır. Baxmayaraq ki, müəllif əsərdə Bəhlulun ailə məsələlərindəki ifrat layallığa, süstlüyə bəraət qazandıran əsaslı zəmin hazırlamayıb, baxmayaraq ki, ilk anda Durna xanımın Əfsuna olan mütiliyi çox qurama, süni görünür, ancaq bütövlükdə bu əsər get-gedə cəmiyyətə daha ağrılı şəkildə sirayət edən problemlərin nədənliyinə zəruri vətəndaş diqqəti yönəldir, xeyirə xidmət edir.

S.Aranlı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 23 sentyabr.- S.4.