Azərbaycan teatrı – 140

"Səhnə sənətimizin inkişafı naminə deyilən hər fikrə diqqət yetirməyi özümüzə borc bilirik"

- İsrafil müəllim, Akademik Milli Dram Teatrı özünün 140-cı mövsümünü açdı. Bu rəqəm, eyni zamanda, professional səhnə sənətinin yaranma tarixini əks etdirir. Rəhbərlik etdiyiniz teatr bu 140 ildə çətin, keşməkeşli və eyni zamanda, şərəfli yol keçib. Maraqlıdır, bu gün Azərbaycan teatrı öz tamaşaçısı ilə hansı münasibətdədir?

Xalqdan, tamaşaçıdan və yaxud oxucudan ayrı sənət mövcud deyil. İnsanlar bir çox hallarda teatra bir çox suallara cavab tapmaq üçün gəlirlər. Bu gün müstəqil dövlət quruculuğu işini həyata keçirən xalqımızın ağrılı yeri işğal altında olan Qarabağ məsələsidir. Qarabağla bağlı hadisələrin ən qaynar vaxtında müasirliyi yaradıcılığının mayası olan, həmişə dövrün nəbzini tutmağı bacaran görkəmli dramaturqumuz İlyas Əfəndiyev "Hökmdar və qızı" pyesini yazdı. Zamanəmizə, ən yaxın tariximizdə baş verən hadisələrə həsr edilən, ədəbi-bədii ustalıqla işlənən bu tarixi əsərlə Qarabağ probleminin tarixi köklərini araşdırmaqla yanaşı, İlyas müəllim, babalarımızın faciəli yaşantılarından ibrət götürməyə çağırırdı. İlk dəfə 1996-cı ildə Mərahim Fərzəlibəyovun quruluşunda tamaşaya qoyulan bu əsər 2010-cu ildə yenə Mərahim Fərzəlibəyov tərəfindən "Qarabağnamə" adı ilə yeni quruluşda tamaşaya qoyuldu.

1996-cı ildən başlayaraq teatrımız mövsümü bu tamaşa ilə açır və onunla da bağlayır. İlyas müəllim bu əsərində əsrlərdən süzülüb gələn, tarixi səbəbləri çox-çox əvvəllərə gedib çıxan Qarabağ probleminin arxasında kimlərin dayandığını bədii eyhamla deyil, birbaşa, müstəqim vurğularla çatdırır.

- Milli teatr prosesini bir teatr rəhbəri kimi necə dəyərləndirisiniz?

- Dövlət başçımızın sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə" Dövlət Proqramı əsasında teatrımızın binası əsaslı təmirdən çıxıb. Ötən ilin mart ayından bu binada intensiv məşqlər gedir və tamaşalar göstərilir. Ötən müddət ərzində işlədiyimiz repertuar tərtibində M.F.Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", İ.Əfəndiyevin "Qarabağnamə", "Boy çiçəyi", Elçinin "Teleskop", "Şekspir", A.Məsudun "Qatarın altına atılan qadın", H.Mirələmovun "Gəncə qapıları", Əfqanın "Oliqarx" pyeslərinin, dünya dramaturgiyasından isə V.Hüqonun "Qadın məhəbbəti", M.Frişin "Don Juan və həndəsə", S.Şendilin "Qanlı Nigar", A.Saqarelinin "Xanuma", F.Dürrenmattın "Yaşlı xanımın gəlişi", F.Bruknerin "Napoleon" pyeslərini hazırlamışıq. Qısa müddət ərzində bu qədər tamaşanın hazırlanması kollektivin gərgin zəhməti və böyük səyi nəticəsində mümkün olub.

Hazırda Cəlil Məmmədquluzadənin "Anamın kitabı", Bertold Brextin "Kuraj və uşaqları" pyesləri əsasında hazırlanan tamaşaların məşqləri gedir. Birinci əsəri Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının baş rejissoru Firudin Məhərrəmov, ikincini isə Gənc Tamaşaçılar Teatrının rejissoru Rafıq Əliyev tamaşaya hazırlayır. Bunlardan əlavə, hazırlanacaq əsərlər içərisində H.Cavidin "Topal Teymur", Əli Əmirlinin "Şah Qacar", Kamal Abdullanın "Hamı səni sevənlər burdadır", Həsən Həsənovun "Brüsseldən məktublar", Elçinin "Sənətkarın taleyi" və s. pyeslər var. Mütəxəssislər yaxşı bilirlər ki, təxminən iki il ərzində teatr daxili irili-xırdalı problemlərin həlli ilə bərabər bu qədər tamaşanın hazırlaması asan məsələ deyil. Bu zaman içərisində bir sıra təqdimatlar və yubiley tədbirləri də hazırlanıb. Onların sırasında Ədil İsgəndərovun, Ələsgər Ələkbərovun, Sabit Rəhmanın, Əli Vəliyevin, H.Xanızadənin və b. görkəmli şəxsiyyətlərin yubileylərini göstərmək olar.

- İsrafil müəllim, rəhbərlik etdiyiniz teatrda pyeslər hansı prinsiplər əsasında seçilir?

Tamaşaya hazırlanan hər pyes truppanın potensial qüvvəsinə cavab verməli, aktyorların yaradıcılığının professionallıq baxımından püxtələşməsinə faydalı təsir göstərməlidir. Aktuallıq, müasirlik, bədii səciyyə və nəhayət, tamaşaçı marağı - bu amillər tamaşaya qoyulan pyeslərin seçimində mühüm rol oynayır. Bədii məqsədlərimizə və estetik tələblərimizə cavab verən pyes olarsa, mütləq özümüz həmin əsərə elçi düşəcəyik. Amma o pyeslər ki, bizim tələblərimizə, truppanın yaradıcı potensialına uyğun deyil, yaxşı olar ki həmin pyeslərin müəllifləri bizə də, özlərinə də əziyyət verməsinlər.

- Sizdən incik qalan yazı əhli barəsində nə düşünürsüz?

- Əvvəla, məndən incik qalmağa kimsənin əsası yoxdur. Ailəmdən başqa. Amma ciddi danışsaq, hələ ötən əsrdə görkəmli alimimiz, professor Cəfər Cəfərovun yazdığı kimi, Azərbaycan teatrı həmişə dramaturgiyadan incikli qalıb. Əslində, bu gün də milli teatr dramaturgiyadan narazıdır. Əlbəttə, burada söhbətin böyük dramaturgiyadan getdiyi aydındır. O da aydındır ki, Akademik teatrın səhnəsində təcəssüm edilməyə layiq səhnə əsəri yaza bilməyən kəs nöqsanlarını hamıdan öncə özü görməlidir. Yəni, dahi Sabir demişkən, "Kişi, sən eybini qan, mənlə əbəs cəng eləmə, özünü, həm məni bu barədə diltəng eləmə".

Digər tərəfdən, mən bizlərdə şairliyə böyük şövqün olduğunu bilsəm də, pyes yazmağa bu qədər həvəs olduğunu bilmirdim. Görünür, pyes yazmaq bəzilərinə asan gəlir. Halbuki, müdriklərin fikrincə, dramaturgiya ədəbiyyatın ən çətin növüdür.

- Teatr son zamanlar bir sıra festivallarda iştirak edir, xarici qastrollara gedir. Bu haqda mətbuatda da müəyyən qədər məlumat verilib. Ümumiyyətlə, bu festivallar teatr üçün nə əhəmiyyət kəsb edir?

- Mədəni əlaqələr, o cümlədən teatr əlaqələri xalqların bir-birinə yaxınlaşmasında, mədəniyyətlərin zənginləşməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda, bu yolla biz Azərbaycan teatrını, o cümlədən, Akademik Milli Dram Teatrını dünyaya tanıtdırırıq. Elə əsərlər var ki, onlarda qoyulan problemlər xalqımızın milli varlığını əks etdirir, Azərbaycan həqiqətlərini bütün dünyaya çatdırır.

Ümumiyyətlə, beynəlxalq mədəni əlaqələr sahəsində işimiz təşəkkül səviyyəsindədir. Bu işləri həyata keçirmək üçün teatrda sənətşünasliq üzrə fəlsəfə doktoru Rəcəb Məmmədovun başçılıq etdiyi prodüser şöbəsi fəaliyyət göstərir.

Ötən ilin may ayının sonunda və iyun ayında M.F.Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", H.Mirələmovun "Xəcalət" pyeslərinin tamaşaları ilə Tbilisi şəhərində qastrol səfərində olduq. Tamaşalara gürcü ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə yanaşı, Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımız da baxdılar. Həmin ilin sentyabr ayında Hüseynbala Mirələmovun "Xəcalət" pyesi əsasında hazırlanan tamaşa ilə "Teatr. Çexov. Yalta - 2011" festivalında, oktyabr ayında isə Daşkənd Beynəlxalq Teatr festivalında J.Koktonun "İnsan səsi" pyesinin tamaşası ilə ölkəmizi təmsil etmişik. 2012-ci ildə də bir neçə festivala dəvət almışıq. H.Mirələmovun "Xəcalət" pyesinin tamaşası ilə mart ayında Serbiyanın Belqrad şəhərində keçirilən XI "Slaviya" Beynəlxalq Teatr festivalında, mayda isə Moldovanın Kişinyev şəhərində keçirilən Beynəlxalq Teatr festivalında çıxış etmişik. Qeyd edim ki, "Xəcalət"dəki işğala məruz qalmış ərazilərdən didərgin salınmış insanların qaçqın həyat tərzi bəşəriyyət üçün ağrılı problemlərdəndir. Müharibənin, qaçqınlığın səbəbləri, yaratdığı insan iztirabları neçə-neçə dünya xalqlarının tarixində və taleyində yaşanıb. Ona görə də "Xəcalət" tamaşasının mövzusu başqa xalqlar üçün də yetərincə aktualdır. Uğurlu səfərlərimizdən biri də bu yaxınlarda, yəni sentyabr ayının sonunda Tbilisi şəhərində Beynəlxalq Teatr festivalında Elçinin "Şekspir" pyesinin tamaşası ilə olub. Bu festivallarda aldığımız mükafatları, fəxri-fərmanları sadalasam, uzun bir siyahı alınar. Önəmli olan budur ki, biz həmin festivallarda ölkəmizin teatr mədəniyyətini ləyaqətlə təmsil edə bilmişik. Bu teatr mövsümü müddətində isə Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərinə, Tümen vilayətinə, həmçinin Qazaxıstanın Karaqanda vilayətinə qastrol səfərinə getməyi, Ukraynada keçiriləcək Beynəlxalq Teatr festivalında iştirak etməyi planlaşdırırıq.

- Bu gün teatrdakı yaradıcılıq atmosferi necədir?

- Gördüyünüz və sadaladığım kimi, yeni tamaşalar üzərində işləyirik, tamaşaçı auditoriyası ilə əməkdaşlıq əlaqələri qururuq və bu istiqamətdə çalışırıq. Cəmiyyətimizin yeni nəslinin mənəvi-estetik dünyagörüşünün tərbiyəsi, onlarda azərbaycançılıq əqidəsinin formalaşması əsas qayğılarımızdandır. Teatrımız fərdi yaradıcılıq xüsusiyyətləri ilə zəngin olan, müxtəlif nəslə mənsub qüdrətli aktyor potensialına malikdir. Burada hər kəs, təbii olaraq, seçilmək, özünü təsdiq etmək, tamaşaçılar qarşısında bədii-estetik baxımdan məzmunlu obrazlarda görünmək əzmi ilə çalışır. Yaxın günlərdə kollektivimiz ölkəmizdə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə keçiriləcək "Dünya teatr prosesi XXI əsrdə: Problemlər, prespektivlər və alternativlər" adlı II Beynəlxalq Elmi-praktiki Teatr Konfransına hazırlaşır. Məlum olduğu kimi, bu konfrans ilk dəfə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfındən 2010-cu ildə bizim teatrda keçirilib və onun böyük praktik əhəmiyyəti olub.

Sözümüzün sonunda bildirirəm ki, teatrın rəhbərliyi və yaradıcı heyəti tamaşaçıların da, tənqidçilərin də, opponentlərimizin də fikirlərinə hörmətlə və ehtiramla yanaşır, söylənən hər mülahizəni analitik süzgəcdən keçirir. Səhnə sənətimizin inkişafı naminə deyilən hər fikrə diqqət yetirməyi özümüzə borc bilirik, minnətdarlıqla qəbul edirik.

Söhbəti yazdı: A.İsmayıloğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2012.- 2 noyabr.- S.8.