Məni günəşə apar

  

Şairə Suad Əl-Sabah professordur. Yazıçı tənqidçi kimi tanınır. İstedadına çox böyük hörmət bəslədiyim Suad Əl-Sabah xanımın iki tərcümeyi-halını sizə təqdim edəcəyəm. Birinci tərcümeyi-halı rəsmi həyatı, fəaliyyətidir. İkinci tərcümeyi-halı isə onun yaradıcılığında, daha doğrusu, şeirlərində olan tərcümeyi-halıdır ki, o barədə sonra danışacağam. Suad Əl-Sabah 1942-ci ilin may ayında Şeyx Məhəmməd Əl-Sabahın ailəsində dünyaya gözünü açıb, evin ilk qızı, ilk çırağı olub. Ailə çox məşhur, nurlu bir kökdəndir. Ulu babası Məhəmməd Əl-Sabah Küveyt dövlətinin başçısı olmuşdur.

1973-cü ildə Qahirə Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsini, iqtisadiyyat üzrə bakalavr pilləsini fərqlənmə ilə bitirmiş, Böyük BritaniyadaKüveyt dövlətində inkişaf planlaşdırmaüzrə magistr dərəcəsini müdafiə etmişdir. Daha sonra Böyük Britaniyada Surrey Gelford Universitetində iqtisadiyyat siyasi elmlər üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. O, Küveytin ingilis dilində iqtisadiyyat üzrə doktorluq müdafiə edən ilk şair qızıdır. Bu universitetlərdən, müdafiələrdən sonra Suad Əl-Sabah xanımın işi birə-beş artır. Sadalayıram:

Cenevrə Əməkdaşlıq Fondunun şura Üzvləri Şurasının üzvü; Londonda ərəb mədəniyyət müəssiəsinin təsisçilərindən biri; Jurnalistlər Birliyi Küveyt məzunları Cəmiyyətinin üzvü; Cənub-Şərqi Asiya Dünya müsəlman qadınları İcraiyyə Komitəsinin üzvü; Yarmouk Universitetində İvrit Tədqiqatlar Mərkəzinin Qəyyumlar Şurasının üzvü; Qahirədə Ərəb Uşaq İnkişafı Şurasının təsisçisi; Tunisdə Sosiologiya Cəmiyyətinin üzvü; Londonda Beynəlxalq Ailə Planlaşdırması Federasiyasının Məsləhət Şurasının üzvü; Küveyt-Amerika Bayader Qadın Cəmiyyətinin fəxri prezidenti (Küveyt); Elmi Yaradıcılıq Cəmiyyətinin fəxri prezidenti (Bəhreyn); Oksford Universitetinin Sankt Katrin fakültəsinin üzvü; “Suad Əl-Sabah” nəşriyyatının təsisçisi.

Suad Əl-Sabahın şeirləri dünyanın on beşdən çox ölkəsində çap olunmuşdur. Məni günəşə aparkitabı Azərbaycan dilində danışmaqla bu siyahını zənginləşdirib.

Suad Əl-Sabah xanıma şairə deməyə dilim gəlmədi, çünki şairə sözündə qadın olmağa, zəifliyə işarə var, halbuku, yuxarıda saydığım bu qədər işin öhdəsindən hər kişi gələ bilməz. Bu, nər kişi işidir. Şeirlərini oxuyanda əmin oldum ki, erkəklik, dişilik, qadınlıq, kişilik anlayışlarının yeri, meydanı deyil. Mən son dərəcə cəsarətli, çox güclü, açıq fikirli ruhən çox gənc, təxminən on səkkiz, iyirmi yaşlı bir insanla üz-üzə dayanmışam.

 

Dərilmək istəyən meyvədi qəlbim,

Yol gözləyən liman tək açığam,

Qoy gəlib keçsin gəmilərin!

 

yaxud başqa bir şeirdən:

 

Yenə çoşur eşq dənizim,

Bütün sədlər yıxılır.

Ağaclarım qopur kökündən,

nitqim,

yaddaşım yox olur.

 

Qərbdə, ümumiyyətlə, dünyada da belə bir fikir formalaşıb ki, Şərqdə qadınlar azad deyil. Suad Əl-Sabahdan daha bir neçə misra:

 

Ey Adəmdən bəri

Gözlədiyim atlı!

Gəl,

Məni dəlilik anlarımdan

şeirlərimdən qurtar.

 

Bu misraların müəllifini çadraya büksən , sandığa qoyub bağlasan da o, özünü azad hiss edəcək. Bu xanım bir ərəb qızıdır. O, dünyaya gələndə azadlığını öz içində, ruhunda gətirib gəlib.

Vətəninin qaranlıq günlərində bığı qulağının dibinə çatan kişilər susanda Suad Əl-Sabah xanım üsyan edir, yazırdı:

 

Ey dostlarım!

Deyin necə biganə qalım

Əjdaha dişlərində

çabalayan vətənə?

Bu mənəvi iflasın,

Bu milli məyusluğun,

quraqlığın,

səfalətin

üstündən necə adlayım?..

 

Avropanın lap göbəyində günü ziyafətlərdə keçən xanımlar, işıldaquşa bənzəyənazadxanımlar qul təbiəti ilə doğulub, qul kimi istifadə olunmağını xoşbəxtlik sayır. Belə qadınlar, onlara bənzəyən kişilər Şərqdə var, Qərbdə . Onlar Suad Əl-Sabahın dediyini heç vaxt başa düşə bilməz. Bunun üçün azad ruhla doğulmaq gərəkdir:

 

Bu gün

içimdəki həyəcandan,

Milli ağrılardan,

yalançı sülhlərdən qaçaraq

Sənə gəlirəm, Beyrut!

Cəhalətdən,

parçalanıb dağılmaqdan,

alver qafasından,

zülmət zəkasından qaçaraq

sənə gəlirəm!..

 

Suad Əl-Sabahın şeirləri həm özünün, həm vətəninin tərcümeyi-halıdır. Şeirləri üslubca müasirdir, oxucunun yaddaşına toxunur, kod kimi, açar kimi açır. Oxucunu öz xatirələri, oyanmış yaddaşı ilə tək qoyur:

 

Soyuq gecələrdə geydiyim

yun şal kimidir səsin...

Səsin çətirdir...

Buluddur...

Şeir divanıdır...

Səsin baş qoyduğum çiyindir...

Səsin uyuduğum evimdir...

 

Bu şeirdə gördüyünüz kimi, şeir qəfil başlayır, qəfil qurtarıb çəkilir kənara. Oxucunun yaddaşını oyadır, oxucu öz yaddaşının xatirələri ilə şeiri davam etdirir. Buna insanın vicdanına toxunmaq, vicdanını oyatmaq da demək olar. Bəzən elə bilirlər şeirdə ağlamaq, oxucunu aldatmaq yaxud dərdini oxucuya yükləmək ustalıqdır. Yasa gələnlərin doxsan faizi ölən rəhmətliyə ağlamır, hər kəs öz ölüsünü yadına salıb ağlayır. Şeir belədir. Sən öz dərdini demə, elə şeylərə toxun, elə detallar tap ki, oxucu orda ona aid olanı görsün, düşünsün, ayılsın. Allah “Oldedi, təkan verdi, kainat hərəkətə gəldi. Siz yaradanlar da Allahın elçilərisiniz. Siz insan şüuruna, insan qəlbinə təkan verin, ayıldın, hərəkətə gəlsin. Suad Əl-Sabah kimi şairlərə zamanın heç zaman gücü çatmayacaq, duyğuları, ruhları, şeirləri daim gənc qalacaq.

Bir çox hallarda tərcüməçi özünün mənindən keçə bilmir, özünün yaxın saydığı bəzi-bəzi fikirləri tekstə əlavə edir yaxud xoşuna gəlməyən bəzi anları deyimləri tərcümə prosesində mətndən çıxarır ya dəyişir. Belə təcrübələr var, axtarsan çoxdur, amma yaxşı hal deyil. Necə deyərlər, “çünki oldun dəyirmançı”, gərək dözəsən, özünü unudasan, olanı, mətni tərcümə edəsən. Bəsti xanım Əlibəylinin Suad Əl-Sabahdan tərcüməsi yaxşı nümunə kimi təqdirə layiqdir.

 

Fikrət Qoca

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2012.- 30 noyabr.- S.4.