Özünüifadə azadlığı

"Salam Sənin min bir adından biri" ("Oka ofset", Bakı, 2012) tənqidçi-publisist Bəsti Əlibəylinin 6-cı kitabıdır. Müəllifin yeni kitabında onun şeirləri toplanıb. Bu şeirlər vəzninə, biçiminə, ifadə tərzinə, leksikon təzəliyinə görə ənənəvi poeziyadan fərqli görünür. B.Əlibəyli fikir və duyğularını konkret qəliblərə yükləmək arzusundan yan keçərək sözü, kəlməni necə deyərlər, "özbaşına" buraxır. Poetik özünüifadənin bu "azadlığı" bütün şeirlərdə özünü göstərir:

Varlığında da

Yoxluğunda da

VAR olmaq hünər.

Dost-doğmaya kölgə salıb,

İqtidar olmaq zəfər.

Qismətində o da varmış,

Bu da var… ("Kölgə")

Sözügedən kitaba "İstedad Tanrının qan qohumudur" sərlövhəli müqəddimə yazan görkəmli şair Məmməd İsmayıl B.Əlibəylinin şeirlərini geniş təhlilə cəlb edərək müəllifin duyğu və düşüncə dünyasına adi oxucunun belə baxa biləcəyi bir pəncərə açır və öz fərəhini gizlətməyərək yazır: "Məni sevindirən odur ki, Bəsti xanımın hər şeirinin öz ovqatı, öz kökü var. Və bu şeirlərdə fərqlənmək xatirinə fərqli yazmaq iddiası da yoxdur. Bu şeirlər övlad doğumuna bənzər təbii mükəmməlliyə bürünüb".

Həqiqətən də belədir: Bəsti Əlibəyli fərqlənmək xatirinə fərqli yazmır. Bu ülgülər (əslində ülgüsüzlüklər) onun poetik dünyaduyumunun özündən gəlir:

Gün vardı;

Uzaqda günəş,

Yaxında sən vardın.

Günəşi içirdim

Sənin şərəfinə.

Gün var;

Yaxında günəş,

Uzaqda sən varsan;

Günləri içirəm

Zülmətin şərəfinə…

Bədii təfəkkür tariximizi göz önünə gətirsək görərik ki, əslində deyilməyən söz, toxunulmayan mövzu qalmayıb. Və bu da həqiqətdir ki, ümumən dünya ədəbiyyatının üç süjet xətti var: məhəbbət, komediya, faciə. Bütün dünya yazarları bu üç xətdən qırağa çıxmaq iqtidarında deyil. Lakin hər kəs sözünün gücü ilə özünün iç aləmini ətraf aləmə təqdim edir. B.Əlibəyli də lirik-romantik yaşantıları ilə daxili dünyasına körpü salır. O, nə yaxşı ki, sürtük qafiyələrdən, şablon ifadələrdən uzaq yeni, həm də isti bir nəfəs kimi oxucunun marağını çəkir. Heç vaxt özünə şair deməyən Bəsti xanımın şeirləri gündəmdə qalmaq üçün yerli-yersiz yazılar dərc etdirən, bu yazılara öncədən tərifnamələr yazdıran bəzi "şairlərin" yararsız yaradıcılığından daha dəyərlidir:

Sarmaşıqlı eyvanda.

yola baxıb gülürsən.

Dalğalar göldə oynaşır,

gölə baxıb gülürsən.

Çöllər yaşılını tökür,

çölə baxıb gülürsən.

Yolda addım-addım,

göldə dalğa-dalğa,

çöldə yarpaq-yarpaq

Ölürsən,

Sarmaşıqlı eyvanda

Nəyə baxıb gülürsən?

(Nəyə gülürsən)

Bu şeirdə dialektik bir məqamın şairanə müşahidəsi var. Müəllifin məntiqinə görə əslində "sarmaşıqlı eyvandan" yola, çölə və gölə baxıb gülən insan özünə gülür. Məhz belə məqamlarda təbiət-insan vəhdətinin, yaxud harmoniyasının gerçəkliyinə şübhə etmirik.

Kitabda toplanan şeirlərin hər birində axtarış var, yeni söz, fikir söyləmək əzmi var. Ona görə də B.Əlibəylinin bir şeirini o birindən ayrılıqda təhlilə cəlb etmək və dəyərləndirmək niyyətində deyilik. Kitab sanki bir bədənin ayrı-ayrı üzvləri, yaxud əzaları timsalındadır. Bu bütövlüyü "dadmaq" üçün son ixtiyarı oxucuya veririk.

Adil CƏMİL

Ədəbiyyat qəzeti.- 2012.- 19 oktyabr.- S.7.