Fəryadın kəsmə şikəstəsi

Əsədulla Nikfal yeni - "Fəryad" kitabını həsr etdiyi ünvanları belə təqdim edir: "Bu kitab yaşayışımın üç sevgi nöqtəsinə təqdim olunur: Bir ömür şərəflə yaşamış atam Şəkur Nikfal, sədaqəti evimizi işıqlandıran anam Mərziyə Həsənxani, məhəbbəti bu kitabı sona çatdıran həyat yoldaşım Nəsrin Əlizadəyə".

Kitabın ilk səhifələrində müəllifin qəzəlləri dərc edilmişdir. Nikfalın şeirləri həm məzmun, həm ideya, həm də müasir səslənmələri ilə qələm dostlarının əsərlərindən fərqlənir. Dili rəvan, şeirlərinin məna tutumu zəngindir.

Şair xalqın taleyindən, başqa sözlə hakim dairələr və onların çaldığı rəqs havasına oynayan rəqqasların doğma diyar üçün yaratdıqları mühitdən narazılığını məhz öz lirasına uyğun gələn bir ladda səsləndirir. Onun bu gərəkli mövzuya həsr etdiyi misraları hər qəbil qondarma motivdən uzaqdır. O düşündüklərini açıq söyləyərkən daha tutarlı təsir bağışlayır.

Şairə görə xalq istədiyi mətləbi yuxarılara çatdırmaq sahəsində də güclü məntiqə malikdir. Vəziyyət belə ikən xalqının ölkəni idarə edən məqamlarda hələ öz-özünə layiq yer tutmasından heyrətə dalır və bunun səbəbini aramaqdan yorulmur. Şairin məqbul hesab etdiyi nəticə də çox siqlətlidir: Sonsuz zəmanə bir qarıtək hey sağır bizi - bəs bunun təqsiri kimdədir və nədədir? Şairin qənaəti belə səslənir:

Bilməm kim tanıtdırıb ona kim fağır bizi?

Koroğludur bizim ata, Babək nişanlıyıq.

Şair bu sorğunun cavabının sorağında olarkən son dərəcə məntiqi səslənən bir qərara gəlir, başqa sözlə, tarixin verdiyi dərsi misralarının tərənnüm obyektinə çevirir:

Koroğludur bizim ata, Babək nişanlıyıq,

Yaddan çıxılsalar çağırarlar sağır bizi.

Müəllifin bu misralarda tərənnüm obyektinə çevirdiyi rəy azacıq tərəddüdə belə yer qoymur. Deməli, müasir nəsil elə sələflərin övladlarıdır ki, o heç bir baxımdan özünü sağır, aciz hesab etməməlidir.

Fəryadın "özüm kimiyəm" ünvanlı gəraylısı şairin kimliyi və hansı amallarla yaşadığı barədə kifayət qədər aydınlıq gətirir. Şairin vurğuladığı ümdə mətləb həyatı duyduğu kimi oxucusuna təqdim etməkdir. Fəryadın poetik məntiqi ondan soraq verir ki, o daxilən bağlı olmadığı, dərk edilməsi çətin olan varlıq barədə oxucuda yanlış təsəvvür yaratmaqdan çox uzaq olan qələm sahibidir. Yəni əslində bu sifətlər həqiqi qələm sahibləri üçün zəruri olan əxlaq normalarıdır. O, daxilindən nəşət edən bir rəyinin hökmü ilə yazır ki, necə ki, yazıram, o cür də varam.

Bəs şair hansı əməllərinə görə bu iddialarını oxucusunun mütaliəsi kimi təqdim edir?

Qorğa tək sac içrə oynamaram mən,

Hər aşda qarışıb qaynamaram mən.

Necə ki, yazıram o cür varam mən.

Şerimdə yaşaram sözüm kimiyəm,

Hər nəyəm, özüməm özüm kimiyəm.

Fəryadın sələflərinin irsi ilə yaxından tanışlığı poetik sərvətlə zəngindir desəm, mübaliğə etməmişəm. Təbii ki, bu tanışlıq adi oxucu marağı çərçivəsində sıxılıb qalmır. Bir sənət yolçusu kimi bu ünsiyyətdən doğan intibahı oxucuları ilə tanış etmək sahəsində atdığı addımlar onların da köksündə xoş təəssürat doğurur. Bu klassik irslə tanışlığın şair tərəfindən məqbul sayılan lirik nəğmələrdir:

Düzdür, ellər söylədi hər aşiqin dövranı var,

Tər-təmizdir eşq, çirkinlətmə dövrandan sarı.

Şəmə söylə: can nədir pərvanəyə bax, əri!

Baş əyirsən, yaş tökürsən bir quru candan sarı.

Şairin oxucusunu pərvanənin hansı hünəri ilə ünsiyyətə dəvəti az qala əfsanə şöhrəti kəsb etmişdir. Şəmi pərvanənin hansı hünərini yada salmağa dəvətində misralara sığmayan mənalar olduğunu yada salmağına dəyər. Bu klassik poeziyanın rəyidir:

Pərvanə eşqi var dolanır şəm başına,

Şəm isə yandırır, ona pərvanə neynəsin.

Bu sorğu bizim günlərdə də özünün cavabını gözləyir. Pərvanənin göstərdiyi hünərlə çox doğma səslənən şairin bu misralarını da xitabət kürsüsünə dəvət etmək artıq səslənməzdi:

Od var cəhənnəmin odudur, od var eşq odu.

Yansam da el yolunda gərəkdir yanam, yaşıl.

Bəşər övladının ən çox gileyləndiyi mətləblər sırasında fəraq, hicran, başqa sözlə, sənsizlik ünvanlı ayrılığın doğurduğu kədər çəkili yer tutur. Dünyanın ulu söz ustaları, fərağı ən çətin dözülməli olan əzab hesab etmişlər. Ulu Nizami bu mövzudan söhbət açdığı qəzəlində yazır ki, sevgilisindən uzaq düşəndə ah-fəryad ərşə dayanır. Nikfal həmin mövzuya həsr etdiyi qəzəlində çox səmimi hisslərlə söz açır, oxucuya belə gəlir ki, şair onun sənsizlikdən çəkdiyi əzablarla yaxından tanışdır. Söz yox ki, oxucuda belə duyğu doğuran qəzəlin yüksək qiymətləndirilməyə səbəb olan uğuru hesab edilməyə layiqdir. Şairin lirik qəhrəmanı dərin təəssüf hissləri ilə gileylənərək yazır:

Min varaq sənsizliyə yandım, cavabın almadım,

Düz deyirsənsə, özün ver imtahan sənsizliyə.

Lakin şair oxucusuna verdiyi bu təskinliyi kafi hesab etmir. O, sənsizlik adlı rəqibin qarşısına daha güclü məntiqlə çıxmağa ehtiyac olduğunu etiraf edir:

Bir acı çaydır bu dünya - nə dadı var, nə duzu,

Min Araz ağlar içən bir stəkan sənsizliyi.

Hər halda, əriş-arğacına qədər məqbul səslənən bir qənaətdir.

Şairin lirik qəhrəmanının bir inamı da son dərəcə təqdirəlayiq səslənir. Bu klassik şeirin qənaətidir:

Canı canan diləmiş, verməmək olmaz, ey dil,

Nə niza eyləyəlim ol nə sənindir, nə mənim.

Bəs Nikfalın lirik qəhrəmanının qənaəti hansı ladda səslənir? Mən deyərdim onun qənaəti zəmanəsində hakim olan rəylə çox doğma səslənir. Müasir nəsil qurtuluşa aparan yollarda xalq üçün, vətən üçün, onların hər qəbildən olan sıxıntılara qalib gəlmək üçün, hətta canlarını belə fəda etməyə hazır olan nəsli təmsil edir. Müasir nəslin bu əhval-ruhiyyəsi Nikfalın lirik qəhrəmanına da yaxşı məlumdur. Bu tanışlıq şairə bəraət qazandırmaq üçün mötəbər özül kimi qəbul edilə bilər. Onun misraları bu tanışlıq üzərində azacıq tərəddüd kölgəsi salmasına meydan vermir.

Təbii ki, bu rəyləri onda yaradan real həyat həqiqətləridir. Şairin özünün etirafına görə bu keyfiyyətləri heç bir qüvvə noğul-nabat içində göydən endirib ona çatdırmır. Ümdə mətləb ondan ibarətdir ki, sənsizliyin törətdiyi ağrı-acılar barədə şair əlindən gələn qədər rəyini misralara çevirir.

Nikfal yeri gəldikdə şair və şeir, ümumiyyətlə, söz sənəti barədə baxışını oxucularına çatdırmağa hədsiz meyl göstərir. Əlbəttə, ilk baxışda bəlkə də buna ehtiyac duyulmasın. Çünki onun çox səmimi səslənən misraları şair, şeir, ümumiyyətlə, söz sənəti barədə mülahizələrinə aydınlıq nuru çiləyir. Lakin bir söz sənəti yolçusu kimi bu barədə də rəyini misralarının məntiqi ilə açıqlaması oxucuları tərəfindən maraqla qarşılanır. Mən müəllifin bu barədə rəyini təqdim edən misralarını oxucuların diqqətinə çatdırmağı uğurlu yol kimi seçdim:

Bülbül tək oxudum bağda beş-on gün,

Sonra qanadıma vurdular düyün,

İndi bir qəfəs də yoxdu mənimçün

Bahar yağa-yağa, bar yağa-yağa.

Şair odur ki, həm yağa, həm də guruldaya,

Fəryada yaxşı ki, hər ikisindən həvəs yağır.

Nikfal eldən-obadan, vətəndən xəbərsiz olmağı sənətin ən zəngin ilham mənbəyindən məhrum olması hesab edir. Məşhur fəlsəfədir: aşıq gördüyü, şahidi olduğu hadisələrdən oxucusuna söhbət aça bilər. Şair Əsədulla Nikfal əsrlərin sınağından müzəffər çıxmış bu baxış barədə qəlbindən su içən misralarının dili ilə söz açır. Təəssüf doğuran əsas mətləb ondan ibarətdir ki, şair ömrünün son illərini amansız yağı hesab etdiyi qürbətdə yaşamalı olmuşdur. O, həmin çağlarda keçirdiyi hisslərini bir söz sərrafı qabiliyyəti ilə misralara çevirir. Necə və nə səviyyədə? Yenə bir həqiqətin yanından sükutla ötüb keçməyi ədalətli yol hesab etməzdim. Bu sorğulara ən qənaətbəxş cavabı şairin qəlb evinin sədaqətli və etimadlı elçiləri olan misralarından almaq olar. Orasını xatırladım ki, şairin qələmi ona bəslənən etimadı, ümidi yetərincə doğrultmağın öhdəsindən uğurla gəlir:

Qəriblik odunda sənsiz yanıram,

Yandıqca ayrılıq dərdin qanıram.

Dənsiz dəyirman tək boş fırlanıram,

Tayfadan xəbərsiz, eldən xəbərsiz.

Bir zaman itmişdim eşq həvəsində

İndi boğuluram qəm ərəsində.

Qanadım bağlıdır bağ qəfəsində,

Gülşəndən xəbərsiz, güldən xəbərsiz,

Tayfadan xəbərsiz, eldən xəbərsiz.

Düşündüklərimi yetərincə açıqlamaq niyyətim yoxdur. Amma məsələnin bu cəhətini açıqlamaqdan vaz keçmək istəməzdim. Mən həmin misraları şairə diktə edən kədərdən xəbər tutmaq izinə düşsəm də, nəticədə yazı masamla görüşə əliboş qayıtdım. Məsələnin qəribəliyi bir də orasındadır ki, bu hal məni heç də kədərləndirmədi. Şairin doğurduğu xoş əhval-ruhiyyə ilə müvəqqəti olsa da, onunla vidalaşdım. Əminəm ki, onun könül sazında dil söz açan, gələcəyə inamdan güc alan gümrah ruhlu nəğmələri ilə müsahib olmaq mənə nəsib olacaqdır. Onda daha Nikfalın "Tayfadan xəbərsiz, eldən xəbərsiz" misralarını təkrar etməyə ehtiyac olmayacaqdır.

Sabir NƏBİOĞLU

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 5 aprel.- S.6.