Dul kişinin paltarı

Qratsiya Deledda 1871-ci ildə Sardiniyanın Nuoro əyalətində, geniş torpaq sahələrinin, zeytun və şərabçılıq təsərrüfatının sahibi olan varlı hüquqşünas ailəsində anadan olmuşdu. Atası dəfələrlə şəhər bələdiyyəsinin başçısı seçilərdi. Sadə kəndli mühitindən çıxmış savadsız anası isə yerli folklordan, nağıl və əfsanələrdən qızına söhbətlər açar, əsrlər boyu dəyişməz qalan füsunkar Sardiniya təbiətinə onda sevgi oyadardı. Hələ məktəbdə oxuduğu illərdə, səkkiz yaşında ikən o, ilk şeirini yazır, on beş yaşında isə “Sardiniyalı qanı” adlı ilk hekayəsi Romada çap olunur. 1892-ci ildə işıq üzü görən “Sardiniya gülü” adlı ilk irihəcmli əsəri italyan oxucularının böyük rəğbətini qazanır, növbəti “Təmiz qəlblər” (1895) romanı isə onu Avropada tanıdaraq, bir neçə dilə tərcümə olunur. Gənc yazıçı italyan cəmiyyətində və ilk növbədə ölkənin əyalətlərindəki ictimai-psixoloji konfliktləri əks etdirən “verizm” ( italyanca “vero” - həqiqi ) ədəbi məktəbinin nümayəndəsi idi. C.Verqa, L.Kapuana, C.Çampoli, M.Serao və digər ədiblər kimi o da öz yaradıcılıq metodu ilə ictimai haqsızlığı təbiətin qaçılmaz qanunu kimi təsdiqləyir, cərəyan edən hadisələrin müəllif müdaxiləsindən tam təcrid olunmasını təbliğ edirdi. Q.Deleddanın dini mövzularda qələmə aldığı, “Elias Portulu” (1903), “Kül” (1904), “Küləkdə əsən qamış” (1913) və ilk növbədə “Ana” (1920) romanları İtaliyada Avropa səviyyəli yeni bir yazıçının meydana çıxdığını sübut etdi. 1900-cu ildə ailə quraraq Romaya köçən yazıçı ömrünün sonuna qədər “sükut və ehtiraslar” diyarı olan doğma Sardiniyaya həsr etdiyi otuz romanın, iki yüzə yaxın hekayənin, onlarla şeir və pyesin müəllifidir.

1926-cı ildə, “doğma adasının həyatını plastik aydınlıqla təsvir edən poetik əsərlərinə, həmçinin ümumilikdə insan problemlərinə dərindən yanaşmasına görə” Q. Deledda Nobel mükafatına layiq görülür.

Q.Deledda 1936-cı ildə Romada vəfat etmişdir.

“Ədəbiyyat qəzeti”nin oxucularına təqdim olunan “Dul kişinin paltarı” hekayəsi yazıçının “Gizlədilmiş oğlan” hekayələr toplusundan (1916) götürülmüşdür.

Tərcüməçi

----------------------------------

Onlar tələsmədən yol gedirdilər, çünki iki balaca, mürgü vuran qara öküzün çəkib apardığı arabadakı gah dikələrək qalxan, gah da uzanaraq yuxuya gedən gəlinin səhhəti yaxşı deyildi və çox ehtiyatlı olmaq lazımdı.

Təzəbəy isə əksinə, sağlam bədənli, alyanaqlı, gözəl bir cavandı. Bəzən, qan onun toz basmış pırtlaşıq saçlarının arasındakı enli, hündür alnına qədər yayılanda, çöhrəsi həddindən artıq al rəngə boyanardı. Ancaq sifəti, hər xırda şeydən ötrü, - istər hirsindən, istərsə də sevincdən, - beləcə qızaranda, o, daha da gözəl görünər, qara, ləkəsiz gözləri uşaq bəbəkləri kimi parıldayardı. Onun gülüşü də uşaq gülüşünə bənzəyirdi, sanki fil sümüyündən olan, tam halqa kimi sıralanmış sağlam dişlərini göstərən gülüşü. Gəlin isə qoca qarı kimi görünürdü, ancaq o da eynilə, uşağa bənzəyirdi, - arıq, tutqun sifəti ilə, çətinliklə açılaraq, iri, melanxolik gözlərinin üstündən ağır-ağır qapanan uzun, göyümtül - qara kirpikləri ilə. Ancaq onlar bir-birindən ani olaraq açılanda həmin o iri, kədərli gözlər sanki ən füsunkar şeylərin parıltısını özündə saxlamaq istəyirmiş kimi, heyrətlə ətrafa çevrilər, canlanaraq işıqla dolar, gənc qadının bütün bənizi aydınlaşaraq cavanlaşardı.

Bəlkə elə ona görə idi ki, həddindən artıq yırğalanmasın deyə, arabanın yanınca piyada gedən təzəbəy vaxtaşırı gəlinə tərəf əyilib, deyirdi:

- Cula, Cula, bir mənə bax! Niyə susursan? Yuxunmu gəlir?

Cula göz qapaqlarını ağır-ağır qaldırar, onlar yarımçıq qalmış söhbətlərini davam etdirərdilər. Ancaq deyiləcək sözlərin hamısı deyilmişdi və çox keçməzdi ki, o, yorular, gözlərini yenidən yumaraq arabanın ağır-ağır yırğalanmasına dalardı. O, yatmaq istəyirdi, ona elə gəlirdi ki, sanki beşikdə, ya da qayıqda gedir və bütün bunlar yuxudur, keçmiş həyatı da, bu günü də, gələcəyi də.

Qızmar may günəşi ona pis təsir etməsin deyə, onlar arabanın bir tərəfindəki iki şüvülün arasından böyük kətan parçası çəkmişdilər, belə ki, ağır-ağır silkələnərək, açıq mavi çınqıllı yabanı yaylanın sıx otları ilə diki qalxan araba həqiqətən də təlatümlü dənizdə çətinliklə üzən qayığı xatırladırdı. Dəniz təəssüratı üfüqün zəif, mavi dumanlı mükəmməl dairəsi ilə güclənir, oradan qalxan iri gümüşü buludlar şərqdən əsən küləklərin yolundakı qaynar səmada dərhal əriyirdi. Külək səngiyəndə hər şey hərəkətsiz dayanır, göz gəzdirdikcə hər tərəfdə sonsuz kolluqlar, daşlar və yenə daşlar görünürdü.

Yol hiss edilmədən dikəlirdi. Uzaqda, ağ çınqıllığın zirvəsi ilə axan buludların fonunda qara bir nöqtə göründü: külək get-gedə daha da ilıq, daha da ətirli olur, gəlin dikələrək təmiz dağ havasını yüngül həyəcandan titrəyən şəffaf burun dəlikləri ilə, böyük ehtirasla ciyərlərinə çəkirdi: keçmiş günlərin, gənclik və sevginin ətrini.

- Cula, Cula, hə, necəyik? Yenə nədir, göyün üzünü buludlar alıb. Bəlkə yenə yuxun gəlir? Artıq yolu yarı eləmişik, nənə də yəqin ocağı qalayıb, qazançaya da buğda tökür ki, bizə xoşbəxtlik arzulasın. Cula, yolu yarı eləmişik. Bir bax, budur, Mesu Kaminu nuragesi1.

Ancaq Cula yarıaralı göz qapaqlarını yumdu və təzəbəy susaraq fikrə getdi.

Bir neçə addımdan sonra o, sanki nəsə demək istədi, qızardı, başını aşağı saldı, sonra elə bil birdən-birə ürəyindən beyninə sıçramış bütün qanı rədd etməkdən otrü başını silkələdi və irəlidəki, uzaqdan görünərək, sanki sədd tək yolu kəsmək istəyirmiş kimi, elə hey böyüyən və böyüyən qaraltıya tərəf baxmağa başladı. Gəlin də başını yavaş-yavaş çevirərək uzağa baxırdı. Onlar ikisi də eyni şey barəsində düşünürdü, ancaq fikirlərini gizlətməkdən ötrü gözlərini biri-birindən gizlədirdilər. Hansısa boğucu bir hiss onları sıxırdı, elə bil bütün yollar bağlanmışdı və daha irəliləmək mümkün olmayacaqdı.

Orada, yuxarıdakı nuragedə bir il bundan qabaq, həmin bu vaxtlarda bir nəfərin, Culanı almaq istəyən varlı, dul kişinin soyundurulmuş və eybəcər hala salınmış cəsədi tapılmışdı. O vaxtlar Cula sağlam, möhkəm bir qız idi. O, beş kasıb qardaşını yetimçiliklə boya-başa çatdırmışdı və təkbaşına un ələməyi, xəmir yoğurub üç ölçülük arpa çörəyi bişirməyi bacarırdı. Onun qonşusu olan həmin o dul kişiyə də elə Cula kimi, qulluqçular üçün çörək bişirməyi, malını-pulunu aparmasınlar deyə, evini yaxşı qorumağı bacaran belə bir qadın lazım idi: bir sözlə, ucuz başa gələn sadiq qulluqçu. Dul kişi öləndən sonra Cula qardaşlarından ikisini götürüb Nuoroya2, başqa bir varlı xozeynin yanında qulluqçuluq eləməyə yollanmışdı. Bu xozeyn dul deyildi, əksinə, onuncu uşağını gözləyən əlli yaşlarında gözəl arvadı da vardı və Culanın qardaşları ilə birlikdə nökərlərinin sayı yeddiyə çatırdı ki, onun təsərrüfatına, - sürülərinə, donuzlarına , atlarına və mantar palıdı meşəliklərinə baxmağa ancaq kifayət edirdi.

İlk vaxtlar bu səs-küylü evdə Culaya elə gəlirdi ki, təlatümlü dənizin ortasındadır. Beşiyin cırıltısı dəyirman daşının səsinə qarışır, evdəki vurnuxmada oğlanlar onu elə hey ora-bura itələyir, bütün bu qaçhaqaç yalnız gecə girəndə qurtarırdı. Sonra sahibə xanım ona görməli olacağı müəyyən iş tapşırdı və bu işinin bircürəliyi onunla evdəkilərin arasından sanki bir sədd çəkdi. O, gecə-gündüz arpa unu ələyir, qulluqçular üçün çörək bişirirdi.

Payızda ələyin monoton, həzin səsinin müşayiəti altında o, oxuyardı. Həmişə də eyni dörd misranı, özü də elə nisgilli-nisgilli ki, dəyirman daşını fırladan xotuq vaxtaşırı dayanıb, mürgü döyərdi. Qonşu mətbəxtdəki bir küncdə, uşağı yatırdan başqa bir qulluqçu arvad xotuqu oyatmaqdan ötrü başını pəncərədən çıxarar, Culanın oxuduğuna hay verərək, digər dörd misranı ucadan deyərdi. Cula da undan ağarmış göz qapaqlarını təəccüblə qaldırar, yuxunu gözlərindən qovardı.

Onda o, başqa sözləri xatırlamağa çalışar, yerli Nuoro battorinasını3 oxuyardı:

Ulduzlar görünəndə,

Lal durma pəncərəndə.

Bir kəlmə kəs, incitmə

Səni sevən oğlanı...

Ancaq xotuq yerə mıxlanıb, yenə mürgü vurmağa başlayanda, ikinci qulluqçu arvad səsinə daha da güc verərdi:

Ulduzlar görünəndə

Tülkü dadanar kəndə.

Cavan arvad alanlar,

Haydı, çalın zurnanı!

Qısası, bu evdə yuxulamaq mümkün deyildi, nə səhər, nə də axşam. Gecələr çörək bişirirdilər. Onun ətri, təndirə girən kürəklərin ahəngdar səsi, yerdə oturub, çevik barmaqları ilə iri, sarı arpa kündələrini yayan qadınların laqqırtısı ilə birlikdə hər tərəfə yayılırdı. Cula xəmiri təndirə yapırdı. O, arıqlamış, rəngi qaçmışdı. Arpa unu, onunla daima nəfəs alanların sinəsini pozur, həmişə yanılı qalan qızmar təndirin alovu isə, - rəvan və amansız alov, əlindəki kürəklərlə, sanki canlı varlıq kimi qabaran, hərəkət edən və pıqqıldayan xəmirlə döyüşməkdən ötrü yerdə qıvrılıb oturan qadının üzünə və sinəsinə vuraraq, onu yandırır, pis hala salırdı, xüsusilə də əgər bu qadının içində başqa bir alov, mübarizə aparmaqdan ötrü başqa şeylər də vardısa.

Yuxusuzluqdan və titrəmədən əziyyət çəkən Cula alov dillərinin əks olunduğu gözlərini təndirin içinə zilləyirdi. Ancaq oradakı uzun, tünd boz çörəklərdən daha çox, içindən keçən ağır xatirələrin canlandığını görürdi: hər tərəfə səpələnmiş boz - boz daşlar, faciəvi bir qürubun parıltısından al qırmızı rəngə boyanmış yayladakı çoxlu-çoxlu tünd-boz daşlar; alçaq ağızlı yumru təndir də ona dul kişinin soyundurulmuş və eybəcər hala salınmış cəsədinin tapıldığı nurageni xatırladırdı.

O, beləcə, şam kimi əriyirdi. Nəhayət, bir gün Culanın keçmiş iddialısı olan uşaqlıq dostu onun qardaşı vasitəsi ilə xəbər göndərdi ki, öyrənsin, Cula onu hələ də istəyir, ya yox. Bu yeni, keçmiş namizəd dul kişi kimi varlı deyildi; o, keçiotaran idi, Cula kimi də yetim idi, onu nənə, deyə çağırdığı qoca bir qarı böyütmüşdü. Balaca evində də görüləcək elə bir iş olmayacaqdı, çünki nə nökərləri, nə də atları vardı, həm də orada, yuxarıda Cula dincələ, döğma dağ havasından udaraq sağala bilərdi.

Cula “yox” deyə cavab verdi. Ancaq onun xozeyni yanında sürüləri otaran iki çoban qardaşı və haralardasa işə düzəlmiş digər üç qardaşı da bir gün yığışıb bacılarının yanına gəldilər ki, razılıq almaqdan ötrü onu dilə tutsunlar. Onlar beşi də uşaq ikən, bacılarının çörəyi onların arasında böldüyü, ondan bir içim su və ya başqa bir şey istədikləri vaxtlarda olduğu kimi, gözlərini ona dikmişdilər. Onda Cula razılıq verdi.

Gənc namizəd kəndlərindən enib, Culaya elçı düşdü və indi saman və qıjı döşənmiş arabasında onu öz evinə aparırdı. Təzəbəylə Cula kənddəki camaat, Culanın xozeyni və çoban qardaşları barədə (onlar toy arabasını dartan balaca, mürgü döyən öküzləri köhnə adətlə bəzəmişdilər, - buynuzlarına portağal sancmış, zəif, titrək boyunlarından cəzair bənövşələrinin hörüklərini asmışdılar) xeyli söhbət etdikdən sonra yuxarı aparan yolun zirvəsindəki nurageyə tərəf baxa-baxa, susurdular.

Onlar nuragenin ətəklərinə çatanda dayandılar. Bura yaylanın ən uca nöqtəsi idi, aşağıda dəniz görünürdü. Bu yerin hər tərəfindən kədər və hüzn yağırdı, - ətrafa səpələnmiş daşlar, quru böyürtkən kolları, sanki nəhənglərin döyüşündən qalmış biyaban xarabalıqları kimi. Ancaq buradan keçənlərin hamısı ayaq saxlayıb, nəfəsini dərərdi, xüsusilə də bərk istilərdə. Çünki nuragenin kölgəsi ağac bitməyən bu açıqlıqda dincəlməyə imkan verirdi. Təzə ər-arvad da hamı kimi etdi.

Təzəbəy yenidən canlanmışdı, Culanın onu tanıdığı çox-çox illər bundan qabaq olduğu kimi, sevincək, vəhşiyana bir şənliklə, dəcəllik edən uşaqlarınkı kimi, alışıb-yanan sifəti, bəzən zərif, bəzən də qəddarlıq yağan gözləri ilə. O, ucadan danışır, ancaq ərtafa çökmüş müdhiş sükutda səsi itib, yoxa çıxırdı, Culanı qorxudan sükutda. Xozeyn evinin səs-küyü onun beynində hələ də cingildəməkdə idi. Ona elə gəlirdi ki, uca bir dağın başındadır, bu asudəlik saatlarında, küləklər yatmış, buludlar isə aşağıdakı üfüqdə, dənizin qucağında uyuyurkən. İndi uzaq dünya da, yuxarıdakı kənd, aşağıdakı şəhər, ağalar, nökərlər, varlılar və kasıblar, insanların icad etdiyi bütün qanunlar da yoxa çıxmışdı.

Cula arabadan düşüb, tumanlarını düzəltdi. O, bəstəboy və xeyli arıq olsa da, çox biçimli idi; başındakı yaylığını açanda isə mavi damarları sezilən ağ gərdəni, çiyninə düşən ağır hörükləri göründü. O, sarışın idi, sanki təndirin közərtisindən saralmış, alov vurmuş qızılı sarışınlığı ilə. Əri ona baxanda, heyrətindən səksəndi.

- Cula, yadındadır?- deyə o, torbanı arabadan aşıraraq soruşdu.

Onlar bir- birinə baxıb gülümsədilər. Bu onların ilk toy gününün ən xoşbəxt anı idi.

- İndi də ziyafət süfrəsi açaq, - deyə təzəbəy yeməkləri torbadan çıxara-çıxara söylədi.

Onlar yerdə, qızılı dazı kollarının arasında əyləşib yeməyə başladılar.

Vaxtaşırı, əri Culanın əlini əlinə alaraq onu bərk-bərk sıxır, ətli dodaqlarının arasından parıldayan sədəf dişləri ilə gülümsəyirdi. O, Cula istəməsə də, onu içməyə məcbur etdi, sonra dodaqlarında qalmış şərabı qurutmaqdan ötrü onun dodaqlarından öpdü.

- İndi bir ağız oxumaq da yerinə düşərdi, ancaq kiminlə? Eh, Cula, bu gün qonaqlarımız azdır.

O, ayağa qalxıb, tək olduqlarına əminlikdən ötrü ətrafa nəzər saldı. Cula ona aşağıdan baxırdı; səmanın mavi fonunda əri elə ucaboy görünürdü ki, Culaya elə gəldi sanki yuxudadır. Bir vaxt aşağıda, ələklə dəyirman daşının yeknəsəq səsi arasında oxuduğu battorinalar yadına düşdü, sanki qulluqçu rəfiqəsinin kobud səsi də indi onu yuxudan oyadacaqdı.

- Oxumaq, ancaq kiminlə? Eh, Cula, ikimiz də yetimik, yetim, - deyə əri aşağıya - Culaya tərəf əyildi, ona ehtirasla qısınaraq, başını uşaq kimi onun dizləri üstə qoydu. Bu dəfə Cula ona yuxarıdan baxırdı, ana nəvazişi ilə, ancaq rəngi bir qədər qaçmış halda, içindəki elə hey artan, durmadan artan ürək döyüntüsü ilə; əri isə onun əllərini sıxır, onu görməkdən ötrü başını dizləri üstündən qaldırıb, baxırdı... ürək döyüntüsü ilə, - sanki yaxınlaşmaqda olan, yaxınlaşa-yaxınlaşa da nəhayət, onları tapdalayıb keçəcək atların ayaq səsinə bənzər ürək döyüntüsü ilə.

Əri Culanın qarşısında, onunla üzbəüz uzandı, sanki hər şeyi yaxşı anlatmaqdan, ona yaxın olmaqdan ötrü, qollarını da qaldırıb onun başını özünə tərəf yönəltdi, elə bil ona nəsə, bir sirri açmaq istəyirdi.

- Cula, yadındamı birinci dəfə necə öpüşmüşdük? Burada idi, yadındadı? Sənin on beş, mənimsə on yeddi yaşım tamam olmuşdu. Atanın sürüləri vardı, biz də qoyunları qırxmağa gəlmişdik. Xatırlayırsanmı, mənim göyərçinim? Sizin o qonşunuz da burada idi. O, hələ dul qalmamışdı, sənin barəndə də fikirləşmirdi... Bəs niyə məni öpmək istəmirsən? Yoxsa, hələ də onu düşünürsən?

Cula daha başını bulamayaraq, gözlərini yumub, dodaqları əsə-əsə arxası üstə düşdü. Onun bütün çöhrəsi göyərmiş, gözlərinin altında qara dairələr əmələ gəlmişdi.

- Cula, Cula, - deyə əri qorxu içərisində dikəlib onu qolları arasına alaraq, söylədi. - Bir mənə bax.

Cula gözlərini açıb gülümsədi, ancaq həm də ağlayırdı. Onda əri, on il öncə, həmin o vaxtlarda olduğu kimi, yenə uşağa çevrildi. Culanın yanında əyləşdi, onu güldürməkdən ötrü hörüyündən dartıb incitməyə başladı. Boynundan öpdü, barmaqlarını saydı, özünü bicliyə qoydu ki, guya üzüyünü oğurlamaq istəyir. O, yenidən kənddəki camaat - Culanın qardaşları, balaca daxmasında oturub qohum-qonşu üçün, dostları üçün qəhvə və şirniyyat hazırlayaraq onların yolunu gözləyən qoca nənə, qırx inəyi və üç arı pətəyi olan varlı, axsaq bir arvadı ona sırımaq istəyən hansısa bir qadın barəsində söhbətlər etməyə başladı.

- Mənim pətəyimsə sənsən, sənsən, Cula! Gör bir arıların məni necə də sancıblar! Ancaq nə qədər bal var, nə qədər bal var, mənim göyərçinim... Cula, bir mənə bax, daha acığın tutmur ki?

Cula susurdu. O, diqqətlə ərinin gözlərinin içinə baxırdı, bir vaxt gözlərini təndirin içinə zillədiyi kimi. Onun çöhrəsi yenidən ağarmış, ərinin öpüşlərindən çəhrayı rəngə boyanmışdı. O, yenə də, on il əvvəl olduğu kimi gözəl idi. Əri yavaş-yavaş, dizləri üstə dikələrək, onu qucağına aldı, onu qaldırıb, bu xəlvətdən və sükutdan gizlətmək üçün sökük nuragenin içərisinə apardı.

Cula sanki ölmüşdü, xoşbəxtliyindən, qorxusundan ölmüşdü. Ona elə gəlirdi ki, bayaqdan ayaq səslərini eşitdiyi, sürətlə yaxınlaşmaqda olan həmin o atlar indi onun üstündən keçmiş, onu tapdalamışdılar. Təkcə səsi qalmışdı, bircə kəlmə söz soruşmaqdan ötrü.

- Kozma, mənim ürəyim, bax, artıq səninlə evləndik, artıq məni almısan, indi mənə hər şeyi söyləyə bilərsən, - deyə Cula dağınıq saçlarını onun çiyninə qoyaraq pıçıldadı. - Onu sən öldürmüsən? Söylə, indi bizim canımız da, qanımız da birdir, mən sənin sirrini heç kimə aça bilmərəm. Söylə, axı mən bunu qəlbimlə duyuram.

Əri başını qaldırdı, onlar yenə bir-birinə baxdılar. Culanın gözləri təşviş, qorxu və ümidlə dolu idi: uçurumun kənarında dayanan, mümkün olmadığını anlasa da, nicat istəyən birisinin gözləri kimi. Əri də ona baxırdı. O, anlayırdı ki, hər şey bitmişdir, ancaq indi bu uçurum onu da özünə çəkirdi.

- Hə, - deyə o, nəhayət, söylədi və gözlərini yumdu.

Cula çığırmadı, yerindən də tərpənmədi.

- Kozma, mənim ürəyim, bəs onu niyə soyundurmusan, nəyə görə belə eybəcər hala salmısan?

- Çünki artıq o, özü məni soyundurub eybəcər hala salmışdı, səni məndən almağı ilə. Sən özün də məni soyundurub eybəcər hala salmışdın, məni rədd etməyinlə, çünki mən kasıb, o isə varlı idi... Bax, buna görə...

- Bəs onun paltarları hanı?

- Onları burada, nuragedəki oyuqlardan birində gizlətmişəm. Burada olmalıdır, - deyə o, yeri axtarmaqdan ötrü baxışlarını həmin tərəfə yönəltdi. Sonra çevrilib Culaya tərəf baxanda isə gördü ki, onun sifəti yenidən göyərmış, açıq göz qapaqları hərəkətsiz dayanmış, bəbəkləri isə, sanki gizlənmək istəyirmiş kimi, axmışdı.

- Cula! Cula!

O, Cula qucağında, yerindən sıçrayıb onu arabaya tərəf apardı. Onu dazı güllərinin arasında, otların üzərinə uzandıraraq, dünya işığına bir daha tuşlanmayacaq, bu görməyən, bəyaz gözlərdən dəhşətə gələ-gələ, əlini uzadıb barmaqları ilə onları qapadı.

O, nə ağlayır, nə də çığırırdı. Ancaq Culanı arbaya qoymağa, əynindəki təzəbəy paltarında onu kəndlərinə aparmağa ürək etmirdi. O, beləcə, bütün günü orada qaldı. Qürub kolları və daşları qan rənginə boyamışdı. Sonra nuragenin kölgəsi də qeyb oldu və hər şey ölü qadının ətrafındakı kölgəyə çevrildi. O, otların üzərində oturub arvadına baxırdı və ona elə gəlirdi ki, bu qədər ağır gecələrdən sonra o, hörüklərini otların üzərinə sərib, işləməkdən yorğun, kədərli əllərini uzadaraq, nəhayət ki, uyumuşdu.

- Axı sən niyə onu seçdin? Bəlkə, o, məndən yaxşı kişi idi? - deyə o, soruşur, qəhvə və şirniyyatla onların yolunu gözləyən və indi onun üçün həm də dul kişi paltarı tikməli olacaq nənə barəsində düşünürdü.

Nəhayət, o, axşam şehinin nəmişliyini hiss etdi və düşündü ki, bu, zavallı Culaya zərər yetirə bilər. Arvadını axırıncı dəfə qaldırıb arabaya qoydu, üstünü mələfə ilə örtərək, ətəklərini qanad kimi salladı. Öküzlərin üstündəki portağalları və bənövşələri çıxarıb, onun yanına qoydu. Sonra öküzləri qoşsa da, tərpənmək qərarına gələ bilmədi.

Qaranlıq düşmüşdü. Ay nuragelərin üstündən boylanır, o, arxasınca sürünən qara kölgəsini görürdü. İndi o da dul qalmışdı, ancaq nökərsiz, var-dövlətsiz, övladsız. Daha ona özgə bir qadın gərək deyildi. Qoca nənəyə də əbəs yerə zəhmət vermək lazım gəlməyəcəkdi. O, nə edəcəyini dəqiq anlamadan, nurageyə tərəf yeridi, orada eşələnərək, dul kişinin paltarlarını tapdı. Onları torbanın içində, arvadının ayağı yanına qoyaraq, kəndə apardı. Araba yırğalandıqca, ayın titrək işığında torba, sanki içində canlı quzu varmış kimi, qurcuxurdu. Və o, qəlbinin dərinliklərində düşünürdü ki, baş verənlər Allah-taalanın həmin o qətlə görə ona verdiyi cəzadır. Bəli, Allah-taala özü ona təlqin etmişdi ki, paltarları həmin o yerdə gizlətsin, sonra da, cəza nişanəsi kimi, onları çıxarıb geysin.

Həqiqətən də, adamlar onun əynindəki paltarları tanıdı. Onu həbs etdilər, o, hər şeyi etiraf etdi və məhkum olundu.

----------------------------------------

1. Nurage - Sardiniyada iri daşlardan hörülmüş qədim qüllələr

2. Nuoro - Sardiniyada şəhər və inzibati mərkəz

3. Battorina - dörd misralıq yerli folklor nümunəsi

Qratsiya DELEDDA

İtalyan dilindən çevirəni:

Cəmşid CƏMŞİDOV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 19 aprel.- S.6.