Onun haqqında çox eşitmişəm

"Ədəbiyyat və incəsənət" qezetində işləyəndə bir gün nahar fasiləsindən qayıdırdım, gördüm ki, redaktorun kabinetinin qabağındakı qəbul otağında sadə geyimli, başında papaq, arıq, qarayanız bir kişi yanpörtü stola dirsəklənib oturub. Katibə makinada nə isə yazır, qoca mat-mat ona tamaşa edirdi.

Katibə qız məni görən kimi dedi:

- Hüseyn müəllim, - kişini göstərdi, - sizi gozləyir.

Kişi qalxıb Azərbaycan qocalarına xas olan nəzakətlə salam verdi və çəkinə-çəkinə divara qısılıb gözlədi. Geyimindən bilinirdi ki, şəhər sakini deyil, hansı rayondansa gəlib. Onu bu gün birinci dəfə görsəm də, haradansa, üzü mənə çox tanış idi. O vaxt rayonlarımızdan müəyyən məişət məsələləri ilə əlaqədar redaksiyaya ya mənim, ya da şöbə müdirlərinin yanına şikayətə gələnlər olurdu. Belə güman elədim ki, bu qoca da həmin şikayətçilərdən biridir. Otağın qapısını açıb ona dedim:

- Əmi, buyurun, keçin içəri!

O heç cürə istəmədi ki, məndən qabaq kabinetə keçsin.

- Siz buyurun, - dedi.

Mən içəri keçdim, qoca da arxamca gəldi, yer göstərdim, sıxıla-sıxıla oturdu.

- Sizi dinləyirəm, əmi, - dedim, - mənə nə sözünüz var, buyurun! Yazın ortası idi. Kişi əyninə şala oxşayan qara parçadan pencək geymişdi. Biçimindən bilinirdi ki, bu pencəyi rayonda yaşayan dərzi tikib. Qoca pencəyinin cibindən dörd qatlanmış bir vərəq çıxarıb mənə uzatdı. Elə bildim ki, şikayət ərizəsidir. Kağızı açıb oxumadan dedim:

- Əmi, burada yazılanlar öz yerində, qısaca deyin görüm şikayətiniz nədəndi?

Qoca duruxa-duraxa cavab verdi:

- Mən bura şikayətə gəlməmişəm, müəllim. Yazı-pozu gətirmişəm, sizin qəzetçün.

- Çapçün yazı gətirmisiniz?

- Hə. Mən Aşıq Şəmşirəm.

Cavab mənim üçün o qədər gözlənilməz oldu ki, şaşırdım. Heyrətlə Aşıq Şəmşirə baxdım. Mən onun haqqında qələm yoldaşlarımdan, aşıq ədəbiyyatımız ilə yaxından bağlı olan sənətkarlarımızdan çox eşitmişdim. Daha doğrusu, bu mahir xalq nəğməkarının qiyabi vurğunu idim. Öz təvazökarlığı nəticəsində bir müddət haqsız olaraq kölgədə qalmış gözəl sənətkarın geniş ədəbi aləmdə tanınmasına böyük şairimiz Səməd Vurğun səbəb olmuşdu. O, 1955-ci ildə İstisuda dincələndə Aşıq Şəmşiri dinləmiş, sənətinə valeh olmuşdu.

Aşıq Şəmşir, Dəlidağdan keçəndə

Kəklikli daşlardan xəbər al məni.

Ceyran bulağından qızlar içəndə

Saz tutub, söz qoşub yada sal məni. -

bəndi ilə başlamış məşhur "Yada sal məni" qoşmasını yaratmışdı. Aşıq Şəmşir də eyni vaxtda ona cavab olaraq "Səni" rədifli qoşmasını yazmışdı. Ustad aşıq deyirdi:

Şəmşirlə görüşün qaldı yadigar,

Unutmaz nə qədər canında can var.

Səndən dərs almağa diyarbadiyar

Gəzərəm əlimdə şam-çıraq səni.

Bu iki qoşmanı - iki böyük poeziya nümunəsini çoxumuz əzbərdən bilirdik, dillərə, ağızlara düşmüşdü. Hətta bəzi aşıqlar onları şairlə aşığın dəyişməsi kimi oxuyurdular. Səməd Vurğunun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının nəşriyyatı Aşıq Şəmşirin ilk şeirlər kitabını plana daxil elədi. Və 1959-cu ildə Səməd Vurğunun ölümündən üç il sonra, onun yaxın dostu, aşıq poeziyamızın mahir bilicisi Osman Sarıvəllinin tərtibi və redaktorluğu ilə Aşıq Şəmşirin kitabı buraxıldı. Osman müəllim kitaba məhəbbətlə ön söz də yazmışdı. İstedadlı aşığın ilk kitabı tezliklə satılıb qurtardı. Poeziya həvəskarları, ədəbi tənqid bu kitaba çox xeyirxahlıqla qiymət verdi. Osman müəllim aşığın qoşmalarından, gəraylılarından, təcnislərindən, müxəmməslərindən qayğı ilə seçib kitaba salmışdı. Onda hamımız Səməd Vurğunun Aşıq Şəmşir kimi bir müdrik sənətkarı kəşf eləyib üzə çıxarmasından minnətdarlıq hissi ilə danışırdıq.

Qarşımda əyləşən mülayim təbiətli, sakit, üzündən nur yağan qocaya baxanda onun haradan mənə tanış gəlməsini indi xatırladım. Akademiyanın "Elm" nəşriyyatının buraxdığı "Aşıq Şəmşir" kitabında onun şəkli verilmişdi. Aşığın şəkli ayaq üstə dayanıb saz çalan vəziyyətdə çəkilmişdi.

- Bağışlayın, mən sizi tanımadım, Şəmşir dayı. Siz bizim xalqın barmaqla sayılan qüdrətli sənətkarlarındansınız.

Mən iik görüşdə Aşıq Şəmşiri tanımadığıma xəcalət çəkdim, özümü qınadım. Həm də şeirlərinə vurğun olduğum bu böyük aşıqla görüşməyimə sevinirdim və yenə də ondan üzr istədim:

- Bağışlayın, sizi başqasına oxşatmışdım. O, yumşaq-yumşaq, sözü uzada-uzada dedi:

- Neynək, neynək, müəllim. Mən kiməm ki, hamı tanıya.

- Mən sizi tanımalı idim, Şəmşir dayı, - dedim. - Akademiyanın buraxdığı kitabınız məndə var, həvəslə oxumuşam. Əla şeirlərdi.

- Şeirdi də.

- Əla şeirlərdi, - deyə mən sözümü bir də təkrar elədim. Aşıq Şəmşir təvazökarlıqla cavab verdi:

- Nə bilim, özümçüm elə-belə yazıram. - Bir müddət susdu. -Eh, heyif Səməd Vurğun az yaşadı. Rəhmətliyi mən həmişə yana-yana yad edırəm. Önün boynumda haqq-sayı böyükdü. Əsl xalq adamıydı. Biz İstisuda görüşənəcən mən onu elimizin böyük şair oğlu kimi tanıyırdım. Eşitmişdim ki, kasıb-kusubun, fağır-fuğurun əlindən tutandı, camaata qaynayıb-qarışandı. Onunla görüşüb-danışandan sonra gördüm ki, deyilənlərin hamısı haqdı.

Aşıq Şəmşirin dediklərinə ara verə-vefə asta-asta danışığı vardı. Mən də onun sözünü kəsmir, dinləyirdim.

Katibəyə dedim bizə çay gətirdi. Şeir şöbəsinin müdiri Qabil də gəlib çıxdı. Aşıq Şəmşirlə hörmətlə görüşüb salamlaşdı. O, aşığı tanıyırdı. Redaksiyaya şeir gətirdiyini bilincə onları məndən alıb baxdı. Biz Aşıq Şəmşirlə söhbət eləyəndə, Qabil şeirləri ürəyində oxudu və sözümüzü kəsib ağızdolusu təriflədi.

- Əla şeirlərdi, aşıq, sağ olun. Vaxtında bunları gətirmisiniz redaksiyaya. - Qabil məndən şeirləri oxuyub-oxumadığımı soruşmadan: - Bilirsən necə gözəl şeirlərdi, - dedi.

- Mən də oxumuşam.

Qabil vərəqləri qabağıma qoyub dedi:

- Onda icazə ver, bir də ikilikdə oxuyaq. Aşıq özü də qulaq assın. Adamın öz şerini başqasının ağzından eşitməyin ayrı ləzzəti var.

Qabil şeirləri öz əsərləri kimi avazla, hərarətlə oxudu. Və Aşıq Şəmşiri bir də təriflədi:

- Aşıq şeri belə olar. Yoxsa indi bəziləri aşıq şeirləri adı ilə ağıllarına nə gəldi yazıb göndərirlər redaksiyaya.

Aşıq Şəmşir ilk görüşdən mənə az danışan adam təsiri bağışladı, biz Qabillə əsərləri haqqında danışırdıq, aşıq susub qulaq asırdı. Qabil mənim qəti rəyimi gözləmədən dedi:

- Aşıq, bu şeirləri götürürük, qəzetdə çap elərik. Məncə, elə Hüseyn müəllim də bu fikirdədi.

Mən də Qabilin sözlərini təsdiq elədim:

- Şəmşir dayı, sizdən xahiş edirəm, - dedim, - gələcəkdə bizə şeir vermək istəsəniz, özünüz gəlməyin, ya məktubla göndərin, ya da rayonunuzdan Bakıya gələn olsa, ona verin gətirsin.

Aşıq Şəmşir bizim bu qayğımızdan xoşhal oldu:

- Hörmətə görə var olun. Yolum Bakıyaydı. Burda bir para işim vardı. Dedim ki, gedim özüm verərəm. Yaxşı ki, gəlib sizi də gördüm.

Aşıq Şəmşir bizim vaxtımızı çox almadı:

- İş adamısmız. Sizə mane olmaq insafdan deyil. İcazə verin mürəxxəs olum. Siz də işinizi görün.

- Getməyinizə sözümüz yoxdu. Ancaq yenə də bizə şeirlərinizdən göndərin.

- Sağ olun, görüm də. Qabil soruşdu:

- Evdə çap olunmamış şeirləriniz yoxdu?

Aşıq, Şəmşir gülümsündü:

- O qədər var ki.

Mən dedim:

- Onları evdə niyə saxlayırsınız, verin çap eləyək.

- Baxaram. Sağlıqla qalın.

İkimiz də dəhlizə çıxıb onu yola saldıq.

Aşıq Şəmşir redaksiyaya sakit, təvazökarlıqla gəldiyi kimi, elə də çıxıb getdi. Mən Qabillə otağa qayıtdım. O dedi:

- Gözəl sənətkardı, təvazökar, iddiasız adamdı. Amma elə cavan şairlər var ki, mətbuatda vur-tut üç-dörd yazısı çıxıb, redaksiyaya şeir gətirəndə elə danışır ki, deyirsən, müasir ədəbiyyatı elə o yaradıb.

Aşıq Şəmşirlə ilk tanışlıq mənə dərin təsir bağışladı. Onda xalqa, torpağa dərin köklərlə bağlı, bizim ağsaqqal qocaların müdrikliyi, sadəliyi, genişürəkliliyi vardı. Nəcib duyğular oyadan o görüşdən sonra həmin gün Aşıq Şəmşirin evimizdə olan şeirlər kitabını götürüb bir də oxudum. Etiraf edim ki, bu dəfə burdakı qoşmalar, gəraylılar, müxəmməslər mənə ayrı cür təsir etdi. Bir daha dərk elədim ki, Aşıq Şəmşir indi rayonlarımızda yaşayıb-yaradan onlarla aşıqlardan xeyli yüksəkdə durur. Bu əsərlər, Aşıq Ələsgərin sənətin yüksək zirvəsinə qaldırdığı aşıq poeziyamızın əsl nümunələrindəndir. Mübaliğəsiz Aşıq Şəmşiri klassik aşıqlarımız Tufarqanlı Abbas, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Bozalqanlı Hüseyn, Aşıq Qurbani ilə yanaşı qoymaq haqqına olar. Səməd Vurğunu da valeh edən Aşıq Şəmşir poeziyasının son dərəcə səmimi, şirin və eyni zamanda xəlqi olması idi.

1969-cu il sentyabrın əvvəli idi... Aşıq Şəmşir ikinci dəfə "Ədəbiyyat yə incəsənət" qəzetinə gəldi. Onda redaksiya Zevin (indikı Əziz Əliyev - tərt.) küçəsindəki binanın ikinci mərtəbəsində yerləşirdi. Ancaq bu dəfə o, şeir şöbəsinə getmişdi.

Günün ikinci yarısı idi. Məsul katiblə növbəti nömrənin materiallarına baxıb mətbəəyə göndərmək üçün ayırmışdıq. Redaktorun otağının qapısı açıldı, içəri girən Qabil ehtiramla dedi:

- Hüseyn müəllim, Aşıq Şəmşir gəlib.

Mən də, Emin Mahmudov da qalxıb aşığın qabağına çıxdıq. Otağa dəvət elədik, o gəlmək istəmirdi:

- Sağ olun, uşaqlar, - dedi, - mən getdim. Bir-iki yazım vardı, verdim Qabil müəllimə, deyəsən, bəyəndi.

Mən dedim ki, niyə zəhmət çəkirsiniz, axı sizə demişdim ki, yazınız olanda gəlməyin, göndərin.

- İşimin adı nədi? Bura tələbə qohumuma dəyməyə gəlmişdim, - qımışdı. - Necə deyərlər, həm ticarət, həm də ziyarət.

Qabil yenə Aşıq Şəmşirin gətirdiyi təzə şeirləri təriflədi:

- Gözəl qoşmalardı.

Aşıq şəhərdə vacib işi olmasını deyib getdi. Qabil şeirləri öz otağında qoymuşdu, gətirdi birlikdə oxuduq. Ustad aşıq qoşmaları öz xətti ilə yazmışdı. Onların üstündə bir vərəq də vardı. Qabil dedi ki, bu etibarnamədir. Aşıq yazıb ki, qonorarını universitetdə oxuyan tələbə qohumu alsın. Aşıq Şəmşirin bu qayğısı xoşumuza gəldi.

Onun üç qoşması - "İnsan əlləri", "Yerdə" və "Duman" həmin il qəzetin 13 sentyabr nömrəsində dərc olundu.

1969

Hüseyn Abbaszadə

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 13 dekabr.- S.6.