Qabriele D`ANNUNTSİO - 150

(1863 - 1938)

İ t a l i y a

Həyatını mistifikasiyaya çevirmiş romantik, bohemanın, qadınların pərəstiş etdiyi estet və duelçi. Əsasən snob mühitindən, korrupsiya və qalmaqallardan bəhs edən məşhur romanların, maraqlı povest və hekayələrin müəllifi, bənzərsiz realist təsvir vasitələrinin mahir ustası, yüksək poetik istedad və eyni zamanda, siyasi və mənəvi etibarı qəti şəkildə birmənalı olmayan ziddiyyətli şəxsiyyət... Gözəl şair və mahir hərbi təyyarəçi, Vaqnerin və Nitsşenin pərəstişkarı olmaqdan əlavə, Mussolininin sevimlisi və həyat idealı, italyan faşizmini, fövqəlbəşər insan fəlsəfəsini təbliğ edən siyasi avantürist...

Əsərlərindəki ekzotikaya, xarici effektə və həyat eybəcərliklərinin təsvirinə, qalmaqallı səhnə əsərlərinə görə kilsə tərəfindən qadağan edilməsinə, ağlasığmaz maliyyə fırıldaqlarına baxmayaraq, Avropa dekadansının başçısı sayılan bu sənətkar XX əsr İtaliya ədəbiyyatında böyük bir epoxaya güclü təsir göstərmişdir.

“Ədəbiyyat qəzeti”nin oxucularına təqdim olunan “Pişik” hekayəsi Q.D`Annuntsionun ilkin yaradıcılıq dövrünə xas olan özünəməxsus bədii təsvir vasitələri ilə diqqəti çəkir. Əsər “Bakirə torpaq” (1882) hekayələr toplusundan götürülmüşdür.

Tərcüməçi

Pişik

O axşam Adriatika bənövşəyi rəngdə idi, ametist kimi şəffaf və tünd bənövşəyi rəngdə, nə ağ köpüklü dalğalar, nə də bir yelkən gözə dəyirdi. Yalnız uzaqdakı üfüqdə, mavritan evlərinin və minarələrinin çevrəsini xatırladan buludların zərif naxışları altında, səmanın gümüşü fonunda qürub edən günəşin son şüalarında sanki alov tək yanan düz, sivri - uclu yelkənlər qatarı görünürdü.

Tora yosunlarla və burraskanın1 sahilə atdığı qırıntılarla örtülü qum təpələrinin arası ilə sahil boyu gedərək, frankavil2 mahnısını zümzümə edirdi, sevgidən bəhs etməyən, vəhşi bir mahnını. Nəğmənin sonuncu, uzun notundan sonra o, dodaqları yarıaralı, duz dadıyan yüngül mistralı3 ciyərlərinə çəkə-çəkə, ləpədöyənin zəif uğultusunu və ucsuz-bucaqsız səmada uçub keçən tənha qağayının səsini dinləyə-dinləyə bir xeyli dinməzcə addımladı. Onun dalınca quyruğunu qısaraq, ara vermədən dayanıb yosun topalarını iyləyən bir qancıq qaçırdı.

- Arı, bura gəl, bura gəl! - deyə, Tora əlini buduna vura-vura onu səsləyir, heyvan ox kimi yerindən götürülərək, tükləri rəngdə sarı qumların üstü ilə irəli cumurdu.

Ancaq bu səsi sahilə çıxarılmış qayıqda oturub torlar üçün qaravul kəsən Minqo da eşitmişdi: onun ürəyi sanki birdən yerindən qopdu, çünki Toranın sarı gözləri, cansız balıq bəbəklərinə bənzəyən bir cüt yumru gözləri bir səhər onun qəlbini ox kimi dəlmişdi. Ah, o səhər! Heç unuda bilərdimi: ucaboy, sərv qamətli Tora çılpaq ayaqları ilə qızılı şüalarda bərq vuran yaşıl sulara girərək, üzü günəşə, xırda balıqlardan ovlayırdı... Minqo öz barkasında onların lap yanından ötüb keçdi, balıqçı qadınlar küy qaldırdılar. Tora əli ilə günəşdən qorunmadan baxırdı. Kim bilir, indi uzaqlaşaraq dənizdə gözdən itən, sirokkodan dolmuş bu yelkənin qırmızı qanadı sonra həmin bu baxışlara sancılmayacaqdi ki!

- Arı, bura gəl, bura gəl! - Minqo gözlərinin üstünə tökülən saçlarını arxaya ataraq, vurğun yaquar cəldliyi ilə qayıqdan yerə sıçrayarkən, itin hürüşünə qarışan həmin şaqraq səs bu dəfə lap yaxından eşidildi.

- Tora, hara belə? - deyə Minqo soruşdu; onun yanaqları çöl laləsi kimi qızarmışdı.

Tora cavab vermədi, heç dayanmadı da; Minqo başını aşağı salıb onun ardınca getdi, onun ürəyi şiddətlə döyünürdü, qəlbindən keçən ehtiraslı sözlər boğazında ilişib qalır, bitməmiş nəğməni dinlədikcə ləpədöyənin uğultusuna qarışan gurultulu dalğalar tək qəflətən səslənən həyəcanlı notlardan bütün varlığı sarsılırdı.

Şam meşəliyində Tora ayaq saxladı: yarpaqların tünd, təmiz və təravətli ətri budaqların arasından süzülən son qürub çalarları ilə birlikdə onların çöhrəsinə vurdu.

- Ah, Tora...

- Nə istəyirsiz?

- Sizə demək istəyirəm ki, gecələr həmişə sizin gözlərinizi görür, yuxuya gedə bilmirəm.

Gəncin sözlərində elə çılğın ehtiras, baxışlarında elə həsrətli parıltı vardı ki, Tora hətta bir qədər diksindi də.

- Çıx get, çıx get, - deyə o, nəhayət söylədi və öz kürən iti ilə birlikdə şamların arasında gözdən itdi.

Minqo aşağıdan, balaca körpüdən gələn hürüşləri hələ də eşidir, axşamın alaqaranlığında üfüqdən körfəzə dönən balıqçı qayıqlarına tərəf qəmgin-qəmgin baxırdı.

Hamının Pişik deyə çağırdığı Tora elə də gözəl deyildi. Təkcə gözlərinin geniş ağ pərdəsində hərəkətsiz görünən, günəşin şüaları altında metal parıltısı tək bərq vuraraq, bəzən zümrüdə çalan bir cüt sarı əlvan təbəqəsi bənzərsiz idi.

Bu dünyada Tora tamam tənha idi, çaqqal kimi daima ac dolaşan bu sısqa, kürən iti ilə birlikdə, öz mahnıları ilə, öz dənizi ilə birlikdə tənha idi.

O, səhər tezdən dənizə gedər, suda dayanıb, xırda balıqlardan ovlayardı. Şiddətlənən dalğalar onun üst-başını isladanda da, çırmalayıb yığdığı tumanını yaş edərək, onu az qala yerə yıxanda da o, dənizdən çıxmazdı; belə anlarda fırtınanı qabaqcadan duyan qağayılar onun başı üzərində dövrə vurarkən o, hətta əynindəki cındır paltarında belə, heyrətamiz görünərdi. Balıq ovladıqdan sonra o, ucadan mahnı deyə-deyə, qarşısında çömələrək gözlərini dinməzcə ona zilləmiş Arı ilə uzun-uzadı söhbətlər edə-edə biçənəklərdə və kövşənlikdə hinduşkaları otarardı.

Ancaq onu qəmgin görməzdin: düzdür, nəğmələri usandırıcı və kədərli olardı, öz qəribə ahəngi ilə də misir ovsunçularını xatırladardı; ancaq o, bunları bir növ fərqinə varmadan oxuyardı, sanki bu nəğmələr onun qulağına çatmaz, qəlbinə yol tapmazdı; o, bu nəğmələri heyrət dolu bəbəklərini geniş açaraq buluda, quşa, yelkənə baxa-baxa, yorğunluğun nə olduğunu bilmədən, öz balaca torunu qumlu sahildən çıxarmadan söylərdi.

Onun balıqçı rəfiqələri də nəğmə deyərdilər; ancaq, bəzən Toranın mahnısı, onun səsindəki təlaş, tənhalıq və həyəcan hissləri onları sarsıdardı. Onlar susar, günün istisindən od tutub yanan başlarını aşağı əyər, dizlərinin get-gedə daha da donub keyidiyini, gözlərinin isə daha da bərk ağrı çəkdiyini hiss edərdilər; onların yorğun qolları yanlarına düşər, Pişiyin mahnısı bitmək bilməyən üzüntülü bürküdə bir and kimi, sonuncu hönkürtü tək yoxa çıxardı.

Minqonun sözləri, onun baxışları Toranı ani olaraq utandırmışdı; o, heç nə başa düşə bilmirdi. Ancaq içində, qəlbinin dərinliklərində anlaşılmaz bir həyəcan duyur, bu bəyaz dişli, yekədodaq, ötkəm oğlana qarşı sanki qəzəb hiss edirdi.

Meşəliyin kənarında, sonuncu şam ağaclarının yanında o, dayandı, Arını səsləyib kürən tüklərini oxşadı; indi o, özünü ələ almış, yenə laqeyd və təmkinli olmuşdu və yenə də oxuyurdu.

Ancaq bir dəfə avqustda, günorta çağı kölgəlik axtarırkən o, öz hinduşkaları ilə birlikdə şamlığa qayıtdı və orada öz sevgisini tapdı.

Tora ağacın gövdəsinə söykənərək dayanmışdı; göz qapaqları yuxusuzluqdan ağırlaşmış, baxışlarına zərif xumar çökmüşdü. Hinduşkalar açıq bənövşəyi başlarını həşəratların qaynaşdığı çəmənliyə soxaraq otlayırdı, ikisi tullanıb mərsin kolunun üstünə çıxmışdı; külək şamların yaşıl çətirlərində astadan pıçıldaşır, uzaqda günəşdən od tutub yanan sahil, bəyaz yelkənlərin ağardığı firuzəyi dəniz xətti parlayırdı.

Sıx ağacların arasından Minqo göründü və asta-asta, nəfəs çəkmədən Toraya yaxınlaşdı; onun sehrbaz ovsunçusu oradaca ayaq üstə, ağacı qucaqlayaraq mürgüləyirdi.

- Tora!

Tora diksinərək çevrilib bir cüt yumru, şaşqın gözlərini ona zillədi.

- Tora.., - deyə Minqo həyəcandan titrəyərək, təkrar etdi.

- Nə istəyirsiz?

- Sizə demək istəyirəm ki, gecələr həmişə sizin gözlərinizi görür, yuxuya gedə bilmirəm.

Bu dəfə Tora, deyəsən, nəhayət, hər şeyi anlamışdı: o, sanki qulaq asırmış, nəyi isə yadına salırmış kimi, başını aşağı dikdi: o, bu sözləri bir dəfə eşitmişdi, səs də həmin səs idi; onları harada eşitdiyini xatırlaya bilmırdı, ancaq eşitmişdi. O, başını qaldırdı: oğlan onun qarşısında dayanmışdı, - ona vurğun baxışları ilə, yarı aralı dodaqları, od tutub yanan yanaqları ilə, güclü, cavan bir oğlan. Külək yabanı otların ətrini yayır, Adriatika şam ağaclarının əyili gövdələri arasından sonsuz parıltı ilə bərq vururdu.

- Ey, Minqo! - deyə bu vaxt uzaqdan kiminsə gur səsi eşidildi.

Minqo diksindi, Toranın əlindən yapışıb, onu var gücü ilə sıxdı, sonra sanki ağlını itirmiş kimi, qumların üstü ilə yerindən götürülərək, sahildə yırğalana-yırğalana onu gözləyən barkasa tərəf qaçdı.

- Minqo! - deyə, sürətlə uzaqlaşmaqda olan latın yelkənindən gözlərini çəkməyən Pişiyin dodaqlarından qəribə bir pıçıltı qopdu. Sonra o, uşaq kimi güldü; evə tərəf qayıdanda, tox hinduşkaları qabağına salıb onları quru şax budaqla qovarkən, o, tarantella ritmində şən və oynaq bir mahnı da oxudu. Qızılı qan rənginə çalan günəş isə qəflətən əsməyə başlayan qarbinonun4 gətirdiyi buludlara qarışaraq Montekornonun arxasında qürub edirdi.

Ancaq həmin axşam qarbinonun ardınca burraska qopdu; dalğalar qorxunc uğultu ilə evləri yalayır, sahilin zavallı sakinləri evlərinə sığınıb, tufanın uğultusuna həyəcanla qulaq asır, balıqçıları xilas etsin deyə, Müqəddəs Məryəmə yalvararaq dua edirdilər.

Təkcə, Tora başını aşağı salaraq tüğyan edən qasırğanı yara-yara, təşviş dolu sarı gözlərini qaranlıqdan çəkmədən, kiminsə çağırışına hay verməkdən ötrü bir hənirti də olsa eşitmək ümidi ilə gecənin qaranlığında vəhşi heyvan kimi dolaşırdı... Ancaq heç nə. Tufanın müdhiş gurultusunda, kim bilir, haradasa uzaqlarda azıb itmiş Arının qəzəbli hürüşündən başqa heç nə eşidilmirdi!

Tora isə azğınlaşmış dənizi və kimsəsiz qumsalları bir göz qırpımında zülmətdən qoparan ildırımların qorxunc parıltısı altında elə hey sahilə tərəf gedir, gedirdi. O, sahilə həddən artıq yaxın gəlmişdi: dalğalardan biri onu haqlayıb yerə yıxdı, o birisi üstünə uçaraq onu başdan ayağa islatdı; bu vaxt, duzlu sular onun haray çəkmək üçün açılmış ağzına dolduğundan, o, həyat instinktinə tabe olaraq, dənizin sahilə atdığı delfin kimi qıvrılaraq var qüvvəsi ilə altından daima sivişib çıxan qumlardan yapışdı.

Nəhayət, o, dizləri üstə dikələrək, dəli ləpədöyəndən sürünə-sürünə çıxa bildi; başdan-ayağa islanmış, əli-ayağı cəng, dişlərini bir-birinə sıxaraq, qorxudan və sevgidən ağlını itirmiş Tora öz daxmasına qayıtdı.

Səhərə yaxın Adriatika sakitləşmişdi, dəniz neft kimi yapışqan idi, bircə dənə də olsun yelkən gözə dəymir, lal sular amansız görünürdü. Pişiyə elə gəlirdi ki, qorxulu bir yuxunun vahiməsindən ayılmışdı, hiss etdi ki, qəlbinə yad bir duyğu - tənhalıq hakim kəsilib, hiss etdi ki, qaranlıqdan qorxur... Sonra onun iri sarı gözlərinə cansız balığın hərəkətsiz baxışı qayıtdı. O, rəfiqələri ilə birlikdə hələ də balıq ovuna gedir, yenə əlləri sızıldayır, ayaqları suda donur, başı gündən yanır; onun nəğmələri də əvvəlki tək, bir parça çörəkdən ötrü taqətdən düşənə qədər işləyən ümidsiz və təsəllisiz insanların qəlbinə yol taparaq, bu gözqamaşdırıcı və kədərli səma altında səslənməkdədir. Qağayılar isə göydə dəstə-dəstə irəli-geri uçuşur, öz azad çağırışları ilə fırtınanı da, aydın səmanı da salamlayırlar.

1. Burraska - ildırımlarla müşaiyyət olunan şiddətli qasırğa

2. Frankavil - frankavilla al - mare, Adriatika sahilində balaca şəhər

3. Mistral - şimal-qərb küləyi

4. Qarbino - qərb küləyi

Qabriele D`ANNUNTSİO

İtalyan dilindən tərcümə edəni:

Cəmşid CƏMŞİDOV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 8 fevral.- S.8.