Unudulmaz Bəkir müəllim

Ömrün yarpaq tökən çağı bizlərin - çalışdığımız Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun qapısını aşkar döyməyə başladı. Düz bir il əvvəl akademik Bəkir Nəbiyevi, arxasınca tanınmış ədəbiyyatşünaslar: prof. Nazif Qəhrəmanlını, Mail Dəmirlini itirdik. Az öncə isə prof. Vəli Osmanlını son mənzilə yola salmışdıq. Vaxt necə də tez gəlib-keçir. Elə bil dünən idi. Bəkir müəllim təzəcə çapdan çıxmış «Üzeyir Hacıbəylinin ömürnaməsi» kitabının siqnal nüsxəsini almışdı. Çox sevinirdi. Sanki ilk kitabı işıq üzü görmüşdü. Mətbuatda rəy yazmaq üçün kitabı mənə verdi və xahiş etdi ki, rəyi tezləşdirim. Sağollaşıb ayrıldıq. Kim bilərdi ki, bu bizim son görüşümüz olacaq. Səhərisi gün ağır xəbər bizləri sarsıtdı. Görkəmli alimin kitabına rəy yazmaq əvəzinə vida sözü yazmalı oldum. Doğrudur, az sonra Bəkir müəllimin son kitabına «Üzeyirşünaslığa dəyərli töhfə» adlı məqalə yazıb «Ədəbiyyat qəzeti»ndə çap etdirdim (21.04.2012). Bu böyük insanın son arzusu da yerinə yetdi. Lakin bizim Bəkir müəllimlə bağlı çox arzularımız ürəyimizdə qaldı. Bəkir müəllimin səliqə-sahmanı hər an göz önünə gəlir. Rəhbərlik etdiyi Dissertasiya Şurasında müdafiə etmiş tədqiqatçılar təsdiqini alanda sanki öz övladı müdafiə edibmiş kimi, sevinər, onların diplomlarını Şuranın iclasında təntənəli şəkildə təqdim edərdi. Ruhu şad olsun! Keçən il ərzində tanınmış alimlər Asif Rüstəmli, Vaqif Yusifli, və Ataəmi Mirzəyev doktorluq dissertasiyalarının təsdiqini aldılar.

Bəkir müəllim bir nümunə məktəbi idi. Təvazökarlığı, sadəliyi, insanlara münasibəti ondan öyrənmişik. İstər institutun elmi, istərsə də Dissertasiya Şurasının yığıncağını aparmağı, duzlu-məzəli zarafatları bir məmnunluq və ürək rahatlığı gətirərdi. Çox diqqətli idi. Qırx ilə yaxın dostluq münasibətində olduğum, xarici ölkələrə birgə gedib-gəldiyim Bəkir müəllim hətta mənim üçün oxunmamış kitab idi. Onun «Nəsimi kitabının işığında» kitabının əlyazması Elmi Şurada çapa tövsiyə ediləndə məni redaktor təyin etmişdilər. Bir gün gözləmədiyim halda, protokoldan çıxarışı aşağıdakı yazı ilə mənə verdi: «Möhtərəm Qəzənfər müəllimə kiçik bir xatirə yarpağı». Bəkir müəllim. 12.III.09».

Bir dəfə də xalq şairi Rəsul Rzaya həsr etdiyim «İki zirvədən biri» məqaləmi «Azərbaycan» qəzetinə çapa verməmişdən əvvəl xahiş etdim ki, oxusun, rəyini bildirsin. Səhərisi gün sonuncu vərəqin aşağısında qırmızı mürəkkəblə yazılmış, hədsiz sevincimə səbəb olan rəyi mənə verdi: «Əla! Gələcəkdə bir dissertantınıza mövzu verin: «Rəsul Rza və klassik ədəbi irs». Bu məqalədəki gözəl faktlar və onların açımı dissertasiyanın bir fəslinə yetər… Bəkir müəllim. 12.XII.08, saat 2430».

Hər iki yazını ən əziz xatirə kimi saxlayıram. Bəkir müəllimlə dostluğumuz öz yerində, ədəbi əməkdaşlığımız çox məhsuldar idi.

Mənim «Nostradamusun möcüzəli aləmi», «İraq-türkman folkloru», «Nəsimi haqqında araşdırmalar» kitablarımın redaktoru olmuşdu. Nə gizlədim, Bəkir müəllim kimi ciddi redaktor görməmişəm. Sovet dövrünün ən ciddi redaktorlarından da bəlkə ciddi idi. «Nostradamusun möcüzəli aləmi» kitabını üç dəfə oxuyaraq min səhifədən 670 səhifəyə qədər endirdi. «Nəsimi haqqında araşdırmalar» kitabıma çox maraqlı ön söz yazdı. Yetmiş illik yubileyimdə «Alim haqqında dost sözü» adlı məqalə yazdı. Çox sevindim. Ona görə yox ki, akademik öz işçisi barədə məqalə yazmışdı. Ona görə ki, Bəkir müəllim dostluğumuzu ədəbi ictimaiyyətə açıqlamışdı. Onu da deyim ki, dostluğumuz təmənnasızlıq təməli üzərində qurulmuşdu (Kaş o günlər olaydı). İndi inkişafımda böyük xidmətləri olan ustadımın, dostumun yaradıcılığına böyük məhəbbət və ehtiramla həsr etdiyim məqalələr təsəlli olur. Akademikin «Seçilmiş əsərləri»nin 5-ci cildinin, eləcə də «Nəsimi kəlamının işığında» kitabının redaktoru olmuş, hər iki əsərə əhatəli ön söz yazmışam. Deyilənlərdən başqa «Nə yaxşı dünyada yaxşı var imiş», «Tarix qurub-yaradanları yaşadır», «Böyük yolun yolçusu», «Tarixi səfərin bəhrəsi», «Yarıməsrlik gərgin əməyin bəhrəsi», «Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin təntənəsi» məqalələr toplusunu «Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin patriarxı» adı altında kitab halında nəşr etdirmişəm. Bu əsərlər Bəkir müəllimin peşəkar və səriştəli qələminin, təfəkkür və məntiqi görüşlərinin məhsulu olan, ədəbi prosesə, klassik ədəbi irsə, ədəbi tənqidə, ədəbi əlaqələrə, poeziyada sənətkarlıq məsələlərinə həsr olunan cild-cild monoqrafiyalarından, elmi məqalələrindən söz açır. O kitablar ki, insan ömrü üçün böyük bir zaman kəsiyində ədəbiyyatşünaslıq elmimizin və tənqidimizin keçdiyi enişli-yoxuşlu, ancaq şərəfli yola nəzər salmaq, ədəbiyyatımızı və ədəbiyyatşünaslıq elmimizi yaradanlar və yaşadanlar haqqında qiymətli məlumat, nəzəri biliklər əldə etmək üçün əvəzolunmaz mənbədir.

Bəkir müəllim əməli-saleh, imanlı və inamlı insan idi. Təsadüfi deyildir ki, sovet quruluşu süqut etdikdən sonra Azərbaycandan həcc ziyarətinə ilk gedənlərdən biri Bəkir müəllim olmuşdu. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi-dini Şuranın işində yarandığı 1997-ci ildən birgə fəaliyyət göstərirdik. İslami dəyərlər haqqında Bəkir müəllimin fikirləri bəzən yüksək savadlı din xadimlərimizi belə heyran edirdi. Çox səmimi, vicdanlı, son dərəcə genişürəkli, humanist adam idi. Uzun illər Bəkir müəllimin rəhbərlik etdiyi Dissertasiya Şurasında sədr müavini kimi dəfələrlə onun xeyirxahlığının, mərhəmətinin, humanistliyinin şahidi olmuşam. Xeyirxahlığı, humanistliyi həqiqət üzərində bərqərar olduğundan onu bir şəxsiyyət kimi ucaldırdı.

Bəkir müəllim xoşbəxt adam idi. Elm və təhsil məbədi Bakı Dövlət Universitetində Məmməd Arif, Feyzulla Qasımzadə, Mir Cəlal, Əli Soltanlı, Cəfər Xəndan, Muxtar Hüseynzadə kimi böyük müəllimlərdən dərs almışdı. Həqiqətən də «Tarixdə böyük şəxsiyyətlər nəsil, ailə, mühit, sevimli müəllimlərin təsirilə boya-başa çatıb məşhurlaşırlar» (Gülrux Əlibəyli).

Akademik Bəkir Nəbiyevin yazdıqlarından hər məqamda böyük qənaətlər hasil etmək olur. Məsələn, alimin «Heydər Əliyev haqqında etüdlər» əsərini oxuyandan sonra qəti qənaətə gəldim ki, böyük şəxsiyyətlər barədə mötəbər sözü böyük həyat təcrübəsi olan, dünyanın keşməkeşlərindən başı çıxan adamlar deyəndə daha mötəbər olur. Həqiqətən də Bəkir müəllim bədii sözün intəhasız imkanlarından məharətlə istifadə edərək Azərbaycanın tarixi salnaməsinə qızıl hərflərlə yazılmış, Azərbaycan tarixində epoxa olan öndərimizin portretini yaratmış, qədirbilən xalqımıza töhfə etmişdir.

Adam çox oxuduqca, çox bildikcə dərk edir ki, az bilir. Bəkir müəllimlə təmasda olanda çoxlarımız bu hissi daha çox keçirərdik. Onun ədəbiyyatşünaslıq sahəsində dərin biliyi, dünyagörüşü, mühakimələri çox mükəmməl, əhatəli və müdrik idi.

Akademik Bəkir Nəbiyev bütün titullara, fəxri adlara, yüksək mükafatlara, ordenlərə layiq görülmüş nüfuzlu bir alim idi. Bununla belə, qələmi yerə qoymurdu. Ömrünün mənasını yazıb-yaratmaqda, xalqa xidmətdə görürdü. Bu, gənclərə, lap elə yaşlı nəslə də örnək olmaq baxımından dəyər kəsb edir. Başqalarına örnək, nümunə olmaq xoşbəxtlikdir. Bəkir müəllim bu xoşbəxtliyi alın təri, yuxusuz gecələri, titanik zəhməti sayəsində qazanmışdı.

Bəkir müəllim xalq yazıçısı Hüseyn Abbaszadənin «Dünyadan gör necə insanlar gedib» əsərinə yazdığı məqaləsində göstərirdi ki, insanlar dünyamızdan köçür, lakin onların əməlləri,bir də barəsində xatirələr qalır. Xoşbəxt o kəslərdir ki, əbədiyyətə qovuşandan sonra xalqa gərəkli əsərləri, haqqında unudulmaz xatirələr qalsın. Çəkinmədən deyə bilərəm ki, Bəkir müəllim Yaradanın həmin xoşbəxt bəndələrindən biridir. Elə gün olmaz ki, institutumuzda Bəkir müəllimi yada salmayaq. Ən əsası odur ki, ölümündən sonra Bəkir müəllimin «Əhməd Cavad» əsəri AMEA-nın müxbir üzvü Teymur Kərimlinin redaktəsi ilə çap olundu. Redaktoru olduğu «Molla Nəsrəddin» jurnalının VIII cildi işıq üzü gördü. Möhtərəm Prezidentimizin sərəncamı ilə «Firidun bəy Köçərli» kitabı çap olunur. Baş redaktoru olduğu «Azərbaycan tarixi» V-VI cildlər çapa hazırlanır.

Bəkir müəllim böyük irs qoyub gedib.

Akademik Bəkir Nəbiyevin son kitabı «Üzeyir Hacıbəylinin ömürnaməsi» kitabında dahi bəstəkarımızı son mənzilə yola salarkən, Azərbaycanın ilk xalq şairi Səməd Vurğunun Üzeyir bəyin məzarı başında oxuduğu şeir yer alır:

Ölüm sevinməsin qoy, ömrünü vermir bada,

Xalq qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər.

Bəkir müəllim də sevərək yaşadı. Cismani cəhətdən bizdən ayrılsa da, o, bizimlədir. Yaxşı adamlar ölmürlər. Onlar biz yaşadıqca bizim qəlbimizdə yaşayacaqlar.

Qəzənfər Paşayev,

filologiya üzrə elmlər doktoru,

professor

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 15 mart.- S.5.