Qasım Qasımzadənin lirikası

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda şair Qasım Qasımzadənin baş elmi işçi kimi çalışdığı şöbəyə (bir qədər sonra o, şöbənin müdiri vəzifəsinə seçildi) laborant qəbul edilmişdim. Yetmişinci illərin əvvəli idi. Bir dəfə Azərbaycanın gözəl mənzərəli bir rayonundan söz düşmüşdü. Qasım müəllim məndən vətənimizin hansı guşələrində olduğumu soruşdu. Bakı kəndlərindən başqa heç yeri görmədiyimi eşidəndə təəssüf qarışıq soyuq bir eyhamla: “Səndən nə ədəbiyyatçı ola bilər? Torpağımızı qarış-qarış gəzməmisən, dağ, meşə, çəmən, çay, bulaq, qaya, şəlalə görməmisən, şerimizi necə başa düşə bilərsən?!” Mən etiraz etdim ki, S.Vurğunun, M. Müşfiqin, S. Rüstəmin, Rəsul Rzanın təbiət şeirlərini yaxşı başa düşürəm, xeyli əzbər də bilirəm. Qasım müəllim: “Oxucu kimi ola bilər, ədəbiyyatçı kimi bu mümkün deyil” - deyib söhbəti kəsdi. Bu kəskin iraddan çox təsirləndim...

Tezliklə institutun həmkarlar təşkilatının tədbirləri sayəsində Azərbaycanın Şuşa, Göy göl, Hacıkənd, Quba, Qusar, Qazax, Şəki, İsmayıllı, Yalama, Lənkəran, Astara kimi dilbər guşələrində üfüqləri şəfəqli buludlarla qucaqlaşan ecazkar panoramlı peyzajları seyr edərkən təbiət gözəlliklərinin sonsuz rəngarəngliyinə, füsunkarlığına heyran qalır, iç dünyamın necə genişlənib, hissimin, duyğumun təptəzə şırnaqlarla doluşmasından qeyri-adi bir fərəh duyur, ona haqq verirdim.

Q. Qasımzadənin taleyi elə gətirmişdi ki, Qubadlının Xocamsaxlı kəndində dünyaya gəlmiş, nənnisi barlı-bəhrəli bağların ağac budaqlarından asılmış; iməkləməyi, durub-yıxılmağı “quzu tüklü” yaşıllıq sərilmiş güllü-çiçəkli çəməndə olmuş, uşaqlığı bulaq başında, çay kənarında, məktəb yolu Kəlbəcərin sıldırım qayalı uca dağlarından keçmiş, miniyi dırnağından od qopan ceyran yerişli köhlənlər olmuşdu. Buna görə də təbiət onun poeziyasında ilk təcəssüm obyekti olmaqla yanaşı, bədii təfəkkürünün mayasını təşkil edirdi.

Milli poeziyamızda təbiət mövzusu hələ orta əsrlərdən müəyyən dərəcədə özünə yer tutsa da, ilk dəfə romantik üslublu Abbas Səhhətin yaradıcılığında rövnəqlənib həqiqi poetik lövhələrdə əhatəli təcəssümünü tapmışdı. Otuzuncu illərdə S.Vurğun, M. Müşfiq, S. Rüstəm, R. Rza, O. Sarıvəlli və b. ara-sıra təbiət gözəlliklərini qələmə alsalar da, təbiət şeirlərinin poeziyanın xüsusi bir qoluna çevrilməsi 1950-1960-cı illərdə H.Arif, Nəbi Xəzri, Q.Qasımzadə, M.Arazın və b. şeir nümunələri sayəsində gur bir axına çevriləndə baş verdi.

Q.Qasımzadənin “Təbiətin qız vaxtıdır”, “Baharlı, vüqarlı diyarım”, “Laçın qayası”, “Gəlmişəm”, “Ballı qaya”, “Zümrüd tac” və s. şeirlərində bilavasitə təbiət təsvirləri ilə yanaşı təbiətlə insan ünsiyyətinin bənzərsiz lövhələri yüksək sənətkarlıqla qələmə alınmışdır. Hələ əllinci illərdə istedadlı tənqidçi Məsud Əlioğlu yazırdı ki, şairi dilə gətirən başlıca ideya - Azərbaycan təbiətini, insanla təbiət arasındakı ünsiyyəti göstərməkdir; doğma təbiəti tanıtmaqdır”. “Bələdikmi özümüzə” şeri məhz belə bir qayənin inikası olaraq şairin təbiətə məhəbbətini, vətənpərvərlik duyğularını açıqlayırdı:

Adam var ki, Kür, Araztək çay görməyib,

Qarışmayıb gülüşünə şəlalələr.

Uçurumun şir ağzından gül dərməyib,

Dodağını öpməyib daş piyalələr...

- deyə Vətəni tanımayan “kəsi”, heç olmasa, şerinin misralarında seyrə çıxarır, İstisu, Göy göl, Batabat, Bərdə, Astara, Zəngilan, Masallı, Gəncə, Lənkəran, Şirvan, Qarayazı, Pənahabad, Şəki, Şahdağ, Murovdağ, Qobustan gözəlliklərindən səciyyəvi lövhələr canlandırır, bu torpaqlarda izi qalan igid babaları xatırlayırdı. Onun yaradıcılığında doğma təbiətin inikası daha çox aşıq şerinə yaxın üslubda, şəxslənmiş və ünsiyyətlidir. Bu tərənnümlərdə lirik “mən”in təkcə estetik görümü, duyumu, zövqü deyil, həm də qayğısı, narahatlığı əksini tapır. Belə ki, şairin peyzaj lirikasında böyük ustalıqla çəkilən mənzərələrə həmin andaca həssas insani münasibət onu daha da doğmalaşdırır. “Bir şəlalə var idi”, “Laçın qayası”, “Sinəsi dağlı dağ”, “Göy göl mənzərələri”, “Torağaylar çıxır yola”, “Qərib bahar” və s. kimi şeirlərdə təbiət lövhələrinin təkrarsız gözəllikləri həm də müqəddəs yurd yeri olduğu üçün oxşanır, əzizlənirdi.

Şair təbiətin xırda böcəyindən, otundan, çiçəyindən tutmuş onun uca dağlarınadək hər təzahürünə böyük mənəvi həssaslıq göstərmiş, həm də onda baş verən hər cür titrəyişi, nəsimi, tufanı - dəyişikliyi hiss etmiş, duymuş, təsirlənmişdir. Xüsusilə fəsil dəyişikliyi zamanı təbiətdə baş verən yeniləşmələr hər dəfə onun ruhunu tərpətmiş, qəlbini ehtizaza gətirmişdir. Şair payızı, qışı, ilk baharı, son baharı, yayı tərənnüm etdiyi şeirlərində elə məqamları duya bilmiş və elə poetik obrazlarla bədii lövhələr yaratmışdır ki, yalnız ona xas olan bir şeriyyət aləminin varlığını bir daha təsbit etmişdir. Bu aləm duyğulu bir qəlbin işığı ilə munis, nəvazişli, hərarətlidir.

Q.Qasımzadə təbiətin şair övladı idi. “İki lövhə”, “Elqovan”, “Qərib bahar”, “Baharın məktubu”, “Bakıda qış” və s. şeirlərdə fəsillərin təkrarsız gözəlliklərini təzə, həm də hər kəsə doğma bir biçimdə canlandırır, baharın ilk gəlişini onun təbiətdən insanlara yazdığı ilk məktubuna təşbeh edib, “qələmi bəndləri sökür”, “mürəkkəbi seltək axır...” - deyə özünün bənzərsiz poetik görümünü təqdim edirdi. Uzun illər şairi yaxından tanıyan və onunla dostluq edən istedadlı tənqidçi Əkbər Ağayev yazırdı: “İncəliyin və həssaslığın ən poetik, saf, dupduru təbii çalarlarını onun yaradıcılığında görmək olur... Təbiətin dilini bilmək, onunla baş-başa verib söhbət etməyi də Qasım çox gözəl bacarır. Budur onun dağlarla söhbəti:

Səndən ayrılanda, dağlar, cavandım,

İndi görüşünə qoca gəlmişəm...”

Ə.Ağayev Q.Qasımzadənin təbiət şeirlərindən bəhs edəndə təsadüfi olaraq bu şeri xatırlamayıb. Şairin təbiətlə ünsiyyətinin ən bariz ideya-bədii, emosional təcəssümü məhz “Gəlmişəm” və “Dağlar buraxmır məni” şeirlərində təkrarsız inikasını tapmışdır. Azərbaycan poeziyasında “dağlar” mövzusunda çox şeirlər yazılmışdır. İyirminci yüzillikdə elə realist şair tapmaq çətindir ki, öz yaradıcılığında hər hansı bir məqsədlə “dağlar” motivinə toxunmamış olsun. Q.Qasımzadənin şerində isə “Dağlar” canlı lirik obrazdır: “Gəlmişəm”də “dağ” dədə-baba ocağının müdrik el ağsaqqalı timsalıdır: hər şeyə qabil bir qüdrətdir. Şair onun yanına:

Xatirəmin güllərini üzməyə,

Cığır örtən otlarını əzməyə,

Haraylayıb gəncliyimi gəzməyə,

Yollarını quca-quca gəlmişəm.

-deyə qayğılar üstünə düşən qocalıqdan “zəri alçı duran bəxtə-naxışa”, “möhkəmcə yaddaşa”, daşı üyüdən “cağbacağ dişlərə”, “qırışsız alına, gözlüksüz gözə”, “çəliksiz əllərə, əsməyən dizə”, “dayı dedirtməyən qapqara telə”, “qızlar bəyəndiyi boya-qamətə” ömrün ondan birbəbir tutub aldıqlarını qaytarmaq umsuntusu ilə gəlib. Bir zaman dağların qoynunda ikən şairə mənsub olanların hamısını qayğılı keçən illər indi yoxa çıxartmaqdadır. Ancaq şair qürurludur ki:

Ömrün zinətini illər alıbdır,

Mahir oğru kimi bir-bir çalıbdır.

Bircə sən verdiyin vüqar qalıbdır,

Hüzuruna başı uca gəlmişəm.

Duyğunun, hissin poetik ekstazı şairin ruhani “mən”indən keçib kamil bir tamlıq əmələ gətirmişdir. Şeirdə lirik həyəcanın şüalandığı təmas bucağı açıq-aydındır: yaylaq günləri başa çatıb. Dağdan arana köç etmək vaxtıdır. Şair son dərəcə sadə, səmimi bir tərzdə söhbətinə başlayır:

Oyandım ki, qar tutub

Yurda yaxın zirvəni.

Üzü arana sarı

Yatan gördüm dəvəni.

Qara qoyun, qara kəl

Dümağ olub qırovdan

Bir gecənin içində

Baş qaldırıb elqovan...

Sən demə, torpağımızın hər otu, hər çiçəyi kimi elqovan gülünün də insana yararlı əlamətləri var imiş. “Nə ətri, nə də hüsnü” olan bu sapsarı çölçiçəyi “boran qoşun çəkməmişdən “haray-həşir qoparıb”, eli xəbərdarlıq edər. Onun bu əlamətini əsrlər boyu sınaqdan keçirmiş el-elat da tezliklə tufan-qar gələcəyini başa düşüb köçlərini yığışdırıb, bu yerlərdən uzaqlaşmağa tələsirlər. Şair dostu dağla ayrılıq məqamı yetişdiyi üçün dərdlidir. Onun bu halında qəflətən yağan “yağış da göz yaşına” bənzəyir, qarşıdakı “yalı, çəməni lay-lay” döşəyirdi. Dağlar şairdən ayrılmaq istəmirdi. Bundan sonrakı bənddə atla yol getməyin, atla rəftarın çox incə nüanslı bir lövhəsi canlanır: çox sadə, təbii və poetik. Sözlər elə bil zərrəbinlə seçilib, həm həssas qəlbli bir insanın atla doğması kimi rəftarı, həm dağ yollarına məhrəmlik hissi, həm də sahibi kimi atın da dağlardan ayrılmamaq istəyi elə səmimi ifadə olunub ki, özünü o yerlərdə at belində hiss edirsən. Burada bir-birindən heç vəchlə ayrılmaq istəməyən, digər tərəfdən də bu “müdhiş” ayrılığın sərt labüdlüyünü qəlbinin dərinliklərində dərk edən iki dostun son vida oyunları riqqətə gətirir. Poeziyamız üçün ənənəvi müdrik, qocaman dağ simvolu əvəzinə bu şeirdəki “dağ” şairin tay-tuşudur, onun kimi şuxluq edir, küsür, barışır, dostundan ayrılmamaq üçün min “kələk qurur”. Ondan ayrılmaq istəməyən dostunun qurduğu torlardan necə çıxsın?! Şair düyünün açılışına çox kəsə, çox sadə, çox təbii keçid edir:

Bir qəribə həvəslə

Köhlənimdən tez endim,

Təbiətin fəndinə

Uşaq kimi sevindim,

Süzdüm çılğın fərəhlə

Bu keçilməz guşəni:

Öyünməyim, neyləyim -

Dağlar buraxmır məni!

Dağlar buraxmır məni!..

Bu şeir təbiətlə insan münasibətlərini, təbiətin şəxsləndirilməsini orijinal səpkidə təcəssüm edən kamil bir poetik nümunədir. Lirik yaradıcılıq, məlum olduğu kimi, şairin mənəviyyatı ilə sıx bağlı bir prosesin məhsuludur. Lirik şeirdə şairi yazmağa vadar edən konkret obyektdən oyanmış həyəcan onun hissi-şüuri varlığında, psixi-əxlaqi-mənəvi özəlliyində qaynayıb həll olandan sonra misralara dönüb bədii fakta çevrilir. Buna görə də hər şeir öz yaradıcısının “mən”liyindən bir yarpaqdır - desək, səhv etmərik. Bu yarpağın “torpaqdan” da, “günəşdən” də, “sudan” da qüvvət aldığı yaxşı məlumdur. Q.Qasımzadənin bütün şeirlərində onun mənəvi-əxlaqi-şüuri varlığının müəyyən bir təzahüründən bəhs açmaq mümkündür. Xüsusilə şairin Vətənə, zəhmət adamlarına, doğmalarına yazdığı şeirlərdə onun öz “mən”liyini daha aydın müşahidə etmək olur. Vətənə həsr etdiyi təkrarsız şeirlərindən “Bənövşə yarpağı”nın lirik həyəcanı gerçək yaşanılan belə bir əhvalatla bağlı olmuşdur. “Qərbə, qəribliyə səyahət” adlı yol qeydlərinin birində şair yazırdı ki, “Gəminin geniş, rahat foyesində yığışmışdıq. Azərbaycanlı səyyahlar söhbəti qızışdırmışdılar... Yerliçilik “xəstəliyinə” tutulmuş birisi özünün məhdud dünyagörüşünü açıq-açığına qanqaraldıcı tərzdə izah edib, meydan sulayırdı. Mən onun qolundan tutub divardan asılmış dünya xəritəsinin qarşısına gətirdim:

- Eloğlu, burda Azərbaycanı tap görüm?

O, bir qədər bozardı:

- Coğrafiya müəllimisən? Məni imtahan eləyirsən?

O, gözlərini qıyıb divara tərəf çevrildi. Yarımkürələr xəritəsində, doğrudan da Azərbaycanın ərazisini göstərmək çətin idi. Barmağını bənövşə yarpağından kiçik yaşıl bir işarə üzərində gəzdirdi...

- Sözünün canını de.

- Demək istəyirəm ki, eyib olsun! Dünya ərazisi ilə müqayisədə bənövşə yarpağından da kiçik olan torpağımızı bir neçə yerə bölsək, nöqtəyə dönüb itmərikmi?..”

Şairin Qərb ölkələrinə bu səyahəti 1958-ci ilin may ayında baş vermişdi. “Bənövşə yarpağı” şerinin altında “mart, 1963” yazılmışdı. Göründüyü kimi, Vətəni bənövşə yarpağına təşbeh etmək üçün beş il şair onu köksündə, şüurunda gəzdirib bəsləmiş, nəhayət, bu yaşantıları ilə uyuşan bir lirik əsər yarada bilmişdi. Bu şerin başqa heç bir Vətən şerinə bənzəməməsi üçün şair onda çox uğurlu alınan lirik süjet qurmaq üsulundan istifadə etmişdi. Güman ki, şeirdəki əhvalat müəyyən dərəcədə gerçəklikdə həqiqətən baş vermiş və məhz həmin əhvalatın oyatdığı emosional əhval-ruhiyyə “bənövşə yarpağı” obrazının bədii həqiqətə çevrilməsinə təkan vermişdi. Şeirdə istili-bürkülü yay günündə şəhərdə qalmalı olan şairə doğmaları, dostları Azərbaycanın müxtəlif yerlərindən - hələ bənövşəsi solmayan Turşsudan, çiskinli payız havalı Kəpəz tərəflərdən, qar sevincli Dəlidağdan zəng edib hal-əhval tuturlar. Beləliklə, yay qızmarlı şəhər otağına dağların “ilk baharı”, sonra “sərin payız” və “qışın sərt” havasını gətirən bu telefon zənglərindən sonra şair dünya xəritəsinə nəzər yetirir və orada çiçəkli, çisəkli dağları, od püskürən qızıl Abşeronu, bürkülü Muğanı, Mili axtarır:

Axtarıb gəzdikcə mən heyran-heyran,

Baxıb gülümsədi sanki yer üzü...

Azərbaycan dünya xəritəsində

Görünür bənövşə yarpağı qədər.

Şairin “heyran-heyran”, “gülümsədi yer üzü” məcazlı ifadələri ilə günəş zərrəcikli “bənövşə yarpağı” təşbehinə hopdurduğu istilik, hərarət “xoş sədası bənövşə ətritək dünyanı tutan” Azərbaycana köçürülür və bu bahar simvolu “bənövşə” obrazı qəlbi bahar səmaları qədər işıqlandırıb, Vətən məhəbbəti ilə doldurur. Maraqlıdır ki, Vətən torpağının kiçik bir bənövşə yarpağına təşbeh olunması nəinki onu kiçiltmir, şairin yüksək emosional duyumu sayəsində daha cazibədar, daha möhtəşəm edir.

Hər fəslin getsə də burda söhbəti,

Hamı bahar bilir Azərbaycanı,

Onun xoş sədası, onun şöhrəti

Bənövşə ətritək tutub dünyanı.

Həqiqətən, “odlar diyarı”, “qəhrəmanlar, igidlər oylağı”, cənnət guşəsi günəşli Azərbaycanı “bənövşə yarpağı”na təşbeh etmək bənzədilənin daxili qüvvəsi ilə müəyyən dərəcədə bağlansa da, fikrimizcə, həm də bu poetik obyektin sonsuz məhəbbətlə əhatə olunmasında idi. Həmin məhəbbət ab-havasında bənövşə yarpağına bənzədilən Vətən ilk baharı, bahar səması, köksü günəşli Azərbaycanı xatirə gətirir. Və nəhayətdə Vətən sevgisi kiçicik bir çiçəyə qoynunda dünya iqlimi yaşayan Azərbaycan boyda bir əzəmət verir. Zərif bənövşə ətirli Vətəni şair həm də qocaman qartalla məcazlandırır və bir neçə şerində bu vüqar, əzəmət simvolu quşun poetik obrazını qövsü-qüzehləndirirdi. “Qartal” şerində Azərbaycanın xəritədəki qartalabənzər təsvirindən ilhamlanan şair Bakını qartalın gözünə bənzədirdi.

Şairin “Vətən” mövzulu şeirləri içərisində “Azərbaycan” adlı şerinin xüsusi vəzni-çəkisi” var. Şerin poetik orijinallığı ondadır ki, “ana deyə çağırdığımız Azərbaycanı ilk dəfə şair öz üslubuna xas lirik təhkiyə ilə canlı bir insana bənzədir: “Şirvan yolu alnındakı qırışlar”ı, “Mingəçevir - sevinc ilə yanan gözlər”i, “Şah dağının silsiləsi - sıx qara qaşlar”ı, “Zümzüməli Kür - şirin sözlər”i, “Abşeronum - odlu, isti ürəyi”, “Bakı küləyi - qəzəbi, nifrəti”dir və s. Bu dolğun məzmunlu obrazlı ifadələr Vətənə doğmalıq, məhəbbət hissləri aşılamaqla bərabər, Azərbaycanın həm maddi-mənəvi zənginlikləri, həm əzmi, qüdrəti (“Düşməninə yumruğudur Laçın, Qubadlı”), həm də sözdə-sənətdə məharəti sarıdan dərin iftixar hissi oyadır. Vətəni tanıdıqca, ona valeh olur, onunla qürrələnir, onu sevirik. Şair Vətənə məhəbbət, vətənpərvərlik kimi müqəddəs duyğunun məhz ana təbiətin əsrarəngiz qoynunda ehtizaza gəldiyini dönə-dönə təsdiqləyirdi. Vətəni görməyə, tanımağa, duymağa, sevməyə şövqləndirirdi.

Q.Qasımzadənin yaradıcılığından bəhs edən ədəbiyyatşünas alimlər, tənqidçilər düzgün olaraq onun “Vətən” mövzulu şeirlərini “Vətənin əmək adamları” tematikası ilə inkişaf etdirmişlər. Çünki o, yaradıcılığa başladığı illərdən ətrafındakı insanlara qarşı çox həssas olmuş, onların mənəvi-əxlaqi saflığına, əməksevərliyinə heyran qalmış və şeirlərində onları sevə-sevə vəsf etmişdir. “Zəhmətin ətri”, “fəhlə ürəyi”, “Muğan qızları”, “Qara qız”, “Dağlar oğlu”, “Gözlərin sevinci”, “Müəllim” və s. kimi şeirlərində sadə zəhmət adamlarının təkcə xeyirxah əməllərindən deyil, həm də insani zənginliyindən söhbət açılır. Şairin ən səmimi hissləri, yüksək mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri «Xeyirxahın intiqamı», «Yaxşı adam», «Nəsillərə sovqat», «Halal ömür» və nəhayət, «İnsan min il yaşardı» və s. şeirlərinin poetik toxumasını müəyyənləşdirmişdir. Məna-məzmunla bağlı həssas, səmimi bir duyumu özündə əks edən təşbeh və məcazlı ifadələr «şirin bir söhbətə» bənzər ahəng tərzi bu şeirlərin lirikliyini xeyli artırmışdır. Çünki Q. Qasımzadə öz şeirlərinin böyük bir əksəriyyətini məhz həyati bir hadisədən təsirlənərək yazır, adi baxışda sezilməyən insan münasibətlərindəki incəlikləri heyranlıqla tərənnüm edirdi. “Xeyirxahın intiqamı” şerində şair xatırlayır ki, “cavanlıq çağlarında” haqq-nahaq bir nəfər “fasıq”ı qaralayıb, tez-tez onun “izzət-nəfsini” təhqir edərək, özünün nizəsayaq tənqidləri ilə “qəlbini yüz dəfə yaralayıb”mış. İllər keçir, o adam həyat pilləsində inamla yüksəlir, zirvə mövqeli bir vəzifəyə təyin edilir. Şairin o adama işi düşəndə həmin kəs nəciblik göstərir, şairə çox böyük hörmət göstərir, onun bütün arzuladıqlarını “nağıldakıtək” dərhal hazır edir. Bu, şairi daha çox məlala salır:

Xeyirxahın intiqamı yamanmış,

Əlinə “girəvə” düşəndə gördüm.

İnsanı xəyalla fikrə salanmış,

Yaxşılıq gördükcə çoxaldı dərdim...

Bu şeirdə “xeyirxah”ın mənəvi zənginliyi qədər də lirik “mən”in daxili aləmi saf, səmimi etirafı, peşmançılıq əzabı ilə rəğbət oyadır. Eləcə də, “Yaxşı adam” şerində şair təsadüfən qısa müddətli bir zaman kəsiyində ünsiyyətdə olduğu bir adamın daxili gözəlliyinə heyranlığını bildirəndə də həmçinin öz baxış bucağı ilə heyrətləndirirdi:

Nur vermişdi baxışına

Yurdumuzun od-ocağı,

Ağır eldən götürmüşdü

Mərifəti, qanacağı...

İnsanın mənəvi aləmi barədə düşüncələrini, qənaətlərini şair “İnsan min il yaşardı” şerində ümumiləşdirir və onu 1973-cü ildə nəşr etdirdiyi kitabının adına da “İnsan min il yaşardı” - çıxarır. Şerin əvvəlindən əlvan obrazlar, təkrirlər, pafoslu ahəng belə, dalğın, düşüncəli çaları gizlədə bilmir. Ahəngdəki bu incə nüans süjetin inkişafı üçün açar xidmətindədir. Okeanlar, dənizlər... “Əlvan xalçalı düzlər”, çənli dağ, bal bulaq, gen dərələr, bağçalar, meşələr, “Zirvədəki qar, çiçək, üfüqdəki min bəzək, səmadakı min naxış - insan üçün yaranmış”. İnsan isə xoşbəxt deyil, təbiətin bu gözəl nemətləri içində bəs niyə insan min il yaşaya bilmir?! Səbəbləri isə çoxdur. Şair insanın qaçılmaz yaşantılarını yad edir: həsrət, qürbət, ayrılıq, “cavabsız ilk məhəbbət...” Bu şeirdə Q. Qasımzadənin poeziyası üçün səciyyəvi olan bir keyfiyyətə də diqqət cəlb etmək istərdik. Bu da millilik duyğusunun parlaq təzahüründən ibarətdir. Çünki şeirdəki insan bəşəri olmaqla yanaşı, həm də azərbaycanlıdır: öz görüm və duyumları, düşüncə və dəruni iztirabları ilə özündə millət övladının mənəvi dünyasını əxz edən bir insandır. Milli keyfiyyətlər ümumiyyətlə, şairin çox şeirlərinə koloritverici bir mənalılıq gətirməkdədir. Şairin bədii üslubunun ümdə məziyyətlərindən olan səmimilik və özümləşdirmə meyli bu subyektiv başlanğıca pəncərə açırdı. Şair yalnız onu həyəcanlandıran, təsirləndirən hadisələrə deyil, həm də mənalılığı ilə diqqətini çəkən həyati faktlara əhəmiyyət verir və şeir boyu bu fəlsəfi-əxlaqi-estetik mənanı xüsusi vurğulayırdı. Onun bir çox şeirləri sənətkarlıq baxımından bütöv bir tamlıq təşkil edən lirik nümunələrdir. Bunlarda konkret həyati faktlar müəllifin özünə xas mənəvi münasibəti sayəsində uyarlı təbiət fonunda, ab-havasında poetik biçimi və intonasiyası ilə pillə-pillə açılaraq ideya-bədii mənalandırılırdı.

Q. Qasımzadənin lirikası təkrarsız poetik aləmi, ideya-bədii siqlətinə görə milli poeziyamızın tarixində özünə yer almış, ədəbi məskunlaşmışdır.

Safura Quliyeva

AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat

İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, fil.ü.f.d.

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 8 noyabr.- S.5.