Yüz ildən sonrakı qayıdış

"Hər yazıçı yenidən çap olunursa, o yenidən doğulur. Doğulursa, deməli, xalqa, cəmiyyətə, insanlara yenidən qayıdır. Dahi şair və şəxsiyyət olan Hüseyn Cavid də qardaş Türkiyədə, özü də ilk dəfə nəşr olunan seçilmiş əsərləri ilə yenidən doğuldu. Hüseyn Cavid Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının banisi kimi tanınır. O, mənzum romantik dramaturgiyanın əsasını qoymaqla ədəbiyyatımızda yeni bir istiqamət açdı, Azərbaycan şerini bir çox janrlarla zənginləşdirdi, eyni zamanda fəlsəfi dramaturgiyamızın banisi oldu. Bir mütəfəkkir cəmiyyətin fəlsəfəsini yaratdı. Cavid Azərbaycan ədəbiyyatına ümumtürk məfkurəsi gətirən böyük sənətkarlardan biri kimi həmişə hörmətlə anılıb. O, Avropa romantizm ənənələrini Türkiyədən əxz etmişdi, türkçü olduğuna görə sovetlər dönəminin qurbanına çevrilmişdi".

Bu deyilənləri Prezident Administrasiyası ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri, professor Əli Həsənovun təşəbbüsü və "Kaspi" qəzeti - Kaspi Təhsil Mərkəzinin layihəsi əsasında İstanbulda nəşr olunan "Hüseyn Cavid. Əsərləri" (ilk Türkiyə nəşri - 2003) kitabının AMEA-da keçirilən təqdimat mərasimində Akademiyanın vitse-prezidenti, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli səsləndirdi. Qeyd etdi ki, bu kitabla cavidşünaslıqda yeni mərhələnin başlanacağı şəksizdir. Kitabı nəşrə hazırlayan tanınmış ədəbiyyatşünas Azər Turan ortaq türkcəyə yaxın bir yol tutub. "Cavidin əsərlərini ortaq türkcədə səsləndirməyi bacarıb. Orijinalın ruhu, səs, vurğu sistemi tamamilə qorunub saxlanıb. Azər Turan bu nəşrdə Cavid ucalığının tamamilə əhatə olunmasına nail ola bilib, ən münasib, ən vacib sözləri tapıb, elə bil çevirməyib, səsləndirib, orijinalı qoruyub. Təqdim edə bilib ki, "Azər" Cavidi 37-yə aparan ideoloji yoldu. O cəmiyyətin fəlsəfi və tənqidi dərsi "Azər"dən keçir. Bu nəşr mükəmməlliyi, tamı, varlığı, mahiyyəti ilə Cavidi bütün baxım bucaqlarından ifadə edir, Cavidi əyani, elmi təqdim etmək üçün yaxşı nümunə və örnəkdir. Cavidə əsl siyasi bəraəti ulu öndər Heydər Əliyev verdi; misilsiz bir şücaətlə cənazəsini doğulduğu torpağa gətirdə bildi, məqbərəsinin ucaldılmasına nail oldu, Cavidi yenidən həyata qaytardı. Cavid irsinə məhəbbət ölkə başçısı tərəfindən bu gün də ləyaqətlə davam etdirilir. Cavidşünaslıqda yeni mərhələ başlayıb. İndiyə qədər Cavid irsini tədqiq edən Əkrəm Cəfər, Turan Cavid, Rəfael Hüseynov, Gülbəniz Babaxanlı kimi alimlərin sırasında Sona xanım Vəliyeva və Azər Turanın xüsusi yerini görmək çox xoşdu".

Filologiya elmləri doktoru, professor Kamran Əliyev də H.Cavidin bütün zamanlar üçün yenidən doğulan irsindən dərin sayğıyla söz açdı. Yeni nəşrin məziyyətlərini önə çəkərək qeyd etdi ki, Cavidin əsərlərinə baxanda Türkiyəni görürük, bir az da geniş anlamda yanaşsaq, oradan bütün dünya görünür. "Bu gün təqdim olunan yeni nəşr böyük türkoloji hadisədir, bu nəşrdən Hüseyn Cavid olduğu kimi görünür. Nəşrin əsas təşəbbüskarlarından olan Sona xanım Vəliyeva da, kitabı nəşrə hazırlayan Azər Turan da bu vacib tərəfə xüsusi diqqət yetiriblər. Yeni nəşrdən baxanda aydın görürsən ki, Hüseyn Cavid zəkasında bütün zamanlar bir araya gəlib. Azər Turan yaxşı bir tədqiqatçıdı və bu günə qədər heç nə etməyib, təkcə bu nəşri hazırlasaydı belə yenə ədəbiyyatşünaslıq tariximizdə xüsusi yeri olduğu etiraf olunacaqdı. Mən professor Əli Həsənova bu təşəbbüsü üçün minnətdarlığımı bildirirəm".

Hüseyn Cavidin ev muzeyinin direktoru Gülbəniz Babaxanlı çıxışında vurğuladı ki, vaxtilə Hüseyn Cavid İstanbuldan 27 yaşlı bir gənc kimi vətənə dönmüşdü, bu gün isə ondan örnək olan fundamental bir nəşrlə Türkiyəyə qayıtdı.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Sona Vəliyeva Hüseyn Caviddən böyük irfan adamı kimi bəhs etdi. "O, milli məfkurəni, türkçülüyü və Turan düşüncəsini inamla irəli apardı. Bu yolda əziyyətlərə qatlaşmağın, ömrü fəda verməyin örnəyi oldu. Təsadüfi deyil ki, ulu öndər Cavidin sıradan bir şəxsiyyət olmadığını xüsusilə vurğulayırdı. Dahi şəxsiyyət olan ümummilli lider Hüseyn Cavidə olan ehtiramını onun xatirəsi önündə gördüyü böyük işlərlə ifadə etdi, məqbərəsini ucaltdı. Məqbərə yalnız öz xalqının taleyində və tarixində böyük şəxsiyyətlərə ucaldılır. Ulu öndərdən başlanan bu mənəvi yol cənab Prezident İlham Əliyevin Cavidin əsərlərinin nəşri və yubileylərinin keçirilməsinə diqqət göstərməsi ilə davam etdi".

Cavidin əsərlərinin İstanbul nəşri ilə yenidən doğulduğunu vurğulayan S.Vəliyeva əsərin Türkiyədə dövlət səviyyəsində yayılmasının gərəkli olduğunu da önə çəkdi.

Tədbirdə çıxış edən millət vəkili Elmira Axundova, Azəri - Türk Qadınlar Birliyinin sədri Tənzilə Rüstəmxanlı, Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyinin turizm və tanıtım müşaviri Seyid Əhməd Arslan da öz çıxışlarında yeni nəşrin əhəmiyyətindən, Türkiyə - Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin tarixi məqamlarından bəhs etdilər.

Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov qeyd etdi ki, Hüseyn Cavidin yaradıcılığı insanlıq üçün örnəkdir. Onu gənclərimizə olduğu kimi təqdim etmək mənəvi borcumuzdur və yeni nəşr də bu borc hissinin ortaya qoyduğu abidələrdən biri kimi dəyərlidir.

Kitabı nəşrə hazırlayan ədəbiyyatşünas alim Azər Turan dedi: "Mən çox xoşbəxt insanlardan biriyəm ki, Hüseyn Cavidin 1913-cü ildə çap olunan ilk kitabı - "Keçmiş günlər"in nadir nüsxələrindən biri məndədi… Hesab edirəm ki, Hüseyn Cavidin əsərlərinin çox gec də olsa Türkiyədə çap olunması tarixi bir ədalətsizliyə son verəcək. Baxmayaraq ki, o türk məfkurəsi uğrunda canını fəda etmiş bir mütəfəkkirdir, ancaq onun yaradıcılığı indiyədək Türkiyədə tədqiq edilməyib. İnanıram ki, bu kitab onun əzablı ruhunu sevindirəcək və yaradıcılığının daha dolğun şəkildə öyrənilməsinə vasitə olacaq. Belə bir mükəmməl nəşri hazırlamaq çoxdankı arzum idi. Bu arzunun reallaşmasına dəstək verən hər kəsə dərin minnətdarlığımı bildirirəm".

Sərvaz Hüseynoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 22 noyabr.- S.3.