“...Xalqımız bu əsərlərdən

çox bəhrələnmişdir”

Dünən İlyas Əfəndiyevin anım günü idi. Onu bizdən ayıran bu 17 il ərzində o bizə daha da doğmalaşmış, yaxınlaşmışdır. Bu, sabah da belə olacaq. Çünki İlyas müəllimin dramaturgiyasından söz düşəndə Azərbaycan teatr sənətinin yarım əsrdən çox bir dövrü gözümüz önündə canlanır. Böyük bir aktyor nəsli, neçə-neçə rejissor səhnədəki uğurları üçün bu dahi sənətkarın dramaturgiyasına minnətdardır.

Onun səhnə əsərləri keçmişimizin və bu günümüzün bədii obrazlarla ifadəsidir. Elə bir ifadəsi ki, sabaha gedən yollara şəfəq saçır. Onun bu böyüklüyünü vaxtilə Azərbaycan dövlətinin başçısı Heydər Əliyev belə dəyərləndirmişdir: “İlyas Əfəndiyev Azərbaycan teatrına çox böyük töhfələr veribdir, böyük xidmətlər göstəribdir, çox dəyərli əsərlər yaradıbdır. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı başqa cəhətlərlə yanaşı, bir də ona görə əhəmiyyətlidir ki, o, öz əsərlərində həm Azərbaycan xalqının tarixinin çox mühüm səhifələrini ədəbiyyat, teatr vasitəsilə böyük nəsillərə çatdırıbdır, həm də öz əsərlərində müasir həyatımızın müsbət və mənfi cəhətlərini çox gözəl təsvir edibdir. Beləliklə, xalqımızı həm tarixə hörmət bəsləməyə sövq etmişdir və bu barədə xidmət göstərmişdir, tarixi bilmək üçün xalqımıza yardım etmişdir, eyni zamanda, yaşadığımız zamanda mənəviyyat, əxlaq, insanlıq, Vətənə və millətə sədaqət ruhunu aşılamışdır. Hesab edirəm ki, xalqımız bu əsərlərdən çox bəhrələnmişdir.”

***

İlyas müəllim bir insan kimi də mənim yaddaşımda dərin izlər buraxmışdır. Əvvəla, o, hər adamla ünsiyyət bağlamaz, onun öz ətrafı, öz həmsöhbətləri olardı. O, istedadsız, sırtıq, mütaliəsiz, dayaz adamlardan qaçardı. Amma istedadlı, mütaliəli və ziyalı adamları özü tapar, onlarla söhbətdən ləzzət alardı. Çünki özü daxilən ziyalı adam idi. Dərin mütaliəsi vardı. Mən cəsarətlə deyə bilərəm ki, yazıçılar içərisində Qərb və rus ədəbiyyatını onun qədər dərindən bilən qələm sahiblərini barmaqla saymaq olar.

O, Kommunist Partiyasına daxil olmadı. Çünki əqidəsinə zidd gedə bilmirdi. Amma bunu büruzə verməzdi. Nədənsə, mənimlə çox açıq idi. O, mənə inanırdı və mən də çəkinmədən ona ürəyimi açar, içində yaşadığım rejimə nifrətimi bildirərdim. Çünki onun saflığına, xarakter bütövlüyünə və ən ümdəsi də mənim kimi totalitar rejimə nifrət etdiyinə çox yaxşı bələd idim. Bir sözlə, İlyas Əfəndiyev həm yazıçı kimi, həm də insan kimi bütöv və özünəməxsus bir xarakterə malik olan kamil bir şəxsiyyət idi.

Bəxtiyar Vahabzadə

***

İlyas Əfəndiyevin yazıçı obrazını nəzərdən keçirəndə gördüm ki, qələmə aldığım xatirəni ancaq belə adlandırmaq olar: "Məhəbbətin tərənnümü…" İlyas Əfəndiyev nasir idi, dramaturq idi, ancaq o, məhəbbəti şair kimi tərənnüm etmişdir. Məhəbbət ədibin əsərlərində bir nəğmə kimi oxunmuşdur. İlyas yaradıcılığı bütövlükdə bir məhəbbət dastanıdır, əvvəli, axırı olan, sevgi macəraları ilə dolu şairanə bir hekayətdir.

Kamal Talıbzadə

***

Azərbaycan Milli teatr sənəti möhtəşəm bir binadır. Bu sənət sarayı "Axundzadə teatrı" təməli üzərində yüksəlirsə, onun özünəməxsus mərtəbələrini "Mirzə Cəlil teatrı", "Hüseyn Cavid teatrı", "Cəfər Cabbarlı teatrı" təşkil etməkdədir…

İlyas Əfəndiyev ömrü boyu bu xoşbəxtliyə yeriməkdəydi və sonuncu niyyəti onu arzuladığı mənzilə çatdırdı.

Həsənağa Turabov

***

Onun teatr sənətinə ülvi, təmiz yüksək məhəbbəti, sənətkarlara münasibəti, tamaşa üzərində aktyorlarla işləmək bacarığı, tamaşa hazırlanıb istehsalata buraxılandan sonra da tamaşanın qayğısını çəkməyi, tamaşa ilə bağlı hər bir məsələ ilə maraqlanması, sənətdə heç bir kompromisə getməməsi bizə həmişə dərs idi...

İlyas müəllim, biz "Hökmdar və qızı" tamaşasını sizin adınıza layiq oynadıq. Siz təmtərağı, dəbdəbəni çox sevərdiniz, premyeramız olduqca təmtəraqlı, səviyyəli keçdi… Ancaq çox heyiflər olsun ki…

İlyas müəllim, mən sizinlə birgə işlədiyim birinci tamaşadan - "Büllur saray"dan tutmuş sonuncu tamaşa - "Hökmdar və qızı"na qədər böyük bir mənəvi dünya qazandım. Bu dünya çox ülvi, çox işıqlı, çox böyük, çox zəngin idi…

Bəsti Cəfərova

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 4 oktyabr.- S.3.