Cavidli ünvanlar

Böyük filosof-şair Hüseyn Cavidin həyat yoluna nəzər salarkən, istər-istəməz, xalqımızın "Polad sınar, əyilməz" müdrik kəlamı yada düşür. Hüseyn Cavidin iradəsi, dözümü onun böyük sələfi İmadəddin Nəsiminin əsrlərin arxasından boylanan hünər dolu həyatına, taleyinə bənzəyir.

Həm sağlığında, həm də sonralar Hüseyn Cavidin adı Azərbaycanda və Avrasiya ölkələrində - onun olduğu ünvanlarda hörmət və ehtiramla çəkilmişdir. Cavidli ünvanlar isə həm çoxdur, həm də ölməz şairin həyat və fəaliyyətinin bəzi mərhələləri ilə bağlı olduğundan cavidsevərlər üçün də müqəddəs məkanlar kimi əzizdir.

Naxçıvandan başlanan H.Cavid ünvanları qonşu ölkələrə və qədim türk-oğuz elləri olan uzaq Sibirə gedib çıxmışdır.

Qədim Naxçıvanın Şahtaxtı kəndi Rasizadələrin ata-baba yurdu olmuşdur. Hüseyn Cavidin atası Molla Abdulla, babası Molla Qulu bu kənddə doğulmuşdur. XIX əsrin ikinci yarısında ailə Naxçıvan şəhərinə köçsə də, Şahtaxtı ilə ələqələr davam etmişdir. Odur ki, H.Cavidin ünvanları coğrafiyasını görkəmli ziyalılar yetirmiş Şahtaxtı kəndindən başlamaq daha düzgün olar. Şairin ata və babasının ziyalılıq şöhrəti Naxçıvandan uzaqlara da çatmış, böyük Seyid Əzim Şirvaninin qələmilə təriflənmiş, onların haqqında şeir yazılmışdır.

H.Cavidin və onun böyük qardaşı Şeyx Məhəmməd Rasizadənin gələcək istedadı Şahtaxtıdan başlanmış, oradan bəhrələnmişdir. İlk təhsilini evdə alan H.Cavid sonra mollaxanada və M.T.Sidqinin açdığı yeni üsullu "Məktəbi-tərbiyə"də oxumuşdur.

O, Təbrizə gedərək buradakı "Talibiyyə" mədrəsəsində dini təhsilini davam etdirmişdir.

H.Cavidin ali təhsil ünvanı böyük Türkiyə ilə bağlıdır. O, İstanbul Universitetinin dil-ədəbiyyat şöbəsini bitirmiş, Naxçıvan, Tiflis, Gəncə və Bakı şəhərlərində müəllimlik etmiş, orta və ali məktəblərdə, həmçinin Maarif komissarlığında işləmişdir.

Gəncliyində göz ağrısı xəstəliyi ilə bağlı olaraq H.Cavid Təbrizdə və Almaniyada müalicə almışdır.

1937-ci il repressiyası zamanı - yaradıcılığının məhsuldar, yaşının kamillik dövründə H.Cavid həbsxana və sürgün həyatına düçar olmuş və uzaq Sibirin Maqadan və İrkutsk vilayətlərində cəza çəkmişdir.

Hüseyn Cavidin keşməkeşli ömür yolu ilə bağlı olan çoxsaylı ədəbi əsərlər yazılmışdır. Onların arasında Şahtaxtı kəndinin yetirməsi, xalq yazıçısı Hüseyn İbrahimovun üzərində qırx ilə yaxın işlədiyi "Böhtan" romanı xüsusi yer tutur.

Böyük şair H.Cavidin son bir qərinəlik tarixdəki ünvanları xalqımızın ümummilli lideri, milli iftixarımız Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Məhz onun iradəsi və qayğısı sayəsində H. Cavidə həqiqi dövlət bəraəti verilmiş, onun adının və xatirəsinin əbədiləşdirilməsi tarixə həkk olunmuş böyük işlərlə zəngin olmuşdur.

1982-ci ildə H.Cavidin anadan olmasının 100 illiyi yubileyi ədəbiyyatımızın əsl bayramı səviyyəsində keçirilmiş, cənazəsi uzaq Sibirdən Azərbaycana gətirilmişdir. Bu, SSRİ dövründə əsl qəhrəmanlıq nümunəsiydi. Kreml rəhbərliyini də təəccübləndirən bu tədbir bir daha 1937-ci il repressiyasındakı qırğınları dünyaya faş etmək idi.

Yüz illik yubileylə bağlı Şahtaxtı kəndində, Naxçıvan və Bakı şəhərlərində H.Cavidin adını əbədiləşdirən ünvanlar - dövlət təsərrüfatı - sovxoz, məktəb, küçə və prospektlərin sayı ürəkaçan oldu.

Bakıda və Naxçıvanda H.Cavidin ev muzeyləri yaradıldı. Onun əsərlərinin kütləvi nəşri aparıldı, haqqında elmi-tədqiqat işləri hazırlandı və s.

1992-ci ildə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri vəzifəsində işləyən ulu öndər Heydər Əlyiev H.Cavidin anadan olmasının 110 illiyini onun doğulduğu bu qədim diyarda geniş şəkildə keçirdi. Hüseyn Cavidin Naxçıvan şəhərindəki məzarı üzərində ailə məqbərəsi tikilməsi, onun ailə üzvlərinin də məqbərədə uyuması Heydər Əliyev diqqət və qayğısının əyani tənənəsinə çevrildi. İndi Hüseyn Cavid, həyat yoldaşı Mişkinaz xanım, oğlu Ərtoğrol və qızı Turan bu möhtəşəm məqbərədə uyuyurlar. Bu, Naxçıvan şəhərində XII əsrdə inşa olunmuş Mömünəxatun məqbərəsinin XX əsrin sonunda - XXI əsrə və üçüncü minilliyə keçiddə yaddaqalan davamıdı.

Dahi siyasətçinin layiqli davamçıları olan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev və Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov H.Cavidin növbəti yubileylərinin, onun oğlu Ərtoğrol Cavidin 90 illik yubileyinin keçirilməsini, adının Naxçıvan şəhərində musiqi məktəbinə verilməsini gerçəkləşdirdilər.

İnanırıq ki, illər keçəcək, H.Cavidin Sibirdə illərlə uyuduğu məzarın yerində də onun heykəli ucaldılacaqdır. Ulu Tanrıdan Cavidlər ailəsinə və 1937-ci il repressiyasının qurbanları olmuş soydaşlarımıza rəhmət diləyir və deyirik: Ruhunuz şad olsun!..

Bəhruz Axundov

Hüseyn Cavidin Naxçıvan şəhərinədki ev-muzeyinin direktoru

Abbas Hacıyev

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 25 oktyabr.- S.8.