«Türkdilli şeirin inkişaf yolları»

Bu günlərdə AMEA akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunda görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin anadan olmasının 110 illiyinə həsr edilmiş «Türkdilli şeirin inkişaf yolları» mövzusunda elmi konfrans keçirildi. Tədbiri giriş sözü ilə açan millət vəkili, Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Gövhər Baxşəliyeva Nazim Hikmətin tək Türkiyə və ya Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, bütövlükdə dünya ədəbiyyatında, mədəniyyətində qüdrətli sənətkar kimi yüksək yer tutduğunu söylədi. Nazim Hikmətin yaradıcılığının dünya ədəbiyyatında belə geniş şöhrət tapmasının və populyarlıq qazanmasının bağlı olduğu amillərdən danışan G.Baxşəliyeva dedi: «Bu, ilk növbədə, Nazim Hikmətin əsərlərinin məzmun xüsusiyyətləri və sənətkarlıq baxımından kamilliyi ilə seçilməsi ilə əlaqədardır. Nazim Hikmət bir xalqın, bir millətin şairi deyil. O, bütün dünyanın şeirsevərlərinin yaşadığı hissləri öz əsərlərində bədii boyalarla göstərməyə çalışırdı».

Gövhər Baxşəliyeva Nazim Hikmətə yolunu tutduğu ideologiyaya görə münasibətin dəyişməsinin doğru olmadığını söyləyərək, onun kimi qüdrətli sənətkarlarının bütün bunların fövqündə durduğunu qeyd etdi. O, böyük şairin türkdilli şeirə gətirdiyi yeniliklərdən danışdı, türkdilli poeziyada sərbəst şeiri ilk dəfə məhz Nazim Hikmətin yazdığını vurğuladı: «Nazim Hikmət ilk olaraq, yaradıcılığa sillabik şeirdən başlayıb, sonra sərbəst şeirə keçib. Bu şeir forması ona və digər şairlərə öz düşüncələrini, emosiyalarını, hisslərini daha dəqiq və dolğun ifadə etməyə imkan verirdi.

Daha sonra məruzələr başlandı. İlk çıxış edən filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Rəşid Quliyev «Nazim Hikmətin dünya mədəniyyətində yeri» mövzusunda məruzə söylədi. R.Quliyev Nazim Hikmətin dünya mədəniyyətində görkəmli yer tutduğunu qeyd edərək bunun tək onun bədii irsinin nəşri, yayımı, təbliği ilə, yaxud dram əsərlərinin səhnə taleyi ilə məhdudlaşmadığını, daha geniş anlam daşıdığını bildirdi. Nazim Hikmətin belə yüksək mərtəbəyə çatmasının başlıca səbəblərindən biri kimi onun öz yaradıcılıq məramına axıra kimi sadiq qalmasının olduğunu söyləyən məruzəçi şairin dünya mədəniyyəti xəzinəsinə qovuşmaq məramını açıqlaması ilə bağlı fikirlərini nümunə gətirdi: «Şeirlərimin kökü yurdumun torpaqlarındadır. Amma budaqları ilə bütün torpaqlara, doğuda, batıda, güneydə, qüzeydə ucsuz-bucaqsız yayılan bütün torpaqlara, o torpaqlar üzərində qurulmuş mədəniyyətlərə, böyük dünyamıza uzanmaq istədim. İnsan oğlu, harada, nə zaman və hansı dildə olursa-olsun, ürəyimə, düşüncəmə uyğun bir şeir söyləmişsə, onun söylənişindəki ustalığı incələməyə, ondan bir şey öyrənməyə çalışdım. Yalnız öz ədəbiyyatımıza aid olanları deyil, doğu və batı ədəbiyyatının bütün sənətkarlarını ustad bildim».

Filologiya elmləri doktoru, professor Vilayət Cəfərov «Qürbətdə yaranan dostluq» mövzusunda məruzə etdi. Məruzə tanınmış İraq şairi Əbdül Vəhab əl-Bəyatinin Nazim Hikmətlə dostluğuna həsr olunmuşdu. Bu iki şair arasında dostluq 1958-63-cü illərdə - onların hər ikisi Moskvada yaşayarkən olub. V.Cəfərov Nazim Hikməti dünyanın bir çox yerlərində sevənlərinin olduğu kimi, ərəb dünyasında da onun yaradıcılığına böyük məhəbbətin olduğunu qeyd etdi. Onun yaradıcılığına bağlı, onunla dostluq etmiş, İraqda sərbəst şeir cərəyanının ilkin nümayəndələrindən, yaradıcılarından biri olan Əbdül Vəhab əl-Bəyatinin Nazim Hikmətə yazdığı 19 məktubdan söz açan məruzəçi ərəb şairinin bu məktublarından bir parçanı dinləyicilərin diqqətinə çatdırdı: «Ey dostum, mənim Moskvadakı Günəşim. Əgər sənin şeirlərin olmasaydı, mən kor idim, Sənin səsin gəlməsəydi, qulaqlarım tutulmuşdu, kar idim».

Vilayət Cəfərov hər iki şairin 1963-cü ildə Bakıda olduqlarını xatırladaraq özünün tələbəlik dövründə Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində onlarla keçirilən görüşdən xatirələrini də dilə gətirdi.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elmira Məmmədova «Nazim Hikmətin lirikasında Azərbaycan mövzusu»nda məruz etdi. E.Məmmədova Nazim Hikmətin Azərbaycana səfərlərindən danışdı və şairin Azərbaycan mövzusunda yazdığı şeirlərindən söz açdı. Məruzəçi Nazim Hikmətin Azərbaycan mövzusunda ilk şeirinin ötən əsrin 20-ci illərində yazdığı «Neftə doğru» şeirinin olduğunu vurğuladı. Daha sonra 1957-ci ildə yazdığı «Bakıya gedirəm», «30 il sonra», «Səməd Vurğun» şeirlərindən söz açdı, həmçinin onun Azərbaycan sənətkarları ilə yaradıcılıq əlaqələrindən danışdı. E.Məmmədova Nazim Hikmətin 1958-ci ildə yazdığı teleqramda Azərbaycan haqqında kitab yazmaq istədiyini bildirməsini diqqətə çatdırdı. Lakin ömür şairə bu istəyini həyata keçirməyə vəfa etmədi.

Daha sonra məruzələr ətrafında çıxışlar oldu. İnstitut əməkdaşlarından tarix elmləri doktoru Şahin Mustafayev, fəlsəfə üzrə elmlər doktoru Esmeralda Həsənova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Əmir Qasımlı və başqaları məruzələrlə bağlı öz fikirlərini söylədilər.

Vüqar Məmmədov

Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 11 yanvar.- S.6.