Çingiz Abdullayev:

Milli kreativ brendimiz...

Azərbaycan ədəbi-mədəni ictimaiyyəti, dünyanın hər yerində yaşayan yüzminlərlə oxucu 7 aprel tarixini xalq yazıçısı, "Şöhrət" ordenli Çingiz Abdullayevin 55 illik yubileyini əlamətdar hadisə kimi qeyd edir. Tez-tez təkrarlamağı xoşladığımız - bir neçə yazımızda xüsusi vurğuladığımız kimi, dünya şöhrətli məşhur detektiv ustası özünün çoxsaylı kitablarıla, oxunaqlı əsərlərilə dünyaya çıxarılası milli kreativ sərvətimizə çoxdan çevrilib.

Bəli, indiki inteqrasiya dövrünün dəbdə olan ifadəsilə yazsaq, insan kapitalının, intellektual-kulturoloji zəhmətin payının get-gedə artdığı bir vaxtda, geniş oxucu kütləsinə ünvanlanmış dəyərli əsərlər yaradan yaradıcı şəxslərimizdən biri - qlobal kreativ sənət sahəsində öz yerini möhkəmləndirən, davamlı olaraq ədəbi məhsullarını xaricə çıxarda bilən Azərbaycan milli kreativ markası, art-brendidir Çingiz Abdullayev. Onun məhsuldar yaradıcılığı nəinki respublikamızda, - boynumuza alaq, son illərə qədər bir neçə rusdilli romanını çıxmaq şərtilə, yazıçının əsərləri ölkəmizdə mütəmadi işıq üzü görmürdü, yalnız son illər geniş oxucu auditoriyasına malik istedadlı qələm sahibinin 30-a yaxın irihəcmli detektiv kitabı müxtəlif nəşriyyatlarımız tərəfindən təkrar-təkrar nəşr olunub, - eləcə də ölkəmizin hüdudlarından çox-çox kənarlarda, daha dəqiq, MDB dövlətlərində, Avropada, Şimali Amerikada, Şərqdə, qardaş Türkiyədə kifayət qədər tanınır, qələmindən çıxan ədəbi nümunələr milyon nüsxə tirajla yayılır, satılır.

Prezident İlham Əliyevin sərəncamıyla xalq yazıçısı Azərbaycanımızın yüksək dövlət mükafatlarından biri ilə - "Şöhrət" ordenilə təltif olunanda, ədəbi ictimaiyyətimiz bir daha əmin oldu ki, istedadın sərhədləri hüdudsuzdu, dünən də, bu gün də olmasa, sabah, gələcəkdə fitri peşəkarlığa, bacarığa malik şəxslər tarix qarşısındakı xidmətlərinə görə əvvəl-axır dəyərini, qiymətini alırlar. Ədəbiyyat, mədəniyyət, humanitar-estetik sahələr üzrə aparılan bir çox sosioloji və kulturoloji sorğuların nəticələri göstərir, Çingiz Abdullayev cəmiyyətdəki nüfuzuna, mövqeyinə, tutduğu yerinə görə ictimai-mədəni hadisələrə təsir imkanlarıyla yanaşı, yaratdığı əsərlərilə də həmyaşıd yazıçılarımızdan xüsusi olaraq fərqlənir.

Müxtəlif nəsil Azərbaycan oxucusu nüfuzlu nasir, ustad detektiv kimi bu imza sahibinin hər yeni əsərini maraqla izləyir, kitablarında toxunduğu məsələləri, cəmiyyəti düşündürən problemləri zamanında ədəbiyyata gətirdiyini razılıqla qarşılayır, aktual saydığı hər hansı bir mühum sosial-siyasi prosesi, hadisəni, hərəkəti ictimai polemikaya transfer etmək baçarığını yüksək dəyərləndirir. Söz yox, Çingiz Abdullayevin çoxşaxəli, çoxhəcmli yaradıcılığı barədə ümumiləşdirilmələr, konkret mülahizələrsiz yazmaq qeyri-mümkündür: nəzərə almaq lazımdır ki, ustad detektivin irihəcmli əsərlərinin, roman və povestlərinin sayı iki yüzü ötür və əgər onun qələmindən çıxan hər bir ədəbi nümunə haqqında ayrıca yazsaq, onların məziyyətlərini oxuculara çatdırmaq istəsək, cild-cild monoqrafiyalara sığışmayan filoloji araşdırma aparmaq lazım gələcək...

Milyonların sevimli yazıçısının 55 illik yubiley təbriki əvəzinə qələmə aldığımız bu yazını yazıçıdan, rəsmi ədəbiyyat məmurundan çox - Çingiz müəllimin Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, milli Pen-klubun prezidenti, MDB ölkələri Yazıçılar İttifaqları Konfederasiyasının İdarə heyətinin üzvü və bu kimi məsul vəzifələrdə çalışdığını bilməyən az-az adam tapılar - XX əsrin ziyalılığı ilə iyirmi birinci yüzilliyin intellektuallığını özündə cəmləyən bir milli qürur timsalı olan sadə, lakin böyük şəxsiyyət kimi obrazını canlandırmaq istəsək də, deyəsən, “ədəbi tərifçilik”dən sona qədər qurtula bilmədiyimizdən, qeydlərimiz ənənəvi “yubileynamə” janrının tələblərindən kənara çıxmır. Azərbaycan ədəbi mühitində, həm də cəmiyyətimizin indiki mürəkkəb dövründə çox az-az adam tapmaq mümkündür ki, Çingiz Abdullayev kimi insani saflığını, ruhi duruluğunu saxlaya bilsin.

Çingiz Abdullayevin qələm "işlətdiyi" ədəbiyyatın bədii nəsr qolu, istiqaməti detektiv, bellestrika məhsulları bir çoxlarının ədəbi “marağ”ına uyğun gəlməyə bilər. fəqət bu da sirr deyil ki, nə vaxtlarsa uşaqlıq, eləcə də yeniyetməlik çağlarımızda bu qəbil bədii nümunələri böyük maraq və həvəslə oxumuşuq. İndilərdə yalnız peşəmizlə əlaqədar, ədəbi tənqidçi, daha çox isə kulturoloq kimi bu maraqlı ədəbiyyat nümunələrini, xüsusən də sevimli yazıçımızın sayı yüzlərlə ölçülən kitablarıyla yaxından tanış oluruq. Ədəbi zövq məsələsində mübahisələrin məntiqsizliyini yada salıb, bir məsələni də xüsusi vurğulamaq istəyirəm: real həyatla daha çox yaxınlığıyla seçilən, bir sıra hallarda müəllifdən futuroloji bilgilər, analitik təfəkkür, intellektual hazırlıq, müxtəlif biliklərə eyni səviyyədə yiyələnmək, cəmiyyətdə baş verənlərlə yaxından, davamlı tanışlıq tələb edən detektiv ədəbiyyat, eləcə də onun ən çox oxunan janrları sayılan siyasi, tarixi, xəfiyyə, eləcə də polis detektivləri yaratmağın çətinliyi göz qabağındadır. Çingiz Abdullayev hələ gənc yaşlarından öz çiyinlərini bu ağır ədəbi yükün altına verib: Qərb, eləcə də rus yazıçıları tərəfindən artıq inhisara alınmış bir estetik-bədii sahədə özünün məhsuldar yaradıcılıq yolunu sala bildi, dünya oxucusu tərəfindən maraqla qarşılanan çoxsaylı detektiv əsərlərini ustalıqla yaradaraq, nəinki lokal milli ədəbiyyat meydanında, eyni zamanda qlobal çap-nəşriyyat biznes sahələrinə çıxış əldə etdi. Yazıçının dünyanın 40-dan çox ölkəsində nəşr olunan əsərləri, əksər ölkələrdə milyon nüsxələrlə satılan kitabları və oxucular tərəfindən diqqətlə qarşılanan imzası dünyada Azərbaycanı, milli-mənəvi varlığımızı piar - təbliğ edən əsl qlobal art-brendimizə çevrilib.

Azərbaycan - müsəlman yazıçısı olaraq bütün sadalanan ağrılı problemlərə sinə gərən bir yazar kimi Çingiz Abdullayev titanik kreativ əməyi nəticəsində millətimiz, dövlətimiz üçün bu qədər iş görürsə, onun kimi milli sərvətimizə - insan kapitalımıza dəyər verməmək, gənc nəslə nümunə göstərməmək mümkündürmü!?

Siyasi, eləcə də xəfiyyə detektiv kitablarındakı silsilə romanlarında yazıçı çağdaş həyatımızın kriminal nəbzini tutmağı bacarır: baş verən siyasi-sosial olaylara müəllifin özünəməxsus baxış bucağından nəzər salır və geniş mənada bu mürəkkəb hadisələrin arxasındakı böyüklü-kiçikli, milli, yaxud qlobal, səbəbləri, motivləri, problemləri, hətta nəticələri görür. Çox hallarda isə ustad detektivin romanları bu proseslərin əsl mahiyyətini, əsas səbəblərini öyrənmək baxımından oxucuları üçün əsl kriminal-ədəbi ensiklopediyaya çevrilir. Yaradıcı insanın dəqiq-intiutiv proqnozlarının hətta reallıqda da - kriminal proseslərin əsərdən başqa, həm də yaşadığımız günlərdə də inkişafi baxımından (Azərbaycan Respublikası Dövlət Təhlükəsizlik və Daxili İşlər nazirlikləri tərəfindən ifşa olunan müxtəlif silahlı dəstələr, ölkəmizdə və xaricdə baş verən hadisələr barədə ölkə mətbuatında gedən məlumatları xatırlayaq) Çingiz Abdullayevin qələmindən çıxan bu detektiv romanları əsl ədəbi-dövrü hadisə də saymaq olar. Ən azı ona görə ki, bu olaylar yaşadığımız mürəkkəb, qarmaqarışıq, ictimai-sosial proseslərin sürətlə dəyişdiyi bir dövrün “məhsul”udur, istər-istəməz biz də onun ya aktiv, ya da kənardan müşahidə edərək heyrətlənən müşahidəçiləri, bəzi hallarda isə iştirakçılarına çevrilirik.

Baş qəhrəmanı Dronqo olan, eləcə də başqa silsilə detektiv romanları klassik siyasi-kriminal detektiv janrın tələblərinə uyğun yazan Çingiz Abdullayev, bu əsərlərdə dramatik süjet xətti, kriminal faktların çoxluğu, şər və xeyir qüvvələrin qarşılıqlı mübarizəsi, cəmiyyət ilə ayrı-ayrı fərdlərin, dəstə və qrupların, klan və beynəlxalq terrorçu şəbəkələrin münaqişəsi, intriqalar, real həyatdan götürülmüş hadisələr, bir sözlə, oxucunu əvvəldən axıra qədər gərginlikdə saxlayır. Müəllifin öz dəst-xəttilə əsərlərində yaratmış olduğu müxtəlif dolğun surətlər, eləcə də çoxsaylı köməkçi obrazlar, cani dünyasının incəlikləri, mütəşəkkil cinayətkar dəstələrin iş prinsipləri, hüquq-mühafizə qurumlarının, digər dövlət təşkilatlarının apardığı mübarizə metodları, cinayətkarların psixoloji xarakterik xüsusiyyətləri kimi, ənənəvi cəhətlərlə bol olan bu detektiv zəmanənamələrə maraq heç vaxt zəifləmir. Yazıçı tərəfindən işıqlandırılan hadisələrdəki real sübutlar, dəlillər, faktlar, həmçinin, məhkəmə-istintaq materialları ilə zəngin, üstəlik də ictimai təhlükəli qüvvələrə, mənfi ünsürlərə qarşı amansız mübarizəyə başlamış rəsmi hüquq-mühafizə strukturlarında çalışan peşəkarların iş üslubu Çingiz Abdullayevin yaradıcılığına ədəbiyyatsevərlərin marağını hər zaman təmin edir...

Çingiz müəllim bir neçə vaxt bundan əvvəl bildirmişdi ki, yaradıcılığının yeni mərhələsində tarixi və intellektual, bir qədər də fəlsəfi nəsr əsərləri ilə oxucularını təəccübləndirəck. İnanırıq ki, bu mərhələ tezliklə başlayacaq və sevimli yazıçımız çağdaş ədəbiyyatımızı zənginləşdirən əsərlərlə oxucularımızın zövqünü oxşayacaq...

Aydın Xan

yazıçı-kulturoloq

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 11 aprel.- S.13.