«Altmış yaşlı yetmişincilər» silsiləsindən

Ağacəfər Həsənli - 60

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi tanınmış şair, publisist, tərcüməçi Ağacəfər Həsənlini 60 illik yubileyi münasibətilə təbrik edir.

A.Həsənli Lerikdə anadan olub. 70-ci illərdən dövri mətbuatda şeir və məqalələri ilə imzasını tanıdan müəllifin bu vaxta kimi 20-dən artıq müxtəlif janrlı kitabları işıq üzü görüb. «Arxamca atılan su», «Ürəyim döyünür, qapım döyülür», «Yağmur əlifbası», «Tanrı pıçıltıları», «Ümidimin adına küçə» və s. şeir kitablarının, «Heykəl ömrü», «Mavi alovun işığı», «Müqəddəs məslək adamı» və s. publisistik əsərlərin müəllifi, «Qızıl kəlmə» mükafatçısıdır. Əsərləri müxtəlif xalqların dillərinə tərcümə olunub.

Bu dünyanın işləri çox qəribədir: Yaşın oxşarlığı, taleyin oxşarlığı, ruhun oxşarlığı, nəhayət, yurdun oxşarlığı…

Lerikdə, təbiətin insana heç nəyi əsirgəmədiyi dilbər bir guşədə - dağlar qoynunda dünyaya gəlmiş Ağacəfərlə məni illərin dostuna çevirən ilkin səbəb bəlkə də onun o saf iqlimdə boya-başa çatması olub. Bəlkə də bu, dağ adamlarının genetikasında yer alan ayrıca bir qançəkərliyin təzahürüdür. Hər halda, bizi birləşdirən ruh olduqca oxşar, dedikcə yaxındır.

Ağacəfərlə mənim yaxınlığımın, tanışlığımın tarixi isə nə az, nə çox - qırx ili çevrələyir. Bizim tələbəlik illərimizin (söbət yetmişinci illərdən gedir - A.C.) romantikası tam başqa olub. İlk qələm təcrübələrini çap etdirmək istəyən tələbə-gənclər Bakının mərkəzi kitabxanalarındakı ədəbiyyat dərnəklərindən keçməli idi. Bu dərnəklərə Nəriman Həsənzadə, Söhrab Tahir, Ağacavad Əlizadə kimi təcrübəli yazarlar, həm də xeyirxah insanlar rəhbərlik edirdi. Ağacəfərlə tanışlığım elə bu dərnəklərdən başlayıb. Bizim nəsildaşlarımızdan indi məmləkətimizin adlı-sanlı yazarları kimi tanınan Vaqif Bəhmənli, Mahirə Abdulla, Maarif Soltan, Akif Əhmədgil Sultan Mərzili (Moskva) və digərləri ilə dostluq və yaradıcılıq ünsiyyətimiz üçün bu ədəbi məclislərin çox böyük rolu vardı. Bir sözlə, ədəbi əhvalla yaşayan, yazıb-yaratmaq ehtirası ilə alovlanan istedadlı gəncliyə yetərli şərait yaradılırdı ki, yetkin qələm adamına çevrilə bilsin.

1976-cı ildə isə gəncliyə bu qayğı daha yuxarı səviyyədə - Sov.İKP-nin qərarı ilə təmizlənən qaydada gündəmə gəldi. Mövcud qərarın icrası naminə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı da istedadlı gənclərin seçimi üçün bir yaradıcılıq müsabiqəsi elan etdi. Həmin müsabiqədən keçən gənc yazarlar dövlətin maddi və mənəvi dəstəyi ilə bir aylıq Şüvəlan yaradıcılıq evində keçirilən seminarlara cəlb olundu. Afaq Məsud, Mahirə Abdulla, Vaqif Bəhmənli, Taleh Həmid, Akif Əhmədgil, Maarif Soltan, Sultan Mərzili, Tofiq Nurəli və bu sətirlərin müəllifi Adil Cəmil ilə bir arada Ağacəfər Həsənli də istedadlı gənc şair kimi öz halal yerini tutmuşdu…

Biz Şüvəlan toplantısına gələnə kimi o dövrün mətbuat orqanlarında - «Ulduz», «Azərbaycan» jurnallarında, «Ədəbiyyat və incəsənət», «Azərbaycan gəncləri», «Bakı» qəzetlərində ilk yazılarımızdan bir qismini çap etdirməklə imzamızı az-çox tanıtmışdıq. Necə deyərlər, artıq dərnək səviyyəsindən çıxmışdıq. Bir ay Şüvəlanda olduğumuz müddətdə qızğın seminarlar keçirilir - ədəbi mübahisə, mülahizə və polemikaya geniş meydan verilirdi. Seminar rəhbərləri - Fikrət Qoca, Çingiz Əlioğlu həmçinin, Rusiyadan gəlmiş tanınmış ədiblər bizə diqqətlə qulaq asıb şeir və nəsr nümunələrimizi sağlam təhlilə çəkirdilər. Seminarın bir günü bir yazarın yaradıcılığına həsr olunurdu. Yadımdadır ki, Ağacəfərin şeirləri o zaman görkəmli şairlərimizin məxsusi marağına səbəb olmuşdu. Sonra onun və digər gənclərin bəyənilən şeirləri «Ədəbiyyat və incəsənət» (indiki «Ədəbiyyat qəzeti») qəzetində dərc edilmişdi.

80-ci illərin əvvəlində A.Həsənlinin ilk kitabı nəşr olunmaq üçün mənim redaktor işlədiyim «Yazıçı» nəşriyyatının tematik planına daxil edilmişdi. Məmnuniyyətlə həmin kitabın redaktorluğunu öz üzərimə götürdüm. Tezliklə Ağacəfərin «Arxamca atılan su» adlı ilk şeirlər kitabı işıq üzü gördü. Kitab çıxan kimi dövri mətbuatda gənc şairin özünəməxsus dünyaduyumu və yaradıcılıq axtarışları ilə bağlı təhlili və təqdiri yazılar - məqalə, rəy və resenziyalar dərc olunmağa başladı. Bu kitab böyük ədəbiyyatın yoluna çıxan gənc şairin «arxasınca atılan suya» döndü. Artıq öz imzasını təsdiq etdirmiş gənc şair ardıcıl çap olunmaqla yeni-yeni ədəbi uğurlar qazandı.

Məxsusi vurğulamaq istəyirəm ki, Ağacəfər Həsənlinin həyatdakı və sənətdəki «boy artımı» mənim gözlərimin önündə baş verib. Sadə, bəzən də sadəlövh bir kənd uşağının bu qarmaqarışıq şəhərdə özünü tapması, sözünü tapması ayların, illərin zəhmətindən, yuxusuz gecələrindən keçib.

Hər bir yazar üçün mütaliə vacib şərtdir. Ancaq baxır kimi oxuyursan… Yaşıdları arasında Ağacəfəri fərqləndirən cəhətlərdən biri də Məhəmməd Füzulini dərindən bilməsidir. Hələ orta məktəb illərindən Füzuli poeziyasına dəlicəsinə vurulan və onun qəzəllərini əzbərləməyə başlayan, əzbərlədikcə məna-məzmun tutumunu, bu tutumun semantikasındakı nüvəni görməyə, dərk etməyə böyük ehtirasla cəhd göstərən qələm dostum indi dahi şairin barmaqla sayılacaq bilicilərindən biridir. Saatlarla Füzuli qəzəllərindən nümunələri əzbər deyə bilən və dedikcə də hər kəlmənin «sirrini» açan şair dostumun poetik yaradıcılığı mən deyərdim ki, elə bu zəmində formalaşıb. A.Həsənli klassik ənənə ilə çağdaş dünyaduyumunu ustalıqla birləşdirərək intellektual və modern şerimizin yaradıcılarından birinə çevrilib.

Şairin mövzuları göydəndüşmə deyil - içindən gələn yaşantılarıdır:

Söz atdım gizlicə mamırlı daşa,

Daşdan səs çıxmadı, qıldı tamaşa.

Subaykən bir dəfə toy çaldırmışam

Zəmanə həmişə mənə toy tutur.

Bu misralarda zahirən xəfif bir yumor olsa da, ciddiyyət həmin yumorun altında gizlənir. Ümumiyyətlə, A.Həsənli ən ciddi və kəskin sözünü də zarafat müstəvisində anlatmaqla oxucunu nikbin əhvaldan məhrum etmir. Onun yaradıcılığında izlədiyimiz yeni cinaslar, gözlənilməz qafiyə sistemi, alleterasiya və metaforalar istedadlı və yetkin bir şairin dəyərli ədəbi irsindən xəbər verir:

Çatan kimi al günəşin ziya dəmi,

İlxısını buraxırdı Ziyad əmi.

Daraşırdı yamaclara qaşqa atlar,

Qorxub, hürküb nal tökürdü

başqa atlar.

«Ziya dəmi» və «Ziyad əmi» söz birləşmələrinin cinas qafiyə yaratması göründüyü kimi, şerin öz məzmunundan doğulur - zahiri effekt, formal uyarlıqdan irəli gəlmir. Az öncə vurğuladığım kimi, A.Həsənlinin poetik üslubunda diqqəti çəkən cəhətlərdən biri onun gözlənilməz qafiyə sistemi yaratması ilə bağlıdır. Əslində şablon, milyon dəfə işlənmiş sürtük qafiyələrdən qaçaraq yeni ifadələrin uyarlığını ortaya qoymağın özü də gərgin axtarışların uğurlu nəticəsidir:

Ayın hüzünlü sifəti

üzüntülü, üzüntülü.

Sallayıb qaşqabağını,

sürüşüb üzünün tülü.

Başqa bir şerində oxuyuruq: «Bulud nədir? - Ərzin-göyün hönkürtüsü. Yağış nədir? - Şimşəyin tör-töküntüsü». Göründüyü kimi, şair sözün elastikasından məharətlə istifadə etməyi bacarır ki, bu da onun dili mükəmməl bilməyindən və sözə yaradıcı yanaşma qabiliyyətindən xəbər verir. «Üzüntülü» və «üzünün tülü», «hönkürtüsü» və «tör-töküntüsü» kimi təzə səsləşmələr Ağacəfərin bütün yaradıcılığına məxsus fərdi bir xüsusiyyətdir.

Əlbəttə, Ağacəfər Həsənlinin yaradıcılığı ilə bağlı əhatəli söz demək belə yığcam bir yazının boyuna biçilə bilməz. Mən sadəcə nəsildaşım bir şairin bioqrafik cizgilərini qabartmağa, onun keçib gəldiyi həyat və ədəbiyyat yoluna bir işıq tutmağa çalışdım…

Doğru deyiblər ki, şairi yaxşı tanımaq istəyirsənsə, onun doğulduğu məkanda ol. 2012-ci ilin payız günlərində şair dostum Ağacəfərin Lerikdə - doğulduğu məkanda yaradıcılıq gecəsini keçirmək nəzərdə tutulmuşdu. O, həmişətəzə köhnə dostları - professor Nizaməddin Şəmsizadəni, xalq artisti Arif Quliyevi və məni də həmin görüşə dəvət etmişdi. Düzünü deyim ki, onsuz da havası gözəl olan Lerik bölgəsində Ağacəfərlə həmin görüş başqa bir hava gətirdi… Mədəniyyət evində rayon İcra Hakimiyyətinin düzənlədiyi bu tədbirə şairin yurddaşları necə sevgi və sayğılarla gəlmişdi. Onun orta məktəb müəllimləri, sinif yoldaşları, bölgənin adlı-sanlı ziyalıları Lerik dağlarından ədəbi üfüqlərə pərvazlanan dəyərli bir söz sənətkarı haqqında ürəkdolusu söz dedilər. Dəfələrlə A.Həsənliyə məqalələr həsr etmiş professor Nizaməddin Şəmsizadə şairin poeziyasına xüsusi dəyər verən təhlili münasibətini bildirdi. Xalq artisti Arif Quliyev özünün baməzə çıxışları ilə həmin gecəyə başqa bir ovqat gətirdi. Mən isə yığcam çıxışımdan sonra A.Həsənliyə həsr etdiyim aşağıdakı şerimi oxudum:

Sevincimin ortağı ol həmişə,

Dərdlərimə şərik olma, qardaşım.

Kim deyər ki, bu torpaqdan güc alıb

Özün boyda Lerik olma, qardaşım?!

Söz kül olur insan eşqi sönəndə,

Millət ölür şair bəxti dönəndə.

Alov yanır, od püskürür sinəndə,

Boş misraya körük olma, qardaşım.

Söndürdülər ocağımı, sobamı,

Qəhr etdilər o bəxtiyar obamı.

İtirmişəm dağlar boyda yuvamı -

Mənim kimi perik olma, qardaşım.

Öz yeri var baharın da, qışın da,

Tarix yatır torpağında, daşında.

Ağacəfər, lap elə yüz yaşında

Əllərində çəlik olma, qardaşım.

Çox sevirsən bu dağları, düzləri -

Hər qarışda uşaqlığın izləri.

Söz düşəndə sən unutma bizləri,

Adil deyər: dönük olma, qardaşım.

Əslində, Ağacəfərə «dönük olma» deməyim bir zarafatdır. Dağ adamları adətən dönük olmurlar - o ki, qaldı Ağacəfər ola… Mən gözəl ailə başçısı, səmimi və etibarlı dost, dəyərli söz sənətkarı Ağacəfər Həsənlini ömrün altmışıncı pilləsinə qədəm qoyması münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona yeni-yeni həyati və ədəbi uğurlar diləyirəm.

Adil CƏMİL

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 25 aprel.- S.10.