Xalq ədəbiyyatı nümunələri

Yazıçı-publisist, tədqiqatçı alim Salatın Əhmədlinin yaxın günlərdə "Elm" nəşriyyatı tərəfindən nəfis şəkildə işıq üzü görən "Yol gedir Naxçıvana" kitabına "Taleyin və yaradıcılığın bir parçası" adlı maraqlı ön söz yazan akademik İsa Həbibbəyli xüsusi olaraq vurğulayır ki, müəllifin təqdim etdiyi materiallarda söyləyicinin də, toplayıcının da obrazları bütöv şəkildə görünür: "Bundan başqa, "Yol gedir Naxçıvana" kitabında söyləyici sadəcə xalq ədəbiyyatı nümunəsini toplayıcıya danışan bir şəxs olmaqdan qat-qat çox onunla bölüşən, paylaşan, ona qəlbini açan yaxını, doğma insan tipində diqqəti cəlb edir. Bu, Azərbaycan folklorşünaslıq elmində toplayıcı-söyləyici münasibətlərində diqqətəlayiq, cəlbedici hadisələrdən biridir".

Ön sözdə də deyildiyi kimi, kitabda bir kənddən - Şahbuz rayonundakı Güney Qışlaq kəndindən toplanan çoxsaylı, zəngin xalq ədəbiyyatı nümunələri xalqımızın, el-obamızın mənəvi zənginliyinin daha bir özünütəsdiqidir. Və bu nümunələr öz orijinallığı ilə diqqəti cəlb edir.

"Naxçıvanım: Nağıl Canım" adlı müəllif yazısında isə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Salatın Əhmədli bayatı və ağıların çoxunda doğma yer-yurd, el-oba adlarının çəkilməsini vətənə, eyni zamanda da tarixə ehtiram əlaməti olduğunu xüsusilə vurğulayır, bildirir ki, həyat əbədi deyil, sinədəftər insanların xalqın söz xəzinəsini özlərilə bərabər haqq dünyasına götürmələri milli dəyrələrə xəyanət olar, zamanında toplamaq, hifz etmək gərəkdi.

Tənqidçi Rüstəm Kamalın son söz yazısı da bu deyilənlərlə həmahəngdi: "Bu kitabın və bu tipli topluların nəşri regional materialın xarakteri, etnik ənənəsinin xüsuiyyətləri, folklor mətninin, folklor sözünün ötürülmə və qavrama mexanizmi haqqında mülahizələrə aydınlıq gətirə bilər. ...Epik səmimiyyət, uca könül, yurd sevgisi folklorşünas kimi Salatın xanımı fərqləndirən cəhətdir. Güclü etnoqrafik duyum, folklor yaddaşı, xatirə-rəvayət həssaslığı onun yazı-təhkiyə üslubunu şərtləndirir.

Bu deyilənlər S. Əhmədlinin böyük zəhmət bahasına toplayıb bir araya gətirdiyi bayatı, hədis, rəvayət və nağıllarda sıx-sıx ehtiva olunur. Diqqəti çəkən hər mətləb insanın ulu Yaradana aparan yolunu çıraqban edir, Əhməd Yəsəvi, Cəlaləddin Rumi, Hacı Bektaş Vəli, Hacı Bayram Vəli əxlaqına götürür. Hər biri bir ata öyüdü, ana nəsiyyəti kimi oxunub, yadda qalır. "Bəy quşu" belə oxunur, "Oğulların etibarı" eyni mətləbdən bəhs edir, "Əmanətə xəyanət olmaz" dərsi verir. Oxuduqca bir daha inanırsan ki, səbr etmək insanın ilk dərmanı, inam haqqı tanımağın ilk nişanəsidi, inam olmayan yerin xeyri-bərəkəti qaçağan olur.

S.Əhmədlinin "Bir elatın dastanı" kitabını isə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elçin Cabbarov Güney Qışlaq kəndinin yığcam ensiklopediyası kimi dəyərləndirir ön söz yazısında. Bədnam ermənilərə qarşı mübarizə alın yazısı olan bu tarixi kəndi çevrələyən yer-yurd, dağ-dərə, arx-bərə adları sevərək çözülür. Oxuyub bilirik ki, Şah yurdunun, Səfərbəy səngərinin, Daş, Çala, Göy, Navlı bulaqlarının adı hardan gəlir. Xüsusi özəlliklərə malik kəndin tarixindən ilk olaraq Banu Həsənalı qızı söz açır. Sonra gəlir Əhmədalı Qaybalıyevin, Qəzənfər İmiş oğlunun söylədikləri. Kitabın "Sinəsi sözlə dolu xatirələri var elimin" bölümündə Qoşunalı Qara oğlu, Məhəmməd Məşədi Tağı oğlu, Səfəralı Salman oğlu dədə-babalarından doğma məkan haqqında eşitdiklərini incələyirlər. Fenomen gülməcələri adamın könlünü alıb aparır. Soruşanlara adının "Abış" olduğunu deyən piranəyə naşı-nabələdlərin "A kişi, "ABŞ" ölkə adıdı, biz səndən öz adını soruşuruq" deməsi xoş bir dodaq qaçırır. Oxuyub görürsən ki, Qulamrza kişi qız elçiliyini necə edirmiş, Kəblə Qəmbər kişinin tələsik işi niyə təndirə düşürmüş… Beləcə oxunur dialekt və ləhcə sözlərinin izahlı lüğətinəcən.

Türkiyədə işıq üzü görən "Analar köç edərkən" kitabında isə Salatın xanımın son illərdə toplayıb-nəşr etdirdiyi bayatılardan seçmələr, eyni zamanda professorlar Tamilla Abbasbəylinin, Halil Buttanrının, Muzeyyen Battanrının, feyzi Halıcının, İsa Kayacanın, türkiyəli şairlər İbrahim Sağırın, Bahar Halıcı - Gökfilizin, Halil Gurkanın, Hasan Akarın, Huriye Saracın Salatın xanımın araşdırmalarından bəhs edən məqalələri yer alıb.

Sərvaz

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 14 fevral.- S.4.