Mirzə Şəfi Vazeh

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Mirzə Şəfi Vazehin 220 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 3 fevral 2014-cü il tarixli Sərəncamında göstərildiyi kimi Vazeh Şərq poeziyasının çoxəsrlik ənənələrini layiqincə yaşatmış və yüksək insanpərvərliyi, mənəvi gözəlliyi tərənnüm edən diqqətəlayiq irs qoyub getmişdir. Onun yaradıcılığı Azərbaycanın Avropa ilə ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafında özünəməxsus mühüm yer tutur.

Mirzə Şəfi Vazeh yaradıcılığından bir sıra nümunələri xalq şairi Xəlil Rza Ulutürkün tərcüməsində oxuya bilərsiniz.

Dərviş

Səfərdən qayıdırdı zəfərlə bir hökmdar, -

Haray-həşir salmışdı şahı qarşılayanlar.

Cəlalına, əzminə bütün aləm tamaşa!

- Min yaşa, ey şöhrətli padşahım, min yaşa!

Hay-haray salanların əsirdi dil-dodağı,

Dizin-dizin sürünüb öpürdülər torpağı.

Sükut edirdi yalnız pirani dərviş qoca,

Oturmuşdu daş üstə, yolun qırağındaca.

Əyan-əşrəf içindən aralandı bir nəfər -

Dərvişə çımxırdı ki: - Nə yatmısan, ey bifər?!

Neçin belə susursan, daraqlayıb əlini?

Qorxmursanmı kökündən qopardalar dilini?!

Bunu görən hökmdar gəldi, atı saxladı.

Xitab etdi dərvişə: - Ey bu yurdun övladı!

Təntənəyə, cəlala nə üçün biganəsən,

Səfərdən dönməyimə sevinmirsən məgər sən?

Dərviş dedi: - Ulu şah, yəqin bəllidir sizə,

Bir vaxt əsir düşmüşdük qarı düşmənimizə.

İndi "Pəh! Pəh!" deyənlər o vaxt həmin bu yerdə

Belə alqışlayırdı elə düşənləri də.

Mənim sükut etməyim təkəbbürdən deyil ki…

Elə onda da susdum indi susduğum təki.

Qorxu çəkən ürəkdə sevgi dil aça bilməz,

Böyük dərin məhəbbət hayla-küylə deyilməz.

Tədbir yox, qılınc isə yol açan bizim şaha,

Əmr et, assınlar məni, heç çıxmayım

sabaha.

***

Şah yumşaldı bu sözdən, dilində dua virdi,

Çıxardıb əbasını qoca dərvişə verdi.

Bu pirani kişini vəzir seçdi özünə;

Mat qaldı əyan-əşrəf hökmdarın sözünə.

Padşah minnətdar oldu ömrü boyu bu günə -

Yüz yaltağın içində bir kişi gördüyünə.

Şöhrət tapdı o gündən, yüksəldi ildən-ilə;

Xalq onu təriflədi qorxudan yox, eşq ilə.

Düşündü: ayaq öpən qullar yox, kölələr yox,

Bax, bu kişi göstərdi mənə ehtiram çox-çox.

Yalnız yaltaqlar ölçər - dedi qətiyyət ilə, -

Şahın ləyaqətini qulun itaətilə.

***

Rəngi solğun, özü sərt, gözləri müdrik qocalar

Çox zaman ömrümüzün möhnətini

parçalayar.

Qara, tutqun buludun da beləcə qüdrəti var:

İldırımlarla göyün zülmətini parçalayar.

***

Gecələr ulduzları fərəhlə seyr edirik,

Ancaq baxa bilmirik gündüz günəşə dimdik.

Bəli, qara yalanlar bizə xoş gəlir, fəqət

Könlümüzə yatmayır günəş kimi həqiqət.

***

Bəs nə təhər ömr etməli? Namus ilə, ya

bəxtiyar?

Namus ilə bəxtiyarlıq arasnıda uçurum var.

Gör nə çoxdur bu yollarda yuvarlanıb

həlak olan…

Gör nə azdır körpü salıb uçurumu

adlayanlar.

***

Bu dünyada hər kəsin bir kiçik bayramı var,

Ya balaca, ya böyük sevinci, ilhamı var.

Hətta bəxtiyarlığın yoxluğunu bilənlər

Bu biliklə sanırlar özlərini bəxtiyar.

***

Bülbülün bağrı yanıq, nəğməsi nalan bu gecə,

Doldurub bağçaları, bağları hicran bu gecə.

Çöl yatır, çay uyuyur bir əbədi nəğmə ilə,

Ay doğub, ayna sular nur ilə rəqsan bu gecə.

Bütün aləm yuxuda, bircə

məhəbbətdir oyaq,

Ona aydın görünür hər

tərəf, hər yan bu gecə.

Unudub dərdi, qəmi, gör nə

yatıb insanlar,

Yenə bülbül oxuyur onlara dastan bu gecə.

Sarı bülbül, niyə susdun, hanı şövqün,

hünərin?

Sən ki, hey nəğmə deyirdin şehinə

qönçələrin.

- Bəli - bülbül dedi - mən nəğmə ötərdim dil-dil,

Nə qədər ki, odu vardı sinəm üstə kədərin.

Elə ki, gəldi bahar, çatdı könül istəyinə,

Açdı gül, daşdı könül, əsdi küləklər də sərin.

İndi bağlarda çiçəklər, təzə otlar, güllər…

Qəm-kədər getdi… o gündən də susub

nəğmələrim.

***

Nə qədər ki, əlimdə bu qızıl piyalə var,

Nə qədər ki, dilimdən saçılır zarafatlar -

Heç bir zaman enmərəm mən həyatın dibinə,

İldırımlar başıma göydən töksə də odlar.

***

Məni məst etməsəydi gözəllərin cilvəsi,

Ovcumda gülməsəydi bu günəş piyaləsi.

Yer üzü bundan betər qatı zülmət olardı,

Ağzı bağlı qalardı könlümün xəzinəsi.

***

Üzüm harda yetişər bir bağça, bağ olmasa?

Dağ döşündə, dərədə münbit torpaq olmasa?

Başı qarlı zirvələr ucalarmı səmaya,

Əgər dağ ətəkləri ona dayaq olmasa?

***

Dumanladıb gözünü badələrin buxarı,

Sən zirvəmi görmürsən, hey baxsan da

yuxarı.

Əzəmətli bir dağın ətəyində durmusan,

Ətəkdəki vüsəti, genişliyi gör barı.

***

Bu dünyada kimlər qucar, kimlər öpər

səadəti? -

O kəslər ki, çiçək kimi ərzə səpər səadəti.

Öz əlilə uçursa da, qanadı zər səadəti,

Gəlib yenə öz ovcuna qonan görər səadəti.

***

Orda, dağlar dalında ucalmış Kazbek dağı,

Əsrlər yola salmış ağ saçı, ağ papağı.

Qədəmindən çay axır, bağrı odlu, alovlu,

Başında qar mövsümü, ayağında gül çağı.

Bəzən elə sanıram mən də bu dağ kimiyəm,

Bu dağlardan yoğrulub ürəyimin torpağı.

Sənsə təzə baharsan mənim qədəmlərimdə,

Çaysan, axıb gedirsən dağdan üzü aşağı.

***

Biz kənardan almırıq nə işığı, nə nuru -

Ömrümüzə nur salır qəlbimizin bülluru.

Qızıl günəş can verir dünyada hər xilqətə,

Hər yanda güllər açır, qalxır günəşə doğru.

Batini barsızlara odun, suyun nə xeyri?

Bir gül də aça bilməz, elə qurudur, quru.

***

Bir zaman çox dilədim: dəstə tutum, yara verim, -

Tapmadım bircə çiçək, ol gülü gülzara verim.

İndi dörd bir tərəfim gülşən olub, güllə dolub,

Sən ki, yoxsan, bu gülü hansı növbaharə

verim?

***

Hanı yerüstü cənnət?

- Bir sevdanın telində,

Gözəllərin gözündə, köhlənlərin belində.

***

Zaman, məkan, rütbə, ad, sərvət, şöhrət,

varidat…

Dəhşətli bir yuxudur başdan-başa bu həyat.

Bu həyat zülmətindən kim can qurtara bilər? -

Yalnız eşqin nurunda bir an cilvələnənlər.

***

Möcüzələr doğulur, bilən yox bu əsrarı,

Axı necə yaranır qartalın qanadları?

Hardan gəlir aləmə, deyin birinci nəğmə,

Deyin, birinci sevgi hardan gəlib aləmə?

***

Ömrümüz keşməkeşli, günlərimiz dolaşıq,

Həyatın yollarıdır üzlərdəki, qırışıq.

Məhəbbət izlər salır üzdə, işıqlı izlər,

Məşəqqət də, möhnət də məhəbbətlə qarışıq.

Xəbislik də, sifət də, xeyirxahlıq nuru da,

Orda aydın görünür həm qaranlıq, həm işıq.

***

Heyhat, az tanıyırıq yenə bir-birimizi,

Hamı oxuya bilmir, kitab olsa da açıq.

Mən bu dünya üzündə bir vilayət görmüşəm,

Orda dili zəhərli min-min xilqət görmüşəm.

Bir-birini döyən çox, söyən çox, danlanan çox,

Böyük, kiçik… çoxunda kin-küdurət

görmüşəm.

Bu sonsuz çəkişmələr, bu fəryadlar içində

Çox da gözəl dolanan bəşəriyyət görmüşəm.

İstər səadət olsun, istər fəlakət olsun,

Qürur, cürət, ləyaqət qoy sənə qismət olsun.

Sən özün qazanmasan səadətini hərgah,

Onu sənə verəmməz nə bir Allah, nə bir şah.

Kim qadınsız yaşayırsa

azad olur min cövrdən,

Kim qadınsız yaşayırsa

sağ bir ölü, cansız bədən.

***

Yanar evi söndürərlər ya qum ilə, ya su ilə.

Bəs söyləyin, neyləməli, od tutarsa sevən

ürək?

Onda gərək yana-yana yanaşasan o

gözələ,

Sakit, sönük vücuduna od vurasan lapdan

gərək.

***

Səadətin bir qırpımı bərabərmiş əsrlərə,

Səadət bir əsr olsa da gəlir, keçir bir an kimi.

Atdı ipək çadrasını, günəş çıxdı buludlardan,

Gözlərindən gülümsədi… qaçıb getdi

ceyran kimi.

***

Ariflər, müdriklər içkisidir mey,

Onda saf qəlbləri coşduran od var.

Damağa dad verən badəmi?

Hey, hey!

Şirin arzulardır, ülvi arzular.

Məhəbbət, sədaqət əydi belimi,

Soruşma qocaldım kimdən ötəri?

Gör kimin əlilə verdilər mənə

Ayrılıq acısı, hicran zəhəri.

***

Qamətinin yanında sərvin nə ölümü var,

Kirpik çala bilərmi səni görən marallar?!

Meh əsir… Şirazınmı bu növbahar, bu nəfəs?

Gülüm, sənin ətrinlə yaz da yarışa bilməz.

Dodaqlarından qopan incə sözlər yanında

İnan, gözə görünməz Hafizin "Divan"ı da.

Qızıl gülün butası - bülbülün su fincanı,

Gül dodağın deyilmi gülə verən al qanı?

Günəş nədir, ay nədir, sayrışan ulduzlar nə?

Hamısı alışıb-yanır… çün heyrandılar sənə.

Sənə qul olmaq üçün gəlmişəm bu aləmə -

Yalnız sənin hüsnündür qanad verən

nəğməmə.

Məndə sənə çatası müqəddəs bir dilək var,

Can atıram mən sənə, bəlkə ən yüksək dağa.

Oxuyuram türkümdə sirli-sirli arzular, -

Sirri vermək istəsən verək dodaq-dodağa.

Ya sevinclə qarşıla, ya da rədd elə məni;

Ya gülqönçə bağışla, yaxud qara bir tikan.

Ya məhv elə, ya sağalt bu dərdindən öləni;

Ya cəllad ol, ya loğman… əlindədir hər imkan.

Sənin bir vəslin üçün ömürdən keçmək olar, -

Gəl, bir azca rəhm elə, canımı mənə qaytar.

***

Nə göylərdə uçan şux mələklərə,

Nə çöllərdə bitən al çiçəklərə, -

Nə aya, nə günə, qoy bilsin hamı,

Vermərəm, dəyişməm mən Züleyxamı.

Mələklər qəlbində hanı məhəbbət?

Qızılgül budağı tikansız olmaz.

Ay da batar gedər, hələ günəş də,

Onlardan üstündür bizim sərvinaz.

***

Hanı Züleyxama tay bu cahanda?

Nə yerdə görmüşəm, nə asimanda.

Özünə bərabər yalnız özüdür,

Tikansız bir güldür, ətri hər yanda.

Mənim hər nəğməmi dinlər gözəllər,

Al göylər altında dilbər gözəllər.

Zümrüd qaşı kimi pak sözlərimi

Düzər ağ saplara göyərçin əllər.

Nə üçün sözümdən gül ətri gəlir?

Çünki mən səninlə alıram nəfəs.

Dərir dan yerindən qızıl gülləri…

Mənə Züleyxamın bu töhfəsi bəs.

Nə üçün yanıram bir məşəl kimi,

Hardandı sinəmdə bu od, bu ocaq?

Gülüm, gəncliymi, hikmətlərimi

Qoruyan, yaşadan özünsən ancaq.

***

Batacaq günəşin… doğacaq ülkər,

Ömrün son nəfəsi yolunu bəklər.

Sayrışan ulduzlar sonsuz zülmətin

Qanad gərdiyini söyləyəcəklər.

Kimdir arif olan?

Məhəbbətimdir,

Mən ondan öyrəndim incə söhbəti.

Qaragöz məlakəm, o afətimdir

Nəğməmin hikməti, dadı, ləzzəti.

Mətləblər açmağa görmürəm lüzum,

Sadə nəğmələrim xoş gəlir sizə.

Axı sevgilimin vəsfidir sözüm,

Qəlbimi ovcumda verirəm sizə.

Mənim hər beytimdə Cəmşid Camının

Aləmi əks edən ayna sehri var.

Ən böyük mətləbi mənim cananım

Bir gülüş, ikicə söz ilən açar.

Gəzir aləmləri bəxtəvər şerim,

Hardandı bu qüdrət? Açın bu sirri.

Nəğməmin cövhəri, ovsunu, sehri

Onun qədəmidir, gül qədəmləri.

Nədir göyü bəzəyən?

Yalnız günəş şöləsi.

Kimdir mənə can verən?

Yalnız sənin cəmalın.

Bir zindana dönərdi

bəlkə də Yer kürəsi,

Bizə nur saçmasaydı

o ağ üzün, a zalım!

Cahan gözəlliklərə

həsrət qalardı, həsrət,

Qovmasaydı zülməti

cəmalındakı qüdrət.

Qızılgül qədəmlərin

çəkib gətirməsəydi,

Qismət olardımı heç

məgər bizə bu cənnət?!

***

Sən mənə coşqunluq, ürək verirsən,

Mənim də bir azca ağlım, huşum var.

Ağlım azlıq etsə, nə qəm, ey nigar,

Eşqin hər çiynimə bir qanad qoşar.

Sən şəkil kimisən, mən bəlkə rəssam…

Axı nə cür çıxdın rəssam əlindən?

Sən ləkəsiz mərmər, mən mərmər yonan,

Üzümə nur düşür ağ heykəlindən.

Bu qədər səfehə gendən baxanda

Bilmirəm gülümmü, ağlayımmı mən?

Özgələr sözünü çeynəyən gəda,

Açımmı gözünü, bağlayımmı mən?

Dərdini çəkməsən bu səfehlərin,

Şair, yaranmazdı bəlkə də şerin.

Öyünmə, demə ki, mənəm sənətkar!

Xəstələr olmasa, loğmanmı olar?

Əldə mey, könlümdə ustadım Hafiz,

Onlardır həyatı sevdirən mənə.

Cammı ovcumdakı, ya büllur dəniz?

Heyranam, vurğunam hər ləpəsinə.

Gəlirəm… ariflər qalxır ayağa.

Gedirəm… qəlbləri kədər, qəm alır.

Dönür mən gələndə ürəklər dağa,

Gedəndə gün batır, göylər qaralır.

Ya rəbbim, eşqimi alma əlimdən,

Keşişdən, molladan həzər, min həzər.

Nadan fitnəsindən, yad əməlindən

Məni xilas edir… piyalə gözlər.

Sənin hüsnünmüdür nur dalğalı mey?

Yoxsa qəlb atəşi, can alovudur?

Ruhumu oxşayan həzin neydi, ney,

Həyat sirlərini anladan odur.

Xeyir-dua verib yaşadır məni,

Badədən başlayır xoşbəxt anlarım.

Bağrıma basanda bu gül bədəni,

Ölsəm də uf deməm, ey ulu Tanrım!

Mənim ki, bu boyda səadətim var,

Hamıya məhəbbət, ağ gün dilərəm.

Ey eşqin yolunda dağlar aşanlar,

Burda cəfanı da səfa bilirəm.

***

Murad istər o dünyadan,

Çatacaqmı ağzı dada?

Haqqı varmı yaşamağa

Bu dünyada, o dünyada.

Ruhu kölə, özü gəda,

Ömrü, günü verdi bada.

Çiynində özgənin başı,

Gecə-gündüz ulamada.

Qoy o dünya onun olsun,

Mən burdaca yaşayıram.

Aləm mənim sevgilimdir,

Əzizləyir, oxşayıram.

Şərab eyni şərab… içənlər ayrı,

Badə tilsimlidir, badə sehrkar,

Seyr elə toqquşan stəkanları.

Hər yetən çatarmı kama, murada?

Ayıqlar yanında sərxoşlar naçar.

Ariflər ağzından dür saçılanda

Nadanın nəfəsi üfunət saçar.

Adam var, içməmiş sərxoş, sərsəri,

Cəhlin, kəsafətin dibinə batmış.

Qoy napak etməsin pak qədəhləri

Gözü baxa-baxa kimlər ki, yatmış.

İçərkən bir az da ayılırıq biz,

Dolur varlığımız yeni hünərlə.

Hikmət dağlarına qalxır qəlbimiz,

Göydə qonuşuruq məlakələrlə.

Şərab da, deyirlər yağış kimidir,

Palçığa yağarkən dönür lehməyə.

Qızıl zəmilərdə daş-qaş kimidir,

Bağlarda can verir bara, bəhrəyə.

***

Sevənlər bu dünyada hamıdan xoşbəxt, ulu,

Sevənlər bu dünyada yalnız eşqinin qulu.

Əlindəki badəmi, ya göy… günəşlə dolu,

Ağzı incilər saçır, gözü yarıyuxulu.

***

Mənim eşqim, nəfəsim

ətrimidir nanələrin,

Bəlkə bir aynasıdır

ərşə çıxan nalələrin?

Nəğməmi, varlığımı

tək sənə verdim, a gülüm,

Ara, bax xallarına

bağrı yanıq lalələrin.

Yalnız zəhmət çəkmək ilə

çatarsanmı murada sən?

Bizə tac da verir bəzən

təxti verən, bəxti verən.

Mirzə Şəfi Vazeh

Tərcümə edəni:

Xəlil Rza Ulutürk

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 21 fevral.- S.3.