Haqdan qaça bilmərik

Düz iki həftə əvvəl - cümə axşamı gün batanda zəng etmişdi. Həyəcanlı idi. Səsində inilti vardı.

- Aslan Qəhrəmanlı rəhmətə getib. Sənə demək yadımdan çıxıb. Üçünü verdik. Səhər qəzetiniz çıxır. Bilirəm gecdir. Başına dönüm, gör neyləyirsən? Bir yazı ver.

Həmişə ərklə, zarafatla danışdığım Tofiq Abdin idi. Heç zaman bir-birimizdən bu tərzdə xahiş etməmişdik. Sözümüzü bir-birimizə ərkyana, amiranə demişdik. Həmişəki kimi, ərkyana dinlədim.

- Nə olub, Aslan Qəhrəmanlını məgər tək sən istəyirsən? Onun televiziyada gedən trilogiyası aləmə səs salıb.

- Vaxt gedir, yubanarsan. Qadan alım, qalan söhbətləri sonra danışarıq. Bir şey hazırla.

- Fikrət Qoca ilə səhər danışdım. Nekroloq da səhifədədir. Hazırlamışam. Ayaz müəllim də oxuyub. İstəsən bir vida sözü yaz, Ayaz Vəfalıya deyərəm, qırxı üçün çap olunar.

- Yazaram. Qırxında sənə də xəbər edərəm.

Nə biləydim bu son söhbətimiz olacaq. Dünən qəzetin operatoru internetdə oxuyub xəbər verdi: "Tofiq Abdin vəfat edib".

Qırx illik dostum haqqında xatirələr yada düşdü. O, tək mənim dostum deyildi. Çünki onunla ünsiyyətdə olan, düzlüyü sevən hər adam Tofiqi sevirdi. Tofiq həyatda özünə yaxın olan nadir insanlardan biri idi. Müdriklərin dediyi kimi, olduğu kimi görünürdü. Yeri gəldi-gəlmədi düşündüyünü, ürəyindən keçəni deyirdi. İstədiyini, xoşladığını geyirdi. Yüz yol öcəşsən də, xoşluqla desən də, onu yolundan döndərmək çətin idi. Dostlarımızın birinin dediyi kimi, nə yazılarının, nə də özünün nöqtə-vergülü vardı. Ütülənmiş həyatı da, yazıları da sevmirdi. Ona görə də onun hələ sovet dövründəki yazılarında həmişə gözlənilməzlik vardı. Hadisələrə dövrün tələb etdiyi rakursdan deyil, istədiyi nöqtədən baxırdı. Sanki hamımızın qəlbində köks salan sovet dövrünün təlqin etdiyi senzuradan xəbərsiz idi. Bu səbəbdən yazıları bəzən səs-küyə səbəb olurdu.

Qırx il əvvəl "Qobustan" jurnalında dostlaşmışdıq. Sərvər Məmmədzadə, Yusif Əliyev, Azər Abdulla, Əliağa Sədirov, Arif Həsənov, Simax Şeyda. Bu siyahı o zaman "Qobustan" jurnalında və Azərbaycan Teatr Cəmiyyətində işləyən həmyaşları birləşdirirdi. İlk yazılarımıza, kitablarımıza sevinir, bir-birimizi təbrik edirdik. Deyirdik, gülürdük… "Bilməz idik, ayrılıq var, ölüm var…"

Tofiq naharı hər gün bizimlə Teatr cəmiyyətində edirdi. O anı elə gözləyirdik ki… Yemək üçün yox, bir-birimizlə fikirlərimizi bölüşmək, bəzən zarafatlaşmaq, ocəşmək üçün. Kaş zaman o xoş xatirələrə kədər notları qatmayaydı…

İlk "xəyanəti" Əliağa Sədirov etdi. Tetarşünas kimi tanınmağa başladığı anda doğma elinə - İsmayıllıya yüksək vəzifədə işləməyə dəvət etdilər. Bir gün… Hə, bir gün Tofiqin maşınında dağ kimi igidlər ağlaya-ağlaya İsmayıllıya - onun atasının yanına yola düşdük. Təsəlli vermək üçün. Artıq əlimizdən nə gələcəkdi ki… Sonra Yusif Əliyev itkin düşdü. Daha sonra "Qobustan" Teatr cəmiyyətindən köçdü. Ölkədə hərc-mərclik başladı. Biz özümüz də hərəmiz bir tərəfə səpələndik. Tofiqin sədası Türkiyədən gəldi. Qayıdan kimi də bizi tapdı.

Adama uyuşmaz Tofiq, səbirsiz Tofiq bizim dar günlərimizdə necə zühur edirdi, xəbər tutmurduq. Yenə bir gün zəng etdi.

- Arif Həsənov rəhmətə gedib. Anası deyir, dostlarına de gəlsinlər, heç olmasa onları görüm.

- Tofiq, gəl bir yerdə gedək.

Yenə ərkyana dilləndi:

- Canınız çıxsın, özünüz gedin. Görün ki, mən anasının üzünə baxanda nə zülm çəkmişəm.

İndi isə Tofiq o zülmü bizə verdi. Deyirlər Yer kürəmiz elə də böyük deyil. Tofiqə baxanda da bunu duymaq olardı. Sanki o, yerə-göyə, bu dünyaya sığmırdı. Bir anın içində yanından yox olurdu. Sonra axtar görüm hardadır. İndi olduğu kimi…

Elə bilmə ki, bizdən ayrıldın, Tofiq. Yadında var, 1984-cü ildə sənin Anar müəllimin ön sözü ilə "Bəlkə bir də görüşdük" adlı kitabın çıxmışdı. Mən də ona "Azərbaycan gəncləri" qəzetində resenziya yazmışdım.

Kitabına niyə belə bir ad qoymuşdun bilmirəm. Bu da taleyin işidir. Onun mənasını indi anladım. 30 il sonra gec də olsa tənqidi fikrimi bildirirəm. O, kitabın adında "bəlkə" sözü artıqdır. Bəlkəsiz də mütləq görüşəcəyik. Lap şah da olsaq. Bu haqdır. Haqdan isə heç kim qaça bilməz.

Atababa İsmayıloğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 28 fevral.- S.8.