1990-cı ilin 20 Yanvar faciəsi müstəqillik arzusu ilə ayağa qalxan millətimizin qürur tarixidir. Kimsə bu qanlı olaylarda şahid, kimsə şəhid oldu. Şahid olanlardan biri - şair Adil Cəmil həmin hadisələrin bədii inikasını "Qan borcu" (Bakı, "Elm və təhsil", 2014) poemasında özünəməxsus sənətkarlıqla verə bilib. 1990-cı ildə yazılmış poemadan bir hissəni oxucularımızın diqqətinə yetirməklə 20 Yanvar qurbanlarımızın ruhunu bir daha yad etmiş oluruq.
Qan borcu
Poemadan parça
O gecə
yaxud 19-20 Yanvar
Yavaş-yavaş şər
qarışır,
Yenə
də qaynayır şəhər.
Demə özündən
xəbərsiz
Od ilə oynayır şəhər.
Bu şəhərin yollarını
Kəsibdir
insan "hasarı".
Başbilənlər başa düşmür
Nədir
millətin azarı.
Nədir canlı
"barrikada",
Nə
istəyir körpə,
uşaq.
Toplaşıblar topa-topa,
Ortalıqda yanır
ocaq…
Bu şaxtalı qış
gecəsi
Bu adamlar üşümürmü?
Hara çəkir xalqı
bu yol,
Görən kimsə
düşünürmü?...
Bəli, bəli
tədbir töküb
Düşünən
var, daşınan var.
O gecənin zülmətində
Yaraqlanıb
yaşınan var.
Nə biləsən
başımıza
Yağmağa
qurğuşun gəlir.
Qanımıza yerikləyən
Poladpaltar qoşun
gəlir…
***
Tırtılların səsi yaxın…
İşıqlanır
qara gecə.
Kimsə bilmir
tank "karvanı"
Hardan
gəlir, hara keçə.
Biz görmüşdük bu tankları,
Bu zirehli maşınları.
Görməmişdik qana həris
Bu əcayib qoşunları.
Çəhrayıya çalan sifət
Birgünlükdən
qan-qan deyir.
Yazıq insan
beləsinə
Nə
ürəklə insan
deyir?
Bu pələnglər pəncəsindən
Qurtulmağın
çarəsi yox.
Yox, yox, onlar
əsgər deyil -
Beləsinin anası
yox…
Tez bölünüb dəstələrə
Yırtıcılar
halay vurur.
İşıqsaçan odlu güllə
Qaranlığa qalay
vurur…
Fəryad qopur
gecəyarı,
Qaranlıqda
qan tökülür.
Ağacdan yarpaqsayağı
Torpağa
insan tökülür.
Yolda ocaq qalayının
Qəfildən
ocağı sönür.
Bir gecədə neçə ömrün
Qaynar
gənclik çağı
sönür.
Qardaşını itirən kim,
Yoldaşını itirən kim.
Bu qırğına inanmayıb
Öz başını
itirən kim.
Haray çəkən adamları
Ağır
tanklar əzib keçir.
Silahsız "yolkəsənləri"
Tırtılıyla
kəsib keçir.
Güllələyib söndürürlər
İşıq
saçan qəndilləri.
Sönmüş ocaq
yerlərində
Ləpələnir
qan gölləri.
Süngülərə keçirirlər
Qocaları,
körpələri.
Xalqımın yol
çəkən gözü
Görməliymiş gör nələri…
***
Göz açandan
gözümüz yaş
-
Bu dünyada nələr gördük.
Haqsızların pəncəsində
Haqqımızı
mələr gördük.
Mənim kölə
taleyimdə
Dərdimin
ən ağırı
- bu.
Azadlığa gedən
yolun
Aqibəti,
axırı - bu.
Kimdir mənim
mənliyimi
Bu gecə sınağa çəkən?
Üzüyumşaq millətimi
Sola çəkən,
sağa çəkən?
Kimdir mənim
kürəyimi
Hədəf seçən,
nişan edən?
Şəhərimin göylərini
Belə
atəşfəşan edən?
Bir ölkədə biz biriksə
Axmayaydı
bu qan gərək.
Bir gün sonra çıxmayaydı
fövqəladə fərman gərək…
Ay-Ulduzu görən
cəllad
Bayrağımı
al-qan edir.
Qoşun "borcunu
ödəyib"
Bizi
qana qəltan edir.
Güllə yağır
yağış kimi,
Evlər
deşmə-deşmə olur.
Ahıl, uşaq,
qadın, kişi
-
Hamı
dönüb "düşmən"
olur.
Gülərüzlü bir millətin
Göz
yaşları gilələnir.
Küçələrə çıxmayanlar
Öz
evində güllələnir.
Haray çəkən yaralılar
Gah
sürünür, gah
dururlar.
Meyitləri odun
kimi
Maşınlara
doldururlar.
…Dilim gəlmir
"meyit" deyəm
O gülüzlü cavanlara.
Dilim gəlmir "şəhid" deyəm
Açılmamış solanlara…
Yandırırlar ölənləri
Bu da təzə
bir fənd olur.
Qaranlıqda doğma
tüstü
Göy
üzünə bülənd
olur.
Ölənlərə od vurmaqla
Qanlı
quzğun iz itirir.
Düşünürəm… insanlığı
İnsan necə
tez itirir…
Yaddan çıxır
bir ölkənin
Süfrəsində
çörək kəsmək.
Yaddan çıxır
cəbhələrdə
"Qardaş" deyib kömək gəzmək.
Yaddan çıxır
neftimizin
Tankları
tərpədən səsi.
Yaddan çıxır
o davada
Azərbaycan
qələbəsi.
Yaman günə qoyub bizi
Elə
belə yaxşılığım.
Bu gün məni
kül eyləyir
Mənim
kölə yaxşılığım.
Öyrəşmişəm itaətə,
Öz
əlim, öz başım hanı?
Öz elində,
öz yurdunda
Bir
azad yurddaşım hanı?
"Torpaq" deyən
torpaq olur,
Yurdu
sevən yurdsuz qalır.
Axı necə
od oğluyuq
-
Ocağımız odsuz qalır?..
Azadlığa gedən
yolum
Gəlib
çıxır bu gecəyə.
Alovlanıb yer-göy
yanır -
Millət
düşür əsməcəyə.
***
Dirigözlü şəhidləri
Başqa
səmtə döndərirlər.
Dənizdə "dəfn"
etmək üçün
Gəmilərə
göndərirlər.
Sağ qalanlar
sürünürlər
Kolun-kosun
arasına.
İnildəyən yaralılar
Məlhəm
gəzir yarasına.
İşıq düşür…
uzaqlardan
Ağ
bayraqlı həkim gəlir.
"Qadağandır tibbi yardım" -
Güllələnir hər kim
gəlir…
Yaralıya əl
atana
Bu vəhşilər güllə atır.
Məni məndən
"qoruyanlar"
Asıb-kəsir,
qırıb-çatır.
"Bərpa edir
asayişi"
Bu tökülən qan üstündə.
"Təzə ilim"
gəlib çıxır
Bir
təzə fərman üstündə.
***
Neçə-neçə xəstəxana
Doludur
ağzına kimi.
Həkimlər göz
yaşı töküb
Ağlayırlar
ana kimi.
Əldə duruş
gətirməyib,
Titrəyir
cərrah bıçağı.
Yaşamaqdır yaralının
Bu bıçaqdan umacağı.
"Yaralıyam, yatmaram,
Aya
kəmənd atmaram.
Mən yaralı
görmüşəm,
Yaralı
oyatmaram".
Yardım edən
maşınların
Biri
gedir, biri gəlir.
Qan çilənmiş xərəklərdə
Ölü gəlir,
diri gəlir…
Son nəfəsdə "Vətən" deyib
Gözlərini
yumana bax.
Allah, göydən yerə
enib
Dizə çıxan
bu qana bax…
Birisinin sağı
yoxdur,
Birisinin
solu yoxdur.
Birinin qolu
özgənin,
O birinin qolu yoxdur…
Ana yurdum, öz
balanı
Bu görkəmdə tanı indi!
O gülüzlü cavanların
Hanı indi,
hanı indi?..
…Dəhlizdə növbəyə
durub
Yaralıya qan
verən kim.
Son ayaqda son sözünü
Söyləmədən can verən kim…
Əldə duruş
gətirməyib
Titrəyir
cərrah bıçağı.
Yaşamaqdır yaralının
Bu bıçaqdan umacağı.
Söndürürlər işıqları
Göz
gözü görməsin
deyə.
O gecə şam
işığında
Davam edir cərrahiyyə…
***
Bir gündə bələd olduq
Həyatın
hər üzünə.
Gedənlərin yerinə
Təzə insan
gəlirdi
O gecə yer üzünə.
O gecə doğulanın
Oğlan
idi hamısı.
Gülləbaran altında
Doğulurdu elə
bil
Bu torpağın namusu.
Analar körpəsinə
"Şahid" adı qoyurdu.
Beləcə ölmək
üçün
"Şəhid" adı qoyurdu…
***
Yüz illər
ağladan Füzuli babam
O gecə dözməyib
özü ağladı.
Oxudum şerini
təsəlli tapam,
Yaralı
Sabirin sözü ağladı.
"Fitneyi-iblisi-məlunu" gördük,
Qətlimə fərmanda
qolunu gördük.
Azadlıq,
aşkarlıq yolunu gördük
-
Şərqin
gülümsəyən gözü
ağladı.
Eşidib xalqının bu naləsini
Təzədən soyuldu sanki Nəsimi…
O gecə içinə
çəkib səsini
Heykəl babalarım bizi ağladı…
Adil Cəmil
Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 17 yanvar.- S.7.