İctimaiyyətimizin və

mədəniyyətimizin yubileyi

Ədəbiyyat İnstitutu - 80

Bu günlərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Dairəvi zalında Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubiley tədbiri böyük təntənə ilə qeyd olundu. AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Əlizadə giriş sözü ilə çıxış edərək qonaqları və bütün mərasim iştirakçılarını salamladıqdan sonra Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik fəaliyyəti ilə bağlı nitq söylədi. Akademik bildirdi ki, Ədəbiyyat İnstitutunun keçdiyi bu yol həqiqətən də böyük yoldur. İnstitutun ötən illərdəki fəaliyyəti ölkəmizdə milli ziyalılığın, ictimai fikrin və elmin inkişafında əvəzsiz rol oynamışdır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu özünəməxsus şərəfli tarixi, böyük araşdırma ənənələri, görkəmli yaradıcıları, adlı-sanlı yetirmələri və ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafındakı böyük xidmətləri ilə mühüm elmi mərkəzlərdən biri kimi qəbul olunur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin böyük uzaqgörənliklə həyata keçirdiyi daxili siyasət sayəsində elmimizin digər sahələrində olduğu kimi, ədəbiyyatşünaslıq elmi də çağdaş dünyamızın tələbləri səviyyəsinə qaldırılmış və inkişaf etdirilmişdir. Ulu öndərimizin siyasətini uğurla həyata keçirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin diqqət və qayğısı sayəsində milli elmimizin bütün sahələrində yüksək nailiyyətlər əldə edilmişdir.

Bu gün dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin fərman və sərəncamlarla təsdiq etdiyi dövlət sənədləri, proqramları əsasında həyata keçirilən milli strategiyanın yeni uğurlara imza atmasında şübhəsiz ki, elmin mühüm rolu vardır. Bu baxımdan ictimai və humanitar elmlərin üzərinə ciddi vəzifələr düşür. Hazırkı müstəqillik şəraitində azərbaycançılıq və milli dövlətçilik məfkurəsinin formalaşmasında mühüm rol oynayan elm sahələrində fəaliyyət göstərən alimlər və mütəxəssislər öz öhdələrinə düşən vəzifələrin yerinə yetirilməsinə daha artıq məsuliyyətlə yanaşmalıdırlar. Qeyd olunan sahələrdə isə hazırda böyük elmi potensial mövcuddur.

Təntənəsinə toplaşdığımız Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişaf etdirilməsində və milli ideologiyanın, humanitar düşüncənin formalaşmasında, heç şübhəsiz, böyük xidmətləri vardır. Unutmamalıyıq ki, hələ keçmiş sovet ideologiyasının ən çətin və ən dəhşətli illərində belə ədəbiyyat və onun haqqında olan ədəbiyyatşünaslıq elmi milli varlığımızın, dilimizin və vətənpərvərlik ideyalarının qorunub saxlanılmasında misilsiz rol oynamışdır. Demək istəyirəm ki, alimlərimiz hələ o illərdə də böyük fədakarlıqlar göstərmişlər. Ədəbiyyat İnstitutu həmişə xalqımıza görkəmli simalar bəxş etmişdir. İnstitut bu gün də öz üzərinə düşən vəzifələri məsuliyyətlə yerinə yetirməklə daha böyük uğurlarla fəaliyyətini davam etdirir.

Qeyd etməliyəm ki, son vaxtlar Ədəbiyyat İnstitutunda baş verən dəyişikliklər ədəbiyyatşünaslıq elmimizin daha da inkişaf etdirilməsinə imkan yaratmışdır. Bütün bunlara görə də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubileyi ədəbiyyatşünaslıq elminin böyük bir epoxasının elmi hesabatı olmaqla bərabər, həm də müvafiq sahədə qarşıda duran vəzifələrin müəyyən olunmasına imkan yaradan mühüm bir hadisədir. Ümid edirəm ki, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivi bundan sonra da daha məsuliyyətlə çalışacaq və müstəqil dövlətimizin yeni çağırışlarına layiqincə cavab vermək üçün bütün imkanlarından istifadə edəcəkdir. Çıxışımın sonunda Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun bütün kollektivini yubiley münasibətilə təbrik edir və onlara uğurlar arzulayıram.

Tədbirdə məruzə ilə çıxış edən AMEA-nın vitse-prezidenti, Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı, akademik İsa Həbibbəyli qeyd etdi ki, bu elmi-tədqiqat institutu bir əsrə yaxındır ki, Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq elminin baş qərargahı funksiyasını yerinə yetirir. Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq tədqiqatları Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu vasitəsilə əlaqələndirilir və istiqamətləndirilir. Bu elm məbədi Azərbaycan Respublikasının ədəbiyyat siyasətini sistemli və davamlı şəkildə, uğurla həyata keçirir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev demişdir ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan xalqının böyük milli sərvətidir. Həqiqətən də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 1945-ci ildə yaranması və inkişafı ilə elmin bütün sahələrində olduğu kimi, ədəbiyyatşünaslıq elmi də inkişaf etməyə başlamışdır. Bundan sonrakı mərhələdə Akademiyanın fəaliyyətində o zamankı ideoloji prinsiplərə baxmayaraq, yenə də diqqətçəkən uğurlar əldə olunmuşdur.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda müxtəlif tarixi dövrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ayrı-ayrı mərhələlərinin tədqiq edilməsi istiqamətində mühüm işlər həyata keçirilmişdir. Hələ sovet hakimiyyəti illərində mövcud rejimin yaratdığı çətinliklərə baxmayaraq, görkəmli yazıçılar haqqında çoxsaylı dissertasiya işlərinin müdafiə olunması, monoqrafiyaların çap olunub ictimaiyyətə çatdırılması, klassik və müasir ədəbiyyat nümunələrinin kitab halında təqdim edilməsi institutun ölkəmiz və xalqımız qarşısında böyük xidmətidir. Xüsusən “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin 1957-1960-cı illərdə 3 cilddə hazırlanıb nəşr edilməsi mühüm elmi nailiyyət hesab olunmalıdır. Nəşrin hazırlanmasına həmin dövrdə institutda direktor vəzifəsində çalışmış Məmməd Arif Dadaşzadə rəhbərlik etmişdir. İdeoloji prinsiplər nəzərə alındığı üçün əvvəlcə 1957-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatının sovet dövrünü əhatə edən üçüncü cild (redaktorları Ə.Sultanlı, Ə.Mirəhmədov, K.Talıbzadə), 1960-cı ildə ən qədim dövrdən XVIII əsrin sonuna qədərki mərhələdən bəhs edən birinci cild (redaktorları H.Araslı, M.Quluzadə, M.C.Cəfərov) və XX əsrin əvvəllərindən 1917-ci ilin sonuna qədərki ədəbiyyatdan söz açan ikinci cild (redaktorları Ə.Sultanlı, Ə.Mirəhmədov, K.Talıbzadə) nəşr olunub ictimaiyyətə çatdırılmışdır. Təkcə 3 cildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin meydana çıxması Azərbaycan humanitar-ictimai elmi sahəsində, ədəbiyyatşünaslıq elmi sahəsində çox böyük nailiyyətdir. Çəkinmədən qeyd etmək olar ki, bu gün Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşlarının çap olunmuş kitabları əsasında böyük bir kitabxana yaratmaq mümkündür. İndiyədək burada on minlərlə məqalə, habelə 3966 adda monoqrafik tədqiqat əsəri işıq üzü görmüşdür.

Ədəbiyyat İnstitutu Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin aktual məsələlərinin, problem məsələlərinin həllinə özünün sanballı töhfəsini vermişdir. Müstəqillik illərində isə Azərbaycan elmi bütövlükdə öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Burada təbii olaraq azərbaycançılıq məfkurəsinin ön mövqeyə çıxması, milli maraqların ön plana çıxması, beynəlxalq əlaqələrin inkişaf etdirilməsi, bu günədək gizli qalan məxfi sənədlərin üzə çıxarılması və böyük elmi müstəvidə təqdim olunması və s. müstəqillik dövrü ictimai-humanitar elmimizin taleyinə düşən yeniliklərdir. Bu baxımdan biz yaranmış belə bir imkandan istifadə edərək tariximizi, ədəbiyyatımızı, elmimizi sistemli şəkildə və gerçək faktlarla daha da inkişaf etdirməli və geniş ictimaiyyətə çatdırmalıyıq.

Təsadüfi deyil ki, Ədəbiyyat İnstitutunda vaxtilə böyük Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə və 25 il ərzində nəşr olunmuş “Molla Nəsrəddin” jurnalının 8 cildinin latın qrafikası ilə yenidən nəşrini müstəqillik dövrünün böyük hadisələrindən biri kimi qiymətləndirməliyik. Eləcə də böyük mütəfəkkir Əli bəy Hüseynzadənin redaktorluğu ilə çap olunmuş “füyuzat” jurnalının da latın qrafikası ilə yenidən işıq üzü görməsini də ədəbiyyatşünaslıq elmimizin böyük nailiyyəti hesab edə bilərik. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı əsasında kifayət qədər dəyərli ədəbi nümunələrin nəşr olunması və həmin ədəbiyyatın ölkə kitabxanalarına hədiyyə olunması həm Azərbaycan dilinə, həm də ədəbiyyatımıza verilən böyük bir qiymətdir. Onu da qeyd etməliyəm ki, bu kitablar bizim əməkdaşlarımızın zəhməti sayəsində və elmi nəşrlər çərçivəsində yeni nəsillərə çatdırılmışdır. Hazırda da bu proses davam etməkdədir.

Bir məsələni də qeyd etmək istərdim ki, Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşlarının zəhməti sayəsində Azərbaycan ədəbiyyatının çoxəsrlik tarixi 7 cilddə yazılmaqdadır. Artıq 2011-ci ildə həmin nəşrin dörd cildi nəşr olunmuşdur və bu iş hazırda da institutun əməkdaşları tərəfindən davam etdirilir. Biz indi bütün diqqətimizi bu məsələyə yönəltmişik. Eyni zamanda, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının 4 cildlik “Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi”, 10 cildlik “Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı”nın və 10 cildlik “Türk xalqları ədəbiyyatı antologiyası”nın hazırlanıb elmi izahlarla birlikdə nəşr edilməsi haqqındakı qərarları əsasında aparılan işlər də yeni mərhələdə həyata keçirilən tədbirlərin sırasında xüsusi yer tutur.

Dünya ədəbiyyatının öyrənilməsi istiqamətində də institutun əməkdaşları mühüm nailiyyətlər qazanmışlar. İnstitutun Xarici ölkələr ədəbiyyatı və ədəbi əlaqələr, Türk xalqları ədəbiyyatı şöbələrində Azərbaycan ədəbiyyatının dünya xalqlarının ədəbiyyatları ilə qarşılıqlı əlaqələri ardıcıl olaraq öyrənilir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət heyətinin Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubileyinin keçirilməsi haqqındakı 17 oktyabr 2013-cü il tarixli qərarı göstərilən diqqətin daha bir təzahürüdür. Bu gün ədəbiyyatşünaslıq elmi müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının və ictimai fikrinin inkişafına xidmət etmək vəzifələrini məsuliyyətlə yerinə yetirir. Azərbaycançılıq ideyasının formalaşması və inkişafında milli ədəbiyyatla yanaşı, ədəbiyyatşünaslıq elminin də özünəməxsus xidmətləri vardır. Geniş mənada Azərbaycanşünaslıq elmləri sisteminin tərkibində Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmi xüsusi çəkiyə malikdir.

Hazırda bütövlüklə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında olduğu kimi, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu da yeni islahatlar dövrünü yaşayır. Bu elmi-tədqiqat institutunda aparılan yeniləşmə və dəyişikliklər müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin daha dərindən və əsaslı şəkildə, ölkənin milli maraqlarına və dünya elmi-ədəbi mühitində gedən proseslərlə əlaqəli şəkildə öyrənilməsinə geniş şərait yaradır. Bu mənada 2013-cü idə yaradılmış müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı, Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı, Ədəbi tənqid şöbələri, Nizamişünaslıq və füzulişünaslıq sektorları ədəbiyyatşünaslıq elminin nüfuzunun genişləndirilməsinə yeni imkanlar açır. Bundan başqa, Elmi informasiya və tərcümə, Elmi nəşrlər və proqnozlaşdırma köməkçi şöbələri, Mətbuat xidməti qrupu ədəbiyyatşünaslıq elmi sahəsində qazanılan nailiyyətlərin ictimaiyyətə çatdırılması, tərcüməsi, nəşrə hazırlanması istiqamətlərində səmərəli iş aparır.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda 1946-cı ildən çıxan “Ədəbiyyat məcmuəsi” jurnalı respublikada filologiya üzrə əsas elmi nəşrlərdən biri kimi qəbul olunur. İnstitutda yeni təsis olunmuş “Poetika.izm”, “Ədəbi əlaqələr” jurnalları aparılan yeni tədqiqatların elmi dövriyyədə yer alması imkanlarını genişləndirir. “Ədəbiyyat məcmuəsi” jurnalının 2013-cü ildə çıxan və 282 səhifədən ibarət olan iyirmi dördüncü sayı Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubileyinə həsr edilmişdir. “Ədəbiyyat məcmuəsi”nin növbəti 25-ci sayının bütövlükdə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun yeni elmi nəslinin tədqiqatlarına həsr edilməsi qərara alınmışdır.

Son vaxtlarda Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsi sahəsində də mühüm addımlar atılmışdır. İnstitutun tarixində ilk dəfə olaraq ayrı-ayrı ölkələrin akademik qurumları ilə yaradılan əlaqələr Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun ölkə hüdudlarından kənarda da iş aparmasına, qarşılıqlı əlaqələrin inkişaf etdirilməsində yaxından iştirak etməsinə imkan yaradır. Almaniyanın Humbold Universitetinin Azərbaycan tarixi kafedrası, Qazaxıstanın paytaxtı Astana şəhərində fəaliyyət göstərən Türk Akademiyası ilə imzalanan müqavilələr, Türkiyənin Yunus İmrə Vəqfi, Polşa Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutu, Ukrayna Elmlər Akademiyasının Taras Şevçenko adına Ədəbiyyat İnstitutu, Gürcüstanın Şota Rustaveli adına Ədəbiyyat İnstitutu, habelə Özbəkistanın Ədəbiyyat İnstitutu ilə əldə olunan razılaşmalar elmi-tədqiqat institutları arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə geniş meydan açır. Türkiyə Cümhuriyyətinin Qafqaz Universitetlər Birliyi ilə müqavilə bağlanması nəzərdə tutulur. Həmçinin institutun 60-a yaxın əməkdaşı dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən beynəlxalq konfrans və simpoziumlarda iştirak etmiş və Azərbaycan elminin nailiyyətlərini həmin ölkələrdə nümayiş etdirmişlər.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda XXI əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin milli və bəşəri dəyərləri əsasında inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Ədəbiyyat İnstitutunun böyük elmi ənənələri və mühüm elmi nailiyyətləri bu elmi-tədqiqat ocağının nüfuzunu daha da artırır. Ölkənin müasir inkişaf prinsiplərinə və istiqamətlərinə uyğun olaraq Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu ədəbiyyatşünaslıq elmini irəli aparan əsas elmi mərkəz funksiyasını layiqincə və daha məsuliyyətlə yerinə yetirməyə ciddi səy göstərir. “Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu əməkdaşlarının biblioqrafiyası: “Kitablar” adlı biblioqrafik göstərici institutun əməkdaşlarının uzun illər ərzindəki ardıcıl elmi fəaliyyətinin layiqli salnaməsidir. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Ədəbiyyat məcmuəsi” adlanan elmi əsərlərinin iyirmi dördüncü sayının yubiley nəşri olaraq xüsusi buraxılış səviyyəsində çap edilməsi bu elm ocağının səksən il ərzində keçdiyi şərəfli yolun işıqlandırılmasına və ümumiləşdirilməsinə imkan yaratmışdır.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubileyi ədəbiyyatşünaslıq elminin böyük bir dövrünün hesabatıdır. Bu yubiley keçilmiş şərəfli və məsuliyyətli yolun təcrübəsini və dərslərini öyrənmək və yeni vəzifələri müəyyən etmək üçün də özünəməxsus əhəmiyyətə malikdir. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun yubileyinin keçirilməsi Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin böyük yaradıcılarının xidmətlərinə ehtiramın ifadəsidir. Yubiley tədbirləri böyük ənənələrin fonunda daha böyük gələcəyə doğru açılan üfüqləri də nəzərə çarpdırır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivi müstəqillik dövrünün işığında elmi-ədəbi və ictimai fikrin inkişafı yollarında irəliyə doğru addımlamaqda davam edir. Bu gün mən bu yubiley tədbirində bir daha bütün ölkə ziyalılarını təbrik edirəm və müstəqillik dövrünün imkanlarından istifadə etməklə Azərbaycan Respublikasının daha da inkişaf etdirilməsi istiqamətində öhdəmizə düşən vəzifələri layiqincə yerinə yetirəcəyimizi tam əminliklə bildirirəm. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevi əmin etmək istəyirəm ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının bütün kollektivi, eləcə də 80 illiyini bu gün qeyd etdiyimiz Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun bütün əməkdaşları bundan sonra da ölkəmizdə müstəqil dövlətimizin inkişafı istiqamətində həyata keçirilən dövlət siyasətini dəstəkləyəcək və bu yolda əllərindən gələni əsirgəməyəcəklər.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anar Birliyin adından Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini 80 illik yubiley münasibətilə təbrik etdi. O, Yazıçılar Birliyi ilə Ədəbiyyat İnstitutunu ədəbiyyatımızın qoşa qanadı, iki müqəddəs ocağı adlandıraraq, istər dilimizin qorunub saxlanmasında, istərsə də milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanılmasında bu təşkilatların özünəməxsus rolu olduğunu qeyd etdi. Bu da təsadüfi deyildir ki, Stalin rejiminin ən ağır illərində ən çox qurban verən zümrə məhz yazıçılar və ədəbiyyatçılar olmuşdur. Əgər Yazıçılar Birliyi Cavidi, Cavadı, Müşfiqi, Seyid Hüseyni, Çəmənzəminlini itiribsə, ədəbiyyatşünaslığımız da Əli Nazimi, Əmin Abidi, Hənəfi Zeynallını, Bəkir Çobanzadəni və başqalarını itirmişdir.

Ədəbiyyatımızın və ədəbiyyatşünaslığımızın bu kimi böyük xidmətlərini ulu öndərmiz Heydər Əliyev həmişə minnətdarlıq hissi ilə qeyd edirdi. Bu gün həm ədəbiyyatımız və həm də ədəbiyyatşünaslığımız Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin diqqət və qayğısını hiss edir.

Bu günlərdə biz də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin 80 illik yubileyini qeyd edirik. Mən istərdim ki, bundan sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyi ilə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu arasında daha sıx əlaqələr olsun. Təbiidir ki, indi ədəbiyyatımız və ədəbiyyatşünaslığımız qarşısında daha böyük və məsul vəzifələr durur. Bu da məlumdur ki, indiki bazar iqtisadiyyatı dövründə mətbuat azaddır və hər bir kəs öz istəyini sərbəst şəkildə yaza bilir. Ona görə də problemlər qaçılmazdır və bu da bizi daha sıx şəkildə və birgə fəaliyyət göstərməyə sövq edir. Mən bir daha Yazıçılar Birliyi adından Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun bütün kollektivini bu əlamətdar gün münasibətilə təbrik edir və sizə yeni-yeni uğurlar arzulayıram.

AMEA Humanitar və ictimai elmlər bölməsinin akademik-katibi, AMEA-nın müxbir-üzvü, Bakı Slavyan Universitetinin rektoru Kamal Abdulla dedi ki, ədəbiyyatla professional şəkildə məşğul olmaqdan söhbət getdiyi bir vaxtda 80 il əlbəttə, son dərəcə simvolik bir rəqəmdir. Məgər Füzuli ədəbiyyatşünas deyildi, məgər Axundzadə, Zərdabi, Ü.Hacıbəyli, Mirzə Cəlil Məmmədquluzadə, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Haqverdiyev və onlarca bu kimi simalar ədəbiyyatımızın ən vacib məsələləri ilə məşğul olmamışdılar. Bu missiya hazırda Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən böyük bir məhəbbət və şərəflə davam etdirilir. Bu gün ədəbiyyatla məşğul olmağın çətinliyini xüsusilə vurğulamaq lazımdır. Yəni demək istəyirəm ki, çoxlarının maraqlandığı və ya üz tutduğu, hamının qiymət verməyə çalışdığı bir məkanda professional ədəbiyyatçının öhdəsinə həqiqətən də daha böyük vəzifələr düşür. Məhz həmin vəzifələri həyata keçirən bugünkü Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu öz professional sözünü deyə bilir. Bu adlara bir diqqət yetirin: Əli Nazim, Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn, Mir Cəlal, Məmməd Cəfər, Əli Sultanlı, Məmmədhüseyn Təhmasib, Həmid Araslı, Kamal Talıbzadə, Mirəli Seyidov, Əziz Mirəhmədov, Feyzulla Qasımzadə, Yaşar Qarayev, Bəkir Nəbiyev, Mirzağa Quluzadə, Əkbər Ağayev və onlarca başqaları. Heç şübhəsizdir ki, bu görkəmli alimlərin ədəbiyyatımızın və ədəbiyyatşünaslıq elmimizin tarixində xidmətləri əvəzsizdir. Təbiidir ki, bu gün həmin alimlərin ruhu da şad olur. Bu alimlərin hər birinin qarşısında sirli, əfsunkar bir aləm durur. Bu gün nəinki ədəbiyyatçı alimlərimiz, eləcə də bütün cəmiyyətimiz onların adlarını minnətdarlıqla yad edir. Ədəbiyyat İnstitutunun bütün fəaliyyəti göz qabağındadır və mən də AMEA-nın Humanitar və ictimai elmlər bölməsinin alimləri adından Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini bu yubiley münasibətilə təbrik edirəm.

Macarıstan Elmlər Akademiyası Türkoloji Araşdırmalar İnstitutunun direktoru, akademik Georg Xazai ona söz verildiyinə görə minnətdarlığını bildirərək Azərbaycan elm adamları ilə elmi əlaqələrinin 1960-cı ildən etibarən başladığını qeyd etdi. O, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini səmimi qəlbdən təbrik etdiyini bildirərək eyni zamanda, son illər ərzində Azərbaycan Respublikasının xeyli inkişaf etdiyini tədbir iştirakçılarının nəzərinə çatdırdı. Natiq həmçinin Azərbaycanla Macarıstan elm adamları arasındakı əlaqələrin bundan sonra da inkişaf etdirilməsinin vacibliyini söylədi.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri, Milli Məclisin deputatı Səttar Mehbalıyev Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini AHİK-in İcraiyyə Komitəsi adından 80 illik yubiley münasibətilə təbrik etdiyini vurğulayaraq dedi ki, hər hansı bir qurumun yubiley tədbirinin keçirilməsi artıq ənənəyə çevrilib. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən bünövrəsi qoyulan bu ənənə günü-gündən daha da möhkəmlənməkdədir və sevinirik ki, bu gün də Ədəbiyyat İnstitutunun yubiley tədbirini keçiririk. Buraya gəlməmişdən öncə bəzi kitablara bir daha nəzər saldım və məni ən çox kədərləndirən o oldu ki, vaxtilə bizim ədəbiyyat xadimlərimizin başına çox dəhşətli oyunlar gətirilmişdir. Nə qədər alimimiz heç nədən, heç bir günahı olmadan və müxtəlif bəhanələrlə sürgünlərə göndərilmiş və ya öldürülmüşdür. Bütün bunlara baxmayaraq, dil və ədəbiyyat alimlərimiz Azərbaycan dilinin və ədəbiyyatımızın inkişafında misilsiz xidmətlər göstərərək, həm ədəbiyyatımızı, həm də dilimizi qoruyub saxlaya və daha da inkişaf etdirə bildilər. Sözümün sonunda bir daha bu kollektivi səmimi qəlbdən təbrik edirəm. Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, AHİK-in İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun bir qrup əməkdaşı AHİK-in fəxri fərmanlarına və pul mükafatına layiq görülmüşdür.

Azərbaycan Atatürk Mərkəzinin direktoru, Milli Məclisin Mədəniyyət komissiyasının sədri, AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərov dedi ki, bu gün qeyd etdiyimiz Ədəbiyyat İnstitutunun yubileyi həm də ictimaiyyətimizin və mədəniyyətimizin yubileyidir. Məclisdə də qeyd olundu ki, 80 illik yubiley hardasa rəmzi məna kəsb edir və bu tarix ümumi tariximizin çox qısa bir hissəsidir. Ədəbiyyatımızın və mədəniyyətimizin əsrlərlə ölçülə biləcək bir tarixi vardır, ancaq bu son səksən ilin bayramını da qeyd edib ondan zövq almaq mümkündür. Həqiqətən də Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu və bütövlükdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası çox ağır vaxtlarda yaranıb. Bəzən biz, ümumiyyətlə, sovet dövrünü həddən artıq tənqid edirik, ancaq nəzərə almalıyıq ki, bizim milli ictimai fikrimiz, onun modelləşməsi, konkretləşməsi də məhz həmin dövrə təsadüf edir. Qəribədir ki, həmin dövrdə ədəbi ictimai fikrimiz gənc ədəbiyyatşünaslarımız tərəfindən yaradılmışdır ki, bu gün onlar bizim klassiklərimizdir. Məmməd Arif, Həmid Araslı, Əli Sultanlı, Mir Cəlal, Məmməd Cəfər Cəfərov və başqalarının fundamental düşüncəsi ilə yaranmış Ədəbiyyat İnstitutu çox yaxşı ki, bu gün də həmin ənənələri uğurla davam etdirir.

Ədəbiyyat həm də ideologiyadır. Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparanların mütləq əksəriyyəti ədəbiyyatçılardır. Əlbəttə ki, məhz onların sayəsində ictimai şüur inkişaf edib. Ən az ölümdən qorxanlar da ədəbiyyatçılardır. Bu, bir inersiyadır və bu mənada da ədəbiyyatın öyrənilməsi xüsusi bir hadisədir. Həm də son dərəcə müqəddəs bir hadisədir. Əlbəttə, hər bir xalqın milli varlığını müəyyənləşdirən birinci onun dilidir, ikincisi isə onun ədəbiyyatıdır. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev həm dil məsələsinə, həm də ədəbiyyat məsələsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Əgər başqa ölkələrlə müqayisə edəsi olsaq, qeyd etməliyik ki, ziyalılarımıza diqqət və qayğı Azərbaycanda çox yüksək səviyyədədir. Bu, həm də bizim dövlət siyasətimizdir. Məhz bu siyasət Azərbaycan xalqının daha da yüksəlməsinə imkan verir. Buna görə də hər hansı bir azərbaycanlının öz dilini, öz ədəbiyyatını və öz tarixini bilməməsi faciədir.

Türkiyə Cümhuriyyətinin Qafqaz Universitetlər Birliyinin sədri, Ərdahan Universitetinin rektoru, professor Ramazan Qorxmaz Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini 80 illik yubiley münasibətilə təbrik edərək, hər iki təşkilat arasındakı əlaqələrin gələcəkdə daha da genişləndirilməsinin zəruriliyini qeyd etdi. O, həmçinin son illər ərzində Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinin xeyli dəyişildiyini və daha da gözəlləşdiyini vurğulayaraq, Bakı şəhərini bütün Türk dünyasının söz və ədəbiyyat sahəsində Başkəndi adlandırdı. Natiq eyni zamanda türkdilli respublikalar arasındakı əlaqələrin də genişləndirilməsinin zəruriliyini qeyd edərək bu məsələdə də Bakının önəmli yer tutduğunu söylədi.

Görkəmli cərrah-alim, professor Dr. Cavad Heyət çıxış edərək AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunun dahi Nizami Gəncəvinin adını daşıdığını qeyd edərək dedi ki, bu gün bütün dünya Nizami ilə fəxr edir. Azərbaycan ona görə fəxr edir ki, Nizami Gəncəvi məhz azərbaycanlıdır. İran ona görə fəxr edir ki, Nizami Gəncəvi əsərlərini fars dilində yazmışdır. Alim sözünün sonunda dahi şairimiz Nizami Gəncəvinin adını daşıyan Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini bu yubiley münasibətilə təbrik etdi.

Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, professor Nərgiz xanım Paşayeva öncə AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivini bu yubiley münasibətilə təbrik etmiş, kollektivə uğurlar arzulamışdır. N. Paşayeva dedi:

-Mən şərəf duyuram ki, belə bir məclisdə iştirak edirəm. Çünki mən həm ədəbiyyatçı ailəsində dünyaya gəlmişəm, həm də peşəm ədəbiyyatla bağlıdır. Heç kəsə sirr deyil ki, ədəbiyyat böyük dühalar aləmdir. Dünya dühasının mənşəyində də elə söz durur. Bu, olduqca böyük bir mövzudur. Bu mövzuya insaniyyət əsrlər boyu özünü həsr edib, biliyini sərf edib. Biz də bir millət olaraq, bir dövlət olaraq öz töhfəmizi bu böyük işə bəxş edirik. Zənnimcə, biz Azərbaycan ədəbiyyatına bir neçə nəzər bucağı daxilində baxmalıyıq. Ona görə ki, Azərbaycan ədəbiyyatı yalnız Azərbaycan ədəbiyyatı olaraq kifayətlənmir. Onun simaları, onun dühaları Yaxın və Orta Şərq düşüncəsini, mədəniyyətini özündə ehtiva edir. Bu dünyaya məxsus olan bütün fəlsəfi fikirlər, bütün fəlsəfi məktəblər məhz Azərbaycan ədəbiyyatı daxilində özünü dünyaya tanıdıbdır.

XVIII və XIX əsrlərdə Avropa mədəniyyətini təmsil edən maarifçilər insanın və cəmiyyətin azadlığını və xilasını maariflənmədə, maarifçilik ənənələrində görürdülərsə, bu fikri hələ XII əsrdə dahi Nizami Gəncəvi xüsusi olaraq qeyd edirdi. Bu, həqiqətən də böyük bir zənginlikdir. Bəzən özümüz də bilmirik ki, biz nə qədər də varlıyıq, nə qədər zənginik. Ona görə də bu irsi öyrənmək, bu irsi tədqiq etmək bizim müqəddəs vəzifəmizdir. Ancaq nə qədər acı da olsa qeyd etmək istərdim ki, biz Azərbaycan ədəbiyyatını hələ lazımi səviyyədə tədqiq edə və onu dünyaya layiq olduğu qədər təqdim edə bilməmişik. Bu faktdır və mən demək istəyirəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatının dəyəri, onun unikal mövqeyi, yəni həm Qərbi, həm də Şərqi özündə birləşdirməsi faktı həqiqətən də son dərəcə tədqiq olunası əhəmiyyətli bir mövzudur.

Tarixin hər bir dövründə, hər bir mərhələsində Azərbaycan ədəbiyyatı xalqları özündə birləşdirə bilib. Təsadüfi deyildir ki, çoxları dahi Nizami Gəncəvi haqqında danışırlar, onu müxtəlif səmtlərə çəkib aparmaq istəyirlər. Elə bu da dediklərimizin sübutudur. Nizami Gəncəvi məhz bir neçə dühanı özündə birləşdirmişdi. Mən deyərdim ki, bu ənənə elə həmin dövrdən qoyulmuşdur. Ona görə də bu, yalnız Nizami Gəncəvidə deyil, digər yazıçı və şairlərimizin simasında da özünü büruzə verir. Deməli, əsl ədəbiyyat xalqları birləşdirir, fikirləri birləşdirir və insaniyyəti birləşdirir. Bədii söz insanı göylərə ucaldır, insanı daxilən təmizləşdirir və ülviləşdirir. Bu, sözün, ədəbiyyatın gücüdür, bədii fikrin gücüdür. Hər bir halda dünyaya, insana və cəmiyyətə bu dərəcədə təsir edə bilən ikinci bir gücü, ikinci bir silahı hələ ki kimsə icad etməyib.

Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru, millət vəkili Rafael Hüseynov dedi ki, bu gün biz Azərbaycan mədəniyyətinin, Azərbaycan mənəviyyatı və ziyalılığının xoş bir günündəyik. Bu gün bəlkə də ilk növbədə Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında çox əlamətdar bir hadisə baş verir. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubileyini yalnız mədəniyyət hadisəsi kimi deyil, ilk növbədə ictimai-siyasi gerçəkliyimizin hadisəsi kimi dəyərləndirməliyik. Ədəbiyyat heç bir vaxt tarixin ən müxtəlif mərhələlərində Azərbaycan insanı üçün yalnız bədii təfəkkür məsələsi, söz hadisəsi olmayıb. Ədəbiyyat Azərbaycan insanı və Azərbaycan cəmiyyəti üçün tarixin bütün dövrlərində millət quruculuğunda çox ciddi bir yer tutan siyasi elementdir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev ədəbiyyat adamlarından, yazıçı və şairlərdən bəhs edərkən onlara mütəfəkkir deyə müraciət edərdi.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu elə bir şərəfli yol keçib ki, onun bu gün bir çox şeylərə haqqı vardır. Haqqı var ki, bu gün onun haqqında kitablar yazılsın, ona ən yüksək təltiflər verilsin. Ədəbiyyat İnstitutu elə bir şərəfli yol keçib ki, onun bu gün bir çox şeylərə haqqı yoxdur. Haqqı yoxdur ki, bu institutun divarları arasında aşağı səviyyəli kitablar yazılsın, əyalət səviyyəli dissertasiyalar müdafiə edilsin. Mən inanıram ki, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu ənənələrə sadiq qalacaq və haqqı çatan dəyərləri əldə edəcək, haqqı çatmayanlardan isə həmişə uzaq olacaqdır.

Ədəbiyyat və əbədiyyət sözlərinin yazılışında və səslənişində zahiri bir oxşayış vardır. Bu oxşayış onların zahirlərindən daha çox, onların mahiyyətində, fəlsəfəsində və cövhərindədir. Ədəbiyyat İnstitutu bütün varlığı boyunca əbədi olan dəyərlərə xidmət edib. Sözümüzə, dilimizə və əlbəttə ki, Azərbaycanımıza xidmət edibdir. Heç şübhəsizdir ki, əbədi dəyərlərə xidmət edənlərin özlərinin də ömrü uzun və əbədi olur.

Millət vəkili, xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı çıxış edərək vaxtilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ətrafında yaranmış söz-söhbətləri yada salaraq dedi ki, bir vaxtlar bu binaya da göz dikənlər, bu binanı hərraca çıxarmaq fikrinə düşənlər var idi. İndi Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 80 illik yubileyini qeyd etdiyimiz bir gündə öz-özümə düşünürəm ki, həqiqətən də yüz illər boyu davam etmiş qəddar ərəb, fars sistemlərindən möcüzə ilə xilas olmuş son nüsxə əlyazmaların, son nüsxə “Oğuznamə”nin, son nüsxə “Divani-lüğat-it-türk”ü, son nüsxə “Hophopnamə”ni, nəhayət, Dədə Qorqud boyları kimi millətin 1300 il öncəki hiss vəsiqəsini, dünyanın şah əsərlərindən birini millətə qaytarmaq üçün bir yox, Ədəbiyyat İnstitutu, Ədəbiyyat Muzeyi, Əlyazmalar İnstitutu, Şərqşünaslıq İnstitutu kimi bir neçə qurumu yaratmağa və onların ən yüksək şəraitdə fəaliyyət göstərməsini tam təmin etməyə dəyər. Çünki bu qurumların araşdırdığı və millətə çatdırdığı o abidələr olmasa, millət də olmaz. Bizim təbii elmlər sahəsindəki və ekologiya sahəsindəki boşluğu qabaqcıl ölkələr doldura bilər. Amma heç bir böyük dövlət füzuli kədərini, Nəsimi ucalığını və ya Vaqif ruhunu bizim əvəzimizə xalqa qaytara bilməz. Bizim simamız budur və biz dünya mədəniyyətini bununla zənginləşdiririk.

Azərbaycanın bugünkü mənəvi potensialının, milli şüurunun və müstəqil yaşama gücünün təməlində də elə ədəbiyyatımız, şerimizin və nəsrimizin vətəndaşlıq ruhu dayanır. Bu, həm də Ədəbiyyat İnstitutunun müstəqil Azərbaycan üçün oynadığı rolu göstərir. Burada onu da qeyd etməyi özümə borc bilirəm ki, bizim azadlıq uğrunda mübarizəmizdə Ədəbiyyat İnstitutunun çoxlu alimləri iştirak ediblər və onların şəhid olanları da vardır. Onları heç vaxt unutmaq olmaz.

Bugünkü yubileyin mənim üçün dəyərli cəhətlərindən biri də odur ki, indi Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna mənim köhnə dostum akademik İsa Həbibbəyli rəhbərlik edir. İsa Həbibbəylinin Bakıya gəlməsi ilə Akademiya və Ədəbiyyat İnstitutu qazandı. Bunu inkar etmək mümkün deyil. İsa akademikdir və ədəbiyyatı bayrağa çevirən adam deyildir. O, yorulmadan çalışan bir insandır, elinin əkinçisidir, fəhləsidir və qurucusudur. İsa Həbibbəyli əsl milli ziyalıdır. Onun vaxtında Naxçıvan Universitetini şəhərciyə çevrilmişdir. Naxçıvan Universitetini Bakı universitetlərindən daha tez beynəlxalq aləmə çıxardı. Dünyanın onlarca məşhur universitetləri ilə əlaqələr qurdu. Böyük alimlər dəstəsi yetişdirdi. İnanıram ki, İsa Həbibbəyli öz quruculuq və yaradıcılıq imkanlarından istifadə edərək burada, Akademiyada da dəyərli işləri ilə yadda qalacaqdır.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Gənc Alimlər və Mütəxəssislər Şurasının sədri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Eşqanə Babayeva çıxış edərək dedi ki, bu gün möhtəşəm bir gündür. Bu gün Ədəbiyyat İnstitutunun - bu müqəddəs elm ocağının 80 illik yubiley günüdür. Bu bayram günündə mən İnstitutun gənc alimləri adından hamınızı bir daha təbrik edirəm. Ədəbiyyat İnstitutu möhkəm təməllər üzərində qurulmuşdur və çıxışlarda da bu məsələ bir daha vurğulandı. Bu gün Ədəbiyyat İnstitutunda biz gənc alimlərə hərtərəfli diqqət və qayğı vardır və buna görə də rəhbərliyə öz minnətdarlığımızı bildirmək istəyirəm. Bir daha deyirəm ki, bayramınız mübarək olsun!

Tədbirin sonunda AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli yekun sözü söyləyərək məclisdə iştirak edənlərə öz minnətdarlığını bildirdi.

Çapa hazırladı:

Ələsgər BEHBUDLU

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 24 yanvar.-S. 4-5.