Səsin hüsnü, lətafəti
Və yaxud sözlə
qəlblərə açılan
pəncərə
Yaxşı bir söz degilən, ta şəkər ərzan olsun,
Yaxşı əl tut ki, sitəm, dərdü qəm asan olsun!
Nizami Gəncəvi
Əgər gözü qəlbin aynası kimi qəbul ediriksə, səsi də insanın ruhunun musiqi ahəngi adlandırmaq olar.
Psixoloqlar müəyyən xarakterik xüsusiyyətləri
insanın özünü
görmədən onun
səsi, səsin ritmi, koloriti, ahəngi ilə müəyyənləşdirirlər.
Aktyor üçün səs və bu səsi obrazlı
danışığa çevirmək
hünəri istedadın
əsas şərtlərindən
sayılır. Hər təzə
rolda bu səs təzə çalarda səslənməyə
qadir deyilsə, onda aktyorun yaradıcılıq
enerjisinin xeyli hissəsi mütləq puça çıxacaq.
Xarakterin
təqdimində müəyyən
boşluq yaranacaq.
Rasim Balayevin səsi
ümumi şəkildə
lirik-dramatik tenor qurumundadır.
Lakin bu səsin canında
və qanında, ruhunda və ritmində, musiqisində və ahəngində çoxlu, əlvan və təzadlı çalarlar var. Həmin çalarların toplusu aktyorun səs obrazıdır.
Bu səs xəfifdir
və bu xəfiflikdə fırtınalı
dramatizm hüsnü də var.
Bu səs bariton səs kimi gur
deyil, lakin haray zəngi kimi cingiltilidir.
Bu səs lirik səsdir və bu lirizmə mötəşəm kişi qəmi də hopub.
Bu səs dramatik
ahəngdə ən müxtəlif psixoloji ovqatı təcəssüm
etdirməyə qadirdir.
Bu səs yöndaşlarının
duyğularına həssaslıqla
təsir etdiyi kimi, onların da psixoloji dönüşlərini
“görür”, duyur, eşidilənə reaksiya
verir.
Bu səs poetik vüsətdə səslənə-səslənə
mötəşəm faciə
notlarında də sərbəstcə gəzişir.
Bu səsin pıçıltısında
lirik kövrəkliklə
duyğuların qəzəb
püskürməsi qoşadır.
Bu səsin ecazkar və parlaq, tünd və boğuq, isti və soyuq rəngləri
var: ağ,
qara, qırmızı,
sarı, yaşıl,
mavi, innabı, şabalıdı, sürməyi,
çəhrayı, süsəni,
yasəməni, qızılı,
gümüşü… Sənətkar həmin rənglərin hər biri ilə
ayrı-ayrılıqda müəyyən
xarakter ovqatını
ifadə edir.
Rasim Balayev səslə
işləməkdə, onu
lazımi ahəngə
salmaqda hünərvərdir.
Aktyor xarakterə dəqiq, həssas, ifadəli və obrazlı səs ahəngi və səs rəngi tapmamış rola çəkilmir.
Səsiylə böyük həssaslıqla
işlədiyinə görə
onun ləfzinin ahəngi, musiqi ritmi, psixoloji-dramatik, emosional-tragik not düzümü
tamaşaçı qulağını
heç vaxt döyənək eləmir.
Güclü və həssas
melodiya duyumu, not-ahəng yaddaşı olan Rasim Balayev
səsini filmdə səsləndirilən musiqinin
xarakterinə həssaslıqla
uyğunlaşdırır. Eyni zamanda yöndaşlarının
danışıqlarının dramatik dönüşlərinə
öz səsinin psixoloji səslənmə
dürüstlüyü ilə
adekvat cavab verə bilir.
Aktyor obrazın daxili
dinamikası üçün
müəyyənləşdirdiyi ehtiraslar gərginliyini film
boyu özünün məlahətli səsiylə
tamaşaçının duyğusunda
saxlamağa qadirdir.
Bu qadirlik bədii-estetik
ifadə vasitəsi kimi aktyorun ekran
məlahətinə, ekran
cazibədarlığına xüsusi valehedici füsunkarlıq gətirir.
Hərəkətdə və səs
variasiyalarında ritmi
düzgün məyyənləşdirməkdə
və onun musiqisini, təravətini,
lətafətini, ahəngini,
dinamikasını xarakterin
inkişaf xətti ilə bağlamaqda Rasim Balayev fenomendir.
Aktyor səsinin və hərəkətlərinin, geniş
mənada danışıq
və davranışının
estetik ritmini oynadığı obrazın
xarakterinə uyğunlaşdırır.
Uyğunlaşdıraraq
özünün ritm duyğusunu işə salır və bu prosesdə maraqlı
bir fəndə əl atır.
O, səsin ritmi ilə tamaşaçıların fikirlərindən
daha çox onların emosional duyğularına təsir edir.
Səsin musiqili ritmi
mürəkkəb-mürəkkəb psixoloji ovqatların qavranılmasına təkan
verir, yardım göstərir, emosional düşüncəyə ənginlik
açır.
Sənətə xoşbəxt doğulmaq
hər kəsə nəsib olmur. Rasim Balayev aktyorluq sənətinə təbiətin
bəxtəvər bəndəsi
kimi gəlib və istedad onun fitrətindədir.
Bütün yaradıcı və qüdrətli dühalar
kimi onun da ilham zəmisində
idrakla hissin (duyğunun) sərhədi çox yaxındır. Aktyor oynadığı bütün
obrazları duyur və dərk edir.
Duyur və duyduğunun
emosional vüsətini
yaradır.
Dərk edir və dərk etdiyini yaradıcılıq işinin
əməl-fəaliyyət xəttinə çevirir.
Bu duyğu
və bu dərk aktyorun səs ritmində ahəngdarlıq taparaq birbaşa eşitmə duyğularına və oradan da qəlblərə
sirayət edir.
Belə yaradıcılıq prosesində aktyorun emosional, lirik, hüzünlü, qəmli,
cingiltili, fırtınalı,
vülkan püskürən,
duyğuları çarmıxa
çəkən, qulaqlara
sığal verən…
səsi ifaya xarakter əzəməti aşılayır.
Hər hansı rolda
Rasim Balayevin səsi dadlı-tamlıdır.
Bu dad-tam öz ləzzətini obrazın xarakterinin psixoloji xüsusiyyətlərindən alır.
Rasim Balayevin daxili
yaradıcılıq ehtirası
onun səsini uçuşa hazırlayır.
Həyat təcrübəsi, iti müşahidələri,
qanadlı sənətkar
təxəyyülü ilə
topladığı emosional
yaddaşını səsdə
səxavətlə “xərcləyir”.
İfa etdiyi epizodda
vəziyyətin psixoloji
ruhunu əvvəlcə
gözlə tutur.
Gözlə tutur, hisslə
duyur, ehtirasla lazımi enerji ritminə salır, səslə isə onun obrazının xarakterini çatdırır.
Hərəkət plastikasının sürət (temp), xarakter və dinamikasını səsinin musiqi ahəngində ifa üçün yeni psixoloji-emosional qatda əyaniləşdirir.
Nəsimi, Babək, Beyrək kimi və bu
səpkili rollarda
aktyorun səsi yalnız eşidilmir, həm də hadisələrin mürəkkəb
psixoloji məqamlarından
asılı olaraq müxtəlif ovqat bürümündə
görünür. Aktyorun səsi
baxışları ilə
birləşir və tamaşaçının obrazı
dərindən dərkinə
bələdçilik edir.
Tamaşaçı
aktyorun səsinin obrazını müxtəlif
ovqatlarda gördüyü
üçün də
bəzən bu səslə birlikdə aşağıdakı psixoloji
duyğu-ovqatları keçirir:
göyüm-göyüm göynəyir;
həzin-həzin kövrəlir;
qəlbən tir-tir titrəyir;
mənən didim-didim
didilir;
duyğuları ocaq kimi korun-korun tüstülənir;
duzlu-duzlu gülüşə
qərq olur;
pak-pak ülviyyətə
qovuşur;
zərif-zərif sevinc selinə düşür…
Fransız ədibi Andre Morua yazır ki, insanın sifətini ağıl və xeyirxahlıq bəzəyir. Müdrik
yazıçı sonra
da bu fikri
söyləyir ki, qəlbin təmizliyi üzün cizgilərində əks
olunur.
Deməli, səs, səsin
tembri, ahəngi, musiqisi insanın mənsub olduğu daxili keyfiyyətləri, mənəvi xüsusiyyətləri
təcəssüm etdirməlidir.
Bu baxımdan
Rasim Balayevin səsi, səsinin psixoloji məna çalarları ifa etdiyi bütün obrazların mənəvi aləmlərini açan,
onların xarakterinə
aydınlıq gətirən
vacib ifadə vasitəsi kimi çoxqatlı, çoxrəngli
və çoxmənalıdır.
Rasim Balayev onlarla
əcnəbi filmin dublyajında müxtəlif
xarakterli obrazları səsləndirib. Aktyor həmin
ekran əsərlərində
də səsin psixoloji çalarlarını
xarakter səviyyəsində
səsləndirməkdə çox səriştəlidir.
Bunun üçün “Həmişə
təmizlikdə” filmində
Andrey Myakkovun heyrətamiz sənətkarlıqla
ifa etdiyi Jenya obrazını Azərbaycanca səsləndirməsini
xatırlamaq kifayətdir.
İlham Rəhimli
Professor
Ədəbiyyat qəzeti.- 2016.-
10 sentyabr.- S.8.