Ədəbiyyat üzrə 1962-ci ilin Nobel mükafatçısı - Con Steynbek

Con Ernst Steynbek 27 fevral 1902-ci ildə Kaliforniya ştatının Salinas şəhəri yaxınlığında, məmur ailəsində anadan olub. Steynbekin irland və alman kökləri olub.

Steynbek 1919-cu ildə orta təhsilini başa vuraraq Stenford universitetinə daxil olub, müxtəlif fasilələrlə 1925-ci ilə qədər orada oxuyub və sonda təhsilini yarıda saxlayaraq Nyu-Yorka gedib. Cüzi əməkhaqqı ilə işləyib və yazıçı olmaq arzusunu gerçəkləşdirmək üçün müxtəlif redaksiyalara baş vurub, amma yazılarını heç yerdə çap etməyiblər. Nəhayət, 1935-ci ildə qələmə aldığı "Tortil-Flet məhəlləsi" povesti çap olunaraq ona ilk yazıçı uğuru gətirib. Daha sonra Steynbek "Və... döyüşdə uduzdular", "Qəzəb salxımları", "Yolunu azan avtobus", "Edemdən Şərqə doğru", "Qayğılarımızın qışı", "Siçanlar və adamlar" və s. romanlar, onlarla povest və hekayə, Kral Artur haqqında maraqlı əfsanə yazıb.

1962-ci ildə ona ədəbiyyat üzrə növbəti Nobel mükafatı "realist və poetik istedadına, yaratdığı əsərlərə gətirdiyi incə yumora və kəskin sosial təsvirlərə görə" təqdim edilib. Nobelli ABŞ yazıçısı 1968-ci ildə Nyu-Yorkda vəfat edib.

Kral Artur və “Dəyirmi masa”nın cəngavərləri haqqında əfsanələr

Kral Arturun evlənməyi

(İxtisarla)

Kral Artur Merlinin xeyirxah və ağıllı məsləhətlərinə daima qulaq asar, müxtəlif məsələlərlə dövlət və hərbi məsələlər, şəxsi həyata aid hər şey bağlı onun fikirlərini öyrənərdi. Günlərin birində Artur yenə sehrbazı hüzuruna çağırıb dedi:

- Bəzi baronlarımın xəyanət planı hazırladıqlarından xəbərin varmı? Bu qədər vaxt keçməyinə baxmayaraq, hələ də krallıqda əmin-amanlıq yarada bilməmişik. Çox fikirləşəndən sonra qərara aldım ki, evlənib özümə varis yetişdirəm.

- Ağıllı fikirdir, - Merlin onunla razılaşdı.

- Amma kraliçanı seçməzdən əvvəl, bu məsələ ilə bağlı sənin fikirlərini bilmək istərdim.

Sehrbaz belə ərz etdi:

- Etibar etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm, milord. Təbii ki, sizin kimi bir insanın subay qalmağı yaxşı əlamət deyil. Amma deyin görüm, yer üzündə digərlərindən daha çox bəyəndiyiniz bir qadın varmı?

- Var, - Artur səmimiyyətlə cavab verdi. - Kral Lodeqrans Kamilardskinin qızı Qvineveranı sevdiyimdən xəbərdarsan. O, mənim görüb haqqında eşitdiyim bütün qadınlardan gözəl və nəcibdir. Bir də, səhv etmirəmsə sən danışmısan, atam, kral Uter kral Lodeqransa nə vaxtsa məşhur "Dəyirmi masa" hədiyyə edib.

- Elədir ki, var, düzdür, - Merlin dərindən köks ötürdü. - Elə Qvinivera da gözəl bir ledidir, amma əgər mənim fikrimi öyrənmək istəyirsinizsə, mən sizə ondan da gözəl və nəzakətli bir qız tapardım. Söhbət sizin öz Qviniveranızı nə qədər istəməyinizdən gedir. Əgər kral qızı doğrudan da ürəyinizdə yer edibsə, o zaman dediklərimin mənası olmaz. Axı gözünüz başqa heç bir qadına baxmır.

- Həqiqət birdir, Merlin.

- Desəm ki, Qvinivera bu izdivac üçün uğursuz seçimdir, onda necə, məsləhətimə qulaq asacaqsınız?

- Yox.

- Əgər bilsəniz ki, Qvinivera sizə sadiq olmayacaq, ən yaxın dostunuzla sizə xəyanət edəcək...

- Dünya dağılsa da inanmaram, - Kral Artur ona danışmağa imkan vermədi.

- Elə də fikirləşirdim, - Merlin kədərlə dedi. - Bu, təbiidir; hər kəs ehtimal qanunlarının ondan uzaq olduğunu düşünür. Onu qoruyan yeganə güc isə əvəzsiz sevgidir! Hətta mən - gələcəkdən xəbər verən aqil qoca belə ölümümün ağılsız bir qızın əlindən gələcəyini bilsəm də, üfüqdə həmin o axmaq qızı görən kimi özümü saxlaya bilməyib, üstünə cumacağam. Sizə nə deyim, milord?! Qərar verilib: siz Qvinivera ilə evlənəcəksiniz. Əslinə qalsa, sizin məsləhətə yox, sadəcə, xeyir-duaya ehtiyacınız var. Nə deyirəm, fəxri mühafizə dəstəsi təşkil edin və mən rəsmi təkliflə kral Lodeqransın yanına gedəcəyəm.

Hazırlıq işləri qısa zamanda başa çatdı. Razılaşdırıldığı kimi, mühafizə dəstəsinin müşayiəti ilə sehrbaz kral Arturun adından gözəl Qviniveranı istəmək üçün Kamilarda getdi.

Kral Lodeqrans qulaqlarına inanmırdı.

- Nə danışırsız? - sevinclə soruşdu. - Kral Artur kimi şərəfli və imkanlı biri qızımla evlənmək istəyir? Bütün müqəddəslərə and olsun ki, bu, həyatım boyu eşitdiyim ən gözəl xəbərdir! Qviniveranın cehiz tədarükünü görmək lazımdır. Məmnuniyyətlə torpaqlarımın böyük hissəsini ona verərdim, amma belə şeylərlə kral Arturu təəccübləndirə bilməzsən. Nəyi də olmasa, xirtdəyəcən torpağı var. Yaxşısı budur bir vaxtlar atası Uter Pendraqonun mənə hədiyyə etdiyi Dəyirmi masanı bağışlayım. Onunla bir yerdə yüz nəfər ən yaxşı cəngavərimi də gənc kralın xidmətinə göndərəcəyəm. Əslinə qalsa, masa yüz əlli nəfər üçün hesablanıb, amma o qədər layiqli cəngavər tapa bilməyəcəyəm, çünki son müharibədə xeyli itki vermişik.

Bu minvalla cehiz məsələsi həll olundu. Az sonra toy karvanı paytaxt Londona tərəf yol aldı.

Kral Artur gələnləri sevinclə qarşılayıb dedi:

- Gözəl nişanlımı qarşılamaqdan məmnunam, çünki ilk dəfə gördüyüm andan ona aşiq olmuşam. Elə Dəyirmi masa və yüz cəngavər də böyük lütf və dəyərli hədiyyədir.

Oradaca toy vaxtı təyin olundu, kral nikah və Qviniveranın tacqoyma mərasimi ilə bağlı tapşırıqlarını verdi. Bundan sonra bütün saray əhli üçün şənlik süfrəsi açıldı.

Kral sehrbaz Merlinə krallığı gəzib Dəyirmi masa ətrafında oturmaq üçün əlavə əlli cəngavər tapmağı tapşırdı. Qoca Merlin nə qədər çalışsa da, Dəyirmi masa arxasında oturmağa layiq ancaq qırx səkkiz cəsur cəngavər tapa bildi. Həmin cəngavərlərlə birlikdə kral Arturun sarayına qayıtdı. Arxiyepiskop masa ətrafındakı cəngavərlərə xeyir-dua verdi, Merlin isə cəngavərlərə bu sözlərlə müraciət etdi:

- İndi isə kral Arturun hüzuruna gedib ona sədaqət andı için.

Elə də etdilər. Geri qayıdanda hər biri masadakı yerində adının qızıl hərflərlə yazıldığını gördü. Lakin iki stul adsız qalmışdı. Cəngavərlər masa arxasındakı yerlərinə keçib oturmağa macal tapmamışdılar ki, gənc Haveyn içəri girib krala üz tutdu:

- Milord, bu gün sizin üçün çox xoş gündür! Ricamı yerə salmayın, lütfən.

- Ürəyindən keçəni söylə!

- İstərdim ki, məni cəngavərliyə qəbul edəsiniz.

- Səni məmnuniyyətlə şərəfləndirərəm, - Artur söylədi. - Bir də axı sən mənim bacım oğlusan.

Elə bu vaxt zala iki miskin görünüşlü kişi daxil oldu, onlarla birgə arıq madyanla yaraşıqlı gənc də gəlmişdi. Yaşca böyük olan ətrafa göz gəzdirib kralla necə görüşə biləcəyini soruşdu .

- Kral odur, - cəngavərlərdən biri Arturu göstərdi. - Yaxşı, bəs karlı neynirsən?

- İşim var onnan, - kasıb kişi cavab verdi. - Yoxsa o qədər yolu durub bura gəlməzdim.

Kişi Artura yaxınlaşdı, onu ədəb-ərkanla salamlayıb dedi:

- Ey bütün kralların ən şərəflisi, qoy Tanrının nəzərləri üstünüzdən əskik olmasın! Eşitmişəm ki, bu toy günündə bütün ağıllı xahişləri yerinə yetirirsən.

- Elədir ki, var, Artur cavab verdi. - Təbii ki, əgər xahişin krallığımıza və mənim kral şərəfimə xələl gətirməzsə... Buyur, istəyin nədir, qərib adam?

- Təşəkkür edirəm, milord! İstəyirəm ki, böyük oğlumu da cəngavərliyə təyin edəsiz.

- Bu, asan iş deyil, - kral fikirləşərək, dedi. - Adın nədir?

- Hamı mənə Ariy deyir, cənab. Özüm də kasıb çobanam.

- Belə-belə işlər, çoban Ariy, de görüm oğlunu cəngavər eləmək sənin fikrindir?

- Xeyir, milord! İndi hər şey necə olub, danışaram. Bilirsiz, cənab, bu oğlumdan başqa da on iki oğlum var, bütün zəhmətkeş xristianlar kimi onların hamısı mənimlə birlikdə əlləşib-vuruşur. Bu oğlumun əlindən elə işlər gəlmir. İşi-peşəsi ox atmaq, nizə oynatmaqdır. Bildiyimə görə bir-iki dəfə qaçıb cəngavər yarışlarına da qatılıb. Gecə-gündüz əlindən rahatlığım yoxdur. Elə fikri-zikri yaxşı cəngavər olmaqdadır.

- Demək, belə? Yaxşı, sənin adın nədir, cavan oğlan? - Artur üzünü gəncə tutdu.

- Adım Torodur, cənab.

Kral gəncə diqqətlə baxdı, adam ucaboy, yaraşıqlı, dəmir kimi möhkəm idi. Görünüşündən üst-başı tökülən atasına qətiyyən oxşamırdı. Kral Ariyə digər oğlanlarını da hüzuruna gətirməyi tapşırdı. Hamı oğlanların çoban atalarına oxşadıqlarını yəqin etdi, bircə Toro onların heç birinə oxşamırdı. Bunu görən Artur Ariydən soruşdu:

- De görüm oğlunun cəngavər qılıncı varmı?

Bu vaxt oğlan plaşını yana çəkib, belindəki sadə qılıncı krala göstərdi.

- Nə deyirəm, - kral söylədi, - əgər belədirsə, qılıncını çəkib dizlərini yerə qoy və məndən cəngavərliyə qəbul olunmağını istə.

Toro tələsik atdan enib qılıncını çəkdi və kral qarşısında diz üstə çöküb təntənəli şəkildə dedi:

- Rica edirəm, milord, məni Dəyirmi masanın çəngavərliyinə qəbul edin.

- Hər kəsin qarşısında bəyan edirəm, - Artur söylədi, - sənə cəngavər rütbəsi verdim.

Kral Toronun qılıncını alıb simvolik olaraq, barmağını onun tiyəsinə toxundurdu. Sonra xeyir-dua verdi:

- Sədaqətli və mərd ol, Tanrı köməyin olsun! Əgər cəsarət və ləyaqət nümayiş etdirə bilsən, vaxtı çatanda bizimlə birgə Dəyirmi masa arxasında sənin də yerin olar.

Daha sonra üzünü Merlinə tutan kral soruşdu:

- Gələcəkdən xəbər vermək sənin işindir, sehrbaz. De görək cənab Toro ümidlərimizi doğruldacaqmı?

- Şübhəniz olmasın, milord, - Merlin cavab verdi. - Buna onun ləyaqətli əsil-nəcabəti də zəmanət verir. Axı onun damarlarından kral qanı axır.

- Necə yəni? - heç nə anlamayan kral təəccüblə soruşdu.

- Çox sadə, çünki o, çoban Ariyin belindən gəlməyib. Onun gerçək atası kral Pelinordur.

- Yalandır! - Ariy qəzəblə dedi.

Bu yerdə sehrbaz çobandan arvadını da kralın hüzuruna gətirməyini tələb etdi. Qadın saraya ayaq basanda hamı heyrətə gəldi; o, sifətcə gözəl, mütənasib bədən quruluşlu və məğrur görünürdü. Gizlətmədən başına gələnləri krala və Merlinə danışdı. Sən demə, yeniyetmə qız olanda bir gün inəkləri sağmaq üçün otlağa gedib, hər şey də orada baş verib.

- Yaxınlıqdan bir cəngavər keçirdi, - qadın söylədi. - Məni görəndə atını saxladı. Sonra da zorla mənə təcavüz etdi. Oğlum Toroya elə o gün hamilə qaldım. Cəngavər isə gedəndə itimi də özü ilə apardı. Dedi ki, məndən xatirə aparır. Guya hər dəfə ona baxanda eşqimizi xatırlayacaq.

Bu yerdə çoban söhbətə müdaxilə etdi:

- Bunu etiraf etmək, xoş olmasa da, deyəsən o, düz danışır. Axı Toro heç vaxt nə mənə, nə də o biri oğlanlarıma bənzəməyib.

Qəzəblənən Toro üzünü Merlinə tutdu:

- Siz anamı təhqir edirsiz!

- Qətiyyən, - sehrbaz razılaşmadı. - İndi açılan həqiqət sizin şərəfinizi ucaltmağa xidmət edir. Axı hamımız gerçək atanızın kral və cəsur cəngavər olduğunu öyrəndik. Bu həqiqət sizin ikinizə də ucalıq gətirdi. Axı hadisə lap çoxdan, ananız hələ Ariyin arvadı olmazdan əvvəl baş verib.

- Elədir ki, var, - qadın təsdiq etdi.

- Bu hala arvadımı ittiham etməyin yeri yoxdur, - çoban dedi. - Mənə qədər nə olub, olub da.

Ertəsi gün cənab Pelinor da saraya təşrif buyurdu və kral Artur ona oğlunun tapıldığını və cəngavərliyə qəbul olunduğunu söylədi. Pelinor gəncə diqqətlə baxandan sonra sevindi, oğlan onun ürəyinə yatmışdı...

Tərcümə etdi:

Əyyub QİYAS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 26 avqust.- S.28-29.