Rəssam Muxtar Manaflının həyatı,
sənəti və bu
dünyadan qaçışı
Hekayə
... sonra qatar fit verə-verə
körpüdən keçəndə, qarşıdakı
dağın uzaq yamacında üstünə
ağ-göyümtül bulud çökmüş bir kəndin
qırmızı kirəmitli evləri, o evlərin ağappaq əhəng
divarları göründü və atası ağzını,
burnunu qatar pəncərəsinin şüşəsinə dirəyərək,
bir müddət o uzaq yamacdakı kəndə baxdı və:
- Kaş,
mən də orda yaşayaydım!..- pıçıldadı.
Birinci
sinif şagirdi, yeddi yaşlı Muxtar altdan-yuxarı əvvəlcə
atasına, sonra o kəndə, sonra yenə atasına baxdı
və atasının o kəndə yönəlmiş qəribə
baxışı həmişəlik Muxtar Manaflının
yaddaşına hopdu - illər keçdikdən sonra
atasının o baxışını gözlərinin
qabağına gətirəndə başa
düşmüşdü ki, o zaman o baxışlardan
yağış kimi, dəruni bir kədər
yağırmış.
Qatar
körpüdən keçib eləcə fit
çala-çala yarğana girdi və o kənd də
gözdən itdi, vaqonun pəncərəsindən
sıldırım qayalardan başqa heç nə
görünmürdü, ancaq yeddi yaşlı Muxtara elə gəldi
ki, atası o pəncərə şüşəsindən yenə
də həmin qəribə baxışlarla o kəndə
baxır. Sonra yarğan boyu getdikcə qaranlıq
çökdüyü üçün, qatarın işığı
yandı və atası pəncərə şüşəsində
öz əksinə baxa-baxa eyni sözləri
pıçıldadı:
- Kaş,
mən də orda yaşayaydım!..
İllər
keçdikcə dağın yamacında üstünə
ağ-göyümtül bulud çökmüş o uzaq kənd
tez-tez Muxtarın gözlərinin qabağına gəlirdi, elə
bil, o kəndə uşaq klaydeskopunda baxırdı və
klaydeskop fırlandıqca yamyaşıl ağacların
arasından görünən kirəmitlərin
qırmızısı, divarların ağartısı,
buludların, çöllərin rəngləri bir-birini əvəz edirdi.
Və elə
bil, yeddi yaşlı uşağın atası ilə birlikdə
getdiyi o qatar fit verə-verə Muxtarı ağ vərəqlərə,
rəngbərəng karandaşlara apardı - elə o
zamanlardan da Muxtar dağ yamacındıkı o kəndin şəkillərini
çəkməyə başladı və hər dəfə
də o şəkillər harasa, uzaqlara gedən qatar təkərlərinin
tukkatukunu eşidəndə çəkirdi. Onun
çəkdiyi o kənd - eyni kənd idi, ancaq rəngbərəng
karandaşlarla, daha sonra akvarellə, sonralar isə
yağlı boyalarla çəkidiyi o kəndin mənzərəsinə
Muxtar hər dəfə yeni gözlə baxırdı və hər
dəfə də bu kənd onun üçün daha doğma
olurdu. Düzdür, "Prof. M.A.Salamova"
qıpqırmızı manikürlü uzun və arıq
barmqlarının arasında tutduğu siqareti tüsdülədə-tüsdülədə
diri göy gözləri ilə bu şəkillərə
baxanda, manikürü kimi qıpqırmızı da boya
sürtülmüş nazik dodaqlarını aralayıb:
- Sən
özünü təkrar edirsən- deyirdi.-
Yeni mövzular tapmalısan.
Və Muxtar çalışırdı ki, çəkdiyi
o uzaq kəndin şəkillərini "Prof. M.A.Salamova"dan
gizlətsin, ancaq barmaqlarının arasında siqaret, daima kimsəsiz
otaqlarda gəzişən "Prof. M.A.Salamova"dan nəsə
gizlətmək olardı?
"Prof. M.A.Salamova" Muxtarın ana nənəsi idi və
həm yeganə azərbaycanlı qadın idi ki, SSRİ
EA-nın müxbir üzvü seçilmişdi, həm də
bütün SSRİ-də nüfuzlu antik hüquq mütəxəssisi
olan yeganə qadın idi. Mənzilinin çöl
qapısında böyük hərflərlə "Prof.
M.A.Salamova" yazdırmışdı və anası Muxtarı
hər dəfə bu geniş mənzilə gətirəndə
onun, yəni Muxtarın bütün daxilinə bir qaranlıq
çökürdü - məsələ yalnız bunda deyildi
ki, "Prof. M.A.Salamova"nın evində bütün pəncərələr
uzun illər boyu saralıb-solub naməlum rəngli qalın pərdə
ilə örtülü olurdu və gün
işığı o pərdələrdən güclə
keçib, otaqlara sıza bilirdi - bu öz yerində, əsas məsələ
onda idi ki, Muxtar lap uşaqlıq çağlarından bu tərəfə,
bu uzun, arıq qadını heç vəchlə doğma bir
insan kimi hiss edə bilmirdi.
- Yenə
eyni şeyi çəkirsən!?- "Prof. M.A.Salamova"
siqaretdən dərin bir qullab vurub, diri göy gözləri ilə
Muxtarın çəkdiyi dağ yamacındakı o uzaq kəndə
baxa-baxa başını bulayırdı və on bir
yaşlı Muxtar növbəti dəfə ürəyində
özünə söz verirdi ki, bir də heç vaxt
"Prof. M.A.Salamova"gilə gəlməyəcək, ancaq
atası qəflətən vəfat etdikdən sonra, anası
onu evdə tək qalmağa qoymurdu - Muxtar məktəbdən
çıxıb, "Prof. M.A.Salamova"nın evinə gəlirdi,
axşam isə anası işdən çıxıb onu
öz evlərinə aparırdı.
Bir dəfə
də "Prof. M.A.Salamova" göy gözlərini gah o
şəkillərdəki kəndə, o qırmızı kirəmitli
evlərə, gah da Muxtara zilləyib:
- Sən
o kəndə elə baxırsan, elə bil, ilotlar
azadlığa baxır,- dedi və Muxtar bu
sözlərdən heç nə başa düşmədi,
heç nə də soruşmadı, çünki "Prof.
M.A.Salamova"nın hər bir sözü, elə bil,
Muxtarın fikrindəki qatarın fit verə-verə
keçdiyi o körpünü çilik-çilik
söküb dağıdırdı.
"Prof.
M.A.Salamova"nın əri, yəni Muxtarın babası
çoxdan ölmüşdü, Muxtar onu görməmişdi,
bilirdi ki, onun da adı Muxtar olub və anası həmişə
rəfiqələrinə, qonşularına həmin Muxtarla
"Prof. M.A.Salamova"nın əfsanəvi məhəbbətindən
danışırdı, ancaq hər dəfə də kənardan
bu söhbətlərə qulaq asan Muxtara elə gəlirdi ki,
o rəhmətlik Muxtar dözməyib, ürəyi "Prof.
M.A.Salamova"ya görə partlayıb.
Muxtar
öz evlərində də çəkdiyi o kəndin şəkillərini
gizlətməyə başlamışdı, çünki
anası da başını bulayıb, "Prof.
M.A.Salamova" kimi:
- Elə
eyzən eyni şeyi çəkirsən…- deyirdi.-
Başqa bir şey də çəkmək lazımdı, ya
yox?
Muxtarın
dərsliklər, məktəb dəftərləri
düzülmüş dolabında, o dərsliklərin, dəftərlərin
arxası, mizinin yeşikləri, çarpayısının
altı dağın döşündəki o uzaq kəndin
şəkilləri ilə dolu idi və nəhayət,
"Prof. M.A.Salamova"nın məsləhəti
ilə anası bir neçə şəkil də
götürüb, onu rəsm dərnəyinə apardı.
Muxtar dərnəyə getmək istəmirdi - ürəyinə
bir qorxu çökmüşdü ki, dərnək onu o kənddən
ayıracaq və dən düşmüş
saçlarını səliqə ilə arxadan
bürüyüb düyünləmiş, paltarının
üstündən də göy xalat geymiş dərnək rəhbəri
bir-bir o şəkillərə baxanda, Muxtar qaçıb gizlənmək
istəyirdi, çünki dərnək rəhbərinin də
"Prof. M.A.Salamova"nın dediklərini deyəcəyini
eşitmək istəmirdi, ancaq qəribəsi bu oldu ki, dərnək
rəhbəri:
- Qəşəng
kənddi…- dedi və birdən-birə Muxtarın ürəyi
bərkdən döyünməyə başladı.- Başqa şəkilə baxa-baxa çəkmisən?
Muxtar dərnək rəhbərinin sualının fərqinə
varmadan, gözlərini ona zillədi və birdən-birə də
Muxtara elə gəldi ki, bu qadının da baxışı
atasının körpüdən keçən o vaqon pəncərəsinə
dikilmiş baxışına oxşayır.
Dərnək
rəhbərinin sualına Muxtarın əvəzinə
anası cavab verdi:
- Yox, yox!.. Özündən çəkir…- Və
anası bu sözləri aşkar bir fəxarətlə dedi.
Muxtar isə
o anlarda yenə vaqonda gedirdi - qatar fit verə-verə
körpüdən keçirdi və o qatarın təkərlərinin
tukkatukuna qarışmış: "Kaş mən də orda
yaşayaydım"- pıçıltısını da
Muxtar o anlarda eşidirdi.
Dərnəkdə
əvvəlcə qara karandaşla kubları,
üçbucaqları çəkirdilər, sonra cürbəcür
dolça, stəkan, alma, armud çəkməyə
başladılar, sonra rəngli karandaşlara, flomasterlərə,
sonra da akvarelə keçdilər və dərnək
rəhbəri uşaqların şəkil çəkdiyi
otaqda gəzişə-gəzişə tez-tez Muxtarın
yanında ayaq saxlayıb, onun çəkdiyi dərnək əşyalarına
baxırdı:
-
Yaxşıdır…- deyirdi və Muxtarın ürəyinə
yayılan mehriban bir səslə əlavə edirdi: - Sən rəssam
olacaqsan. Özü də yaxşı rəssam.
Və ən
qəribəsi də orası olurdu ki, dərnək rəhbərinin
bu sözlərini eşidəndə Muxtarın fikrində həmin
dərnək əşyaları - dolçalar, stəkanlar,
almalar - elə bil onları pozanla fikrindən pozurdular - itib yox
olurdu, əvəzində isə dağın yamacındakı
o kənd canlanırdı və Muxtara elə gəlirdi ki, dərnək
rəhbəri o kəndin sakinidir; Muxtara elə gəlirdi ki,
saçlarına dən düşmüş bu gözəl
qadın o kənddə əlini gözlərinin üstünə
tutub diqqətlə uzaqdakı körpünün üstündən
keçən qatara baxır və vaqonun pəncərəsi
qarşısında dayanmış onu - yeddi yaşlı
Muxtarı görür; Muxtara elə gəlirdi ki,
saçlarına dən düşmüş bu gözəl
qadının baxışları onu, yəni Muxtarı da o kəndə
çağırır, qatar çarxlarının tukkatukunun
müşayiəti ilə: "Bura gəl!.. Bura gəl!.."- pıçıldayır.
Muxtar o
dolça və stəkanlara, o armud və almalara
baxırdı, onları çəkirdi, ancaq çox zaman
fikrində elə o kənd idi və Muxtar dərnək əşyalarını
tələm-tələsik çəkib, yeni bir həvəslə
o kəndi gah qara tuşla, gah pastellə, akvarellə, tempera ilə
kağızda, kardonda çəkməyə başladı. Dərnək
rəhbəri:
- A… Həmin
mənzərədi?- soruşdu və: -
Yaxşıdı…- dedi, ancaq bir müddətdən sonra yenə
Muxtarın akvarellə vatman kağızlarında çəkdiyi
o şəkillərə bir-bir baxıb: - Yox… Bilirsən, belə
olmaz!- dedi, sonra da eynilə "Prof. M.A.
Salamova" kimi: - Sən özünü təkrar edirsən.
Yeni mövzular tapmalısan- dedi.
Beləliklə,
saçlarına dən düşmüş o qadın bir də
heç vaxt dağın yamacındakı o kənddən
körpünün üstü ilə gedən o qatara
baxmadı və ümumiyyətlə, həmin andan sonra
Muxtarın həyatında daha heç kim
o kəndin sakini olmadı. O vaxt ki, anası dərnək rəhbərinin
tərifindən cuşa gəlib aşkar bir qürurla:
"Yox, yox!.. Özü çəkir!.." demişdi, ondan bir müddət sonra
anası o kəndin yeni-yeni şəkillərinə evdəki
qazanlara, boşqablara necə baxırdısa, elə
baxırdı.
Muxtar
Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Texnikumunda
oxuyanda həmin kəndi - uzaqdan divarları ağaran
qırmızı kirəmitli evləri, o
yaşıllığı, o ağ-göyümtül
buludları kətan üzərində, kətan tapmayanda
orqalitdə yağlı boya ilə çəkirdi və
Moskvada quşbaşı qar yağan şaxtalı bir qış
günü Muxtarın həyatında qəribə bir hadisə
oldu: neçə il idi ki, vəfat etmiş "Prof.
M.A.Salamova" birdən-birə Muxtarın yadına
düşdü və sən demə, "Prof.
M.A.Salamova"nın az qala iyirmi il bundan əvvəl dediyi o
sözlər - "Sən o kəndə elə baxırsan, elə
bil, ilotlar azadlığa baxır" - elə o vaxtdan
Muxtarın yaddaşına hopmuşdu
O vaxt
"Prof. M.A.Salamova" bu sözləri deyəndə, Muxtara
elə gəlmişdi ki, "ilot" - pis sözdü,
söyüş kimi bir şeydi, ancaq Moskvanın
quşbaşı qar yağan həmin şaxtalı
qış günü o, Akademiyanın kitabxanasında
lüğətləri qabağına töküb, özü
də səbəbini bilmədiyi və heç vaxt da hiss etmədiyi
xoş bir ovqat və həvəslə "ilot"
sözünün mənasını tapdı: eramızdan əvvəl
IV-V əsrlərdə Spartada kənd təsərrüfatı
ilə məşğul olan qullara "ilotlar" deyirmişlər
və ilotlar uzaq tarlalarda əkib-becərən azad insanlara
daimi bir kədər və həsədlə
baxırmışlar.
Həmin
şaxtalı qış günündən sonra quşlar
ağacda yuva quran kimi, "ilot" da, elə bil, onun beynində
yuva qurdu və Muxtar Manaflı V.İ.Surikov adına Moskva Rəssamlıq
Akademiyasını bitirərkən, diplom işi kimi kətan
üzərində yağlı boya ilə çəkdiyi o kəndin
arxa tərəfində, az qala üfüq xəttində
güclə görünən
sakinləri nəsə əkib-becərirdilər və
onların - o uzaqlıqda güclə görünsələr
də - azad və xoşbəxt bir aura altındakı sevincləri
aşkar hiss olunurdu, gözə görünməyən
ilotlar isə həsəd dolu baxışlarla o insanlara
baxırdılar. O ilotlar tablolarda görünmürdülər,
ancaq onlar Muxtar Manaflının beynində iki min il bundan əvvəlki həmin
daimi kədər və heç vaxt da yox olmayacaq həmin həsədlə
o kənd sakinlərinə baxırdılar - onlar kətan
üzərindəki o kəndin gözəgörünməz
tamaşaçıları idi .
Surikov
Akademiyası buraxlış komissiyasının sədri, məşhur
rus şairi Osip Mandelştamın qardaşı oğlu,
SSRİ Rəssamlar Akademiyasının həqiqi üzvü,
professor Natan Emilyeviç Mandelştam idi və o, Muxtarın
çəkdiyi o kəndi ilk dəfə görürdü.
Professor Mandelştam gözlərini qıyıb diqqətlə
baxaraq, xeyli müddət o tablonun qarşısında dayandı , sonra elə bil,
özü-özünə:
-
İnteresnaya rabota!.. ("Maraqlı
işdir!..") - dedi və
bununla kifayətlənməyib, yenə elə bil,
özü-özünə əlavə etdi: - Daje oçen
interesnaya rabota!.. ("Hətta çox maraqlı işdir!..")
Qəribəsi
də o oldu ki, professor Mandelştam bu sözləri elə
dedi, elə bil, nədən isə ehtiyat edir, hətta
qorxur - hər halda Muxtar bunu aşkar hiss etdi.
Muxtar
Manaflı Moskvada ali təhsilini bitirib Bakıya qayıtdı
və o kənd hər dəfə kətan, ya kardon, kağız üzərində
canlananda ilotlar da eyni baxışlarla üfüq xəttində
görünən o azad insanlara baxırdılar. Bir dəfə
o, yəni Muxtar Manaflı az qala cismani olaraq hiss etdi ki, ilotlarla
birlikdə atası da o uzaq kəndə baxır və qatar fit
verə-verə o körpüdən keçən vaxt atası
gözlərini dağın yamacında evlərinin kirəmiti
qıpqırmızı qızaran o uzaq və azad kəndə
zilliyəndə ilotlar da onunla bir yerdəymiş, sadəcə,
Muxtar bunu görməyib. O zaman "Kaş mən də orda
yaşayaydım" sözlərini də atası, əslində,
içindəki ilotlarla birlikdə deyib və günlərin
bir günü Muxtar Manaflının arvadı - Gülzar məşhur
bəstəkar idi - növbəti dəfə ərinin çəkdiyi
tabloya - dağın döşündəki o kəndə
baxanda əsəbi halda türklər kimi:
-
Allah-Allah!- dedi.- Bu, artıq maniyadır!..
Muxtar
"prof. M.A.Salamova" kimi səhərdən-axşamacan
barmaqlarının arasından düşməyən siqaretdən
dərin bir qullab vurub, gülümsədi və onun
gülümsədiyini görən Gülzar daha artıq bir əsəbiliklə:
-
Açıq-aşkar bir maniya!- deyə təkrar
etdi.
Muxtar yenə eləcə gülümsədi və həmişəki
kimi heç nə demədi.
Məsələ
burasında idi ki, təxminən bir il bundan əvvəl, Muxtar
Gülzarın yeni çıxmış albomundakı musiqilərə
qulaq asanda birdən-birə onu, yəni Gülzarı da dağ
yamacında o gözəl və azad kəndə baxan ilotlarla
birlikdə gördü - Gülzarla bağlı bu kəşf
onu sarsıtdı, çünki evlənmələrindən
on ilə yaxın bir vaxt keçirdi və sən demə, bu
müddət ərzində o, Gülzarı
tanımırmış, əsl Gülzar tamam başqa
imiş, sadəcə, bundan Muxtarın xəbəri yox
imiş və ən başlıcası isə, Gülzarın
özünün də nəinki bundan xəbəri yox idi, bunu
heç ağlına sığışdıra da bilməzdi.
Muxtar
Manaflının emalatxanası o uzaq və azad kəndi çəkdiyi
tablolarla, rəngli və rəngsiz qrafika ilə, etüdlərlə,
eskizlər, qaralamalarla dolu idi və hərdən onun
emalatxanasına gələn həmkarları bu qədər
eyni mənzərəli rəsm əsərlərinə
baxıb mat qalırdılar ki, bir mənzərəni nə qədər
çəkmək olar, ancaq Muxtar Manaflı üçün gün
işığı kimi aydın bir həqiqət
var idi: bu rəsmlər bir-birinin eyni deyil və heç vaxt da
olmayıb. Onların hər birinin öz
ovqatı var idi, sadəcə, bütün bu işləri eyni
azadlıq və xoşbəxtlik aurası birləşdirirdi və
bu aura əsərdən-əsərə uşaq klaydeskopundakı
kimi təzələnirdi, yeni-yeni rəng çalarları,
nüanslar yaranırdı.
O,
başqa mövzularda da çəkirdi: portretlər,
natürmortlar, cürbəcür kompozisiyalar və s. Və bu
əsərlər sərgilərdə nümayiş olunurdu,
alınırdı, ancaq bu işlər həmişə Muxtar
Manaflı üçün əsas işlə bağlı
daxili səfərbərliyə kömək edirdi, yəni həmin
portretləri, natürmortları və s. çəkə-çəkə
özünü əsas mövzusuna hazırlayırdı.
Rəssamlar
daha bu emalatxanaya gəlmirdi, hətta Gülzarın da bu
emalatxanaya gəlməyə həvəsi yox idi və Muxtar
Manaflı bundan qətiyyən incimirdi, çünki Gülzar
bu rəsmlərdəki azad kəndə həsəd və həsrət
dolu nəzərlərlə baxan ilotların arasında idi və
sadəcə, özünün bundan xəbəri yox idi.
Gülzarın musiqisi bunu başa düşürdü,
özü isə bunu bilmirdi və Gülzarın heç
ağlına da gəlməzdi ki, Muxtar Filarmoniyada onun kamera
orkestri üçün yazdığı son konsertinə qulaq
asa-asa o kəndə, elə bil, bir çox illər bundan əvvəlki
kimi, uşaq klaydeskopu ilə baxırdı və hər bir
akkorddan sonra o əhəng ağlığının, o kirəmit
qırmızısının da cürbəcür
çalarları bir-birini əvəz edirdi.
Muxtar
Manaflı günün çoxunu emalatxanada keçirirdi və
yalnız bu emalatxana onun üçün doğma və rahat
bir yer idi - təkcə ona görə yox ki, burada işləyə
bilirdi, o kəndin bir-birini qətiyyən təkrar etməyən
- başqaları bunu görmürdü - rəsmlərini
çəkirdi, həm də ona görə ki, burada
ilotlarla birlikdə o uzaq kəndə nə qədər istəyirdi,
o qədər də baxırdı, onun dünya haqqında, həyat
haqqında düşüncələrinə, fikirlərinə,
qənaətlərinə heç kim mane olmurdu.
Və belə
günlərdən birində Muxtar Manaflıya elə gəldi
ki, üzünü yalnız fotolarda gördüyü baba
Muxtar da onunla birlikdə o azad kəndə baxır və bu,
Muxtar Manaflıya bir az gülməli gəldi, çünki
ani olaraq fikrindən keçdi ki, baba Muxtar "Prof. M.A.
Salamova"nın əlindən, pəncərələri qalın
pərdə ilə örtülmüş o geniş və
boş mənzildən qurtula bilmədiyi üçün
ilotlarla birlikdə ün yetməz, əl çatmaz, həmişə
də eləcə bir uzaqlıqda qalacaq o kəndə
baxır, ancaq Muxtar Manaflı üçün ən gözlənilməzi
və təsirlisi o oldu ki, bir müddətdən sonra birdən-birə
onun düşüncələrində, fikirlərində
"Prof. M.A.Salamova"nın özü də ilotlarla birlikdə
o azad kəndə baxmağa başladı.
Və bir
gecə Muxtar Manaflı yatağında uzanıb heç
cürə yuxuya gedə bilmədi, birdən-birə ayağa
qalxıb geyindi və yuxudan oyanan Gülzar da heç nə
soruşmadı, çünki yaxşı bilirdi, Muxtar
emalatxanaya gedir - o biri böyrü üstə çevrilib
gözəl yuxusuna davam etdi və Muxtar Manaflı taksidən
düşüb, emalatxanasının qapısını
açan kimi, tələsik boş bir kətan
götürüb, molbertə bərkitdi, ikicə saat
keçmədi ki, heç bir fotoya baxmadan "Prof.
M.A.Salamova"nın portretini çəkdi: "Prof.
M.A.Salamova" qırmızı boyalı nazik
dodaqlarını bir-birinə sıxıb,
baxışlarındakı kədər və həsrəti
cidd-cəhdlə gizlətmək istəyirdi, ancaq bu
mümkün deyildi, onun göy gözlərindəki diriliyin altında başdan-başa bir kədər və
həsrət gizlənmişdi.
Muxtar
Manaflı siqaret çəkə-çəkə gözlərini
qıyıb, "Prof. M.A.Salamova"nın göy gözlərinə
baxaraq, heç cürə özünü
bağışlaya bilmirdi ki, bu gözlərin dərininə
çökmüş həmin kədəri və həsrəti
bu qədər illər boyu sezə bilməyib və bu dəm
o, birdən-birə rəsm dərnəyinə getdiyi o günləri
xatırladı, saçlarına dən düşmüş
o dərnək rəhbəri gözlərinin qabağına gəldi.
Muxtar Manaflı bu uzun illər
boyu heç vaxt o qadını xatırlamamışdı və
beləcə birdən-birə o qadını xatırlaması
Muxtar Manaflının içinə bir qüssə doldurdu,
çünki dərnək rəhbərinin də gözlərinin
dibinə açıq-aydın bir kədər
çökmüşdü, ancaq nə üçün onun
özünün bundan xəbəri yox idi? Bəlkə adam özü xəbərsiz olanda onun
içindəki kədər yuxulu olur, uzaq başı,
mürgüləyir?!
Və həmin
tarixi yay günü Muxtar Manaflı köhnə yumşaq
kürsüdə - baba Muxtarın bu kürsüsü
"Prof. M.A.Salamova"dan sonra anasına, rəhmətlik
anasından da bu emalatxanaya gəlmiş bir yadigar idi - oturub
diqqətlə o kəndə baxırdı və o kəndin
molbertə bərkidilmiş kətanda yağlı boya ilə
çəkilmiş rəsmi Muxtar Manaflının indiyəcən
çəkdiklərinin arasında bəlkə də ən
böyüyü idi, heç vaxt da heç bir işini bu qədər
uzun müddətə - bir aydan çox - işləməmişdi
və bu yeni işi dünən axşam bitirmişdi. Bitirdi və
çox zaman olduğu kimi, evə getmədi, gecəni
emalatxanada qaldı və ən maraqlısı bu idi ki,
başqa vaxtlardan fərqli olaraq, evə getmək istəyirdi,
ancaq elə bil, hansı bir qüvvə isə az qala cismani surətdə
yapışıb, onu emalatxanada saxladı.
Gülzar
səhər evdən çıxıb konservatoriyaya - orada bəstəkarlıq
fakültəsinin professoru idi - gedəndə yolüstü
emalatxanaya gəldi və bu yeni və böyük işi
görəndə:
- Möhtəşəmdi!..- dedi.- Gözəldi!..-
Sonra gözlərini rəsmdən çəkib Muxtara baxaraq
gülümsədi.- Ancaq… incimə… mən
bunu min dəfə görmüşəm!..- Sonra da ciddi bir adam olan Gülzar işvəli bir qəmzə
ilə ona göz vurub getdi.
...Sonrakı
illər boyu Gülzar bu son görüşü tez-tez
xatırlayırdı və fikirləşirdi ki, necə oldu,
nə üçün, hansı səbəbə həmin yay
səhəri yolüstü emalatxanaya getdi? Nə
olmuşdu? Muxtar ki, çox zaman gecələr
emalatxanasında qalırdı və Gülzar da heç vaxt səhər-səhər
ora getmirdi…
Ancaq o
zaman Gülzarın o gözlənilməz gəlişi də,
hətta eləcə işvəli bir qəmzə ilə
göz vurmağı da Muxtar Manaflıya heç bir təsir
etmədi, çünki Muxtar Manaflı bütün gecəni
yuxu ilə ayıqlıq arasında körpünün
üstündən keçən o qatarla yol getmişdi və
Gülzar gələndə də o qatar təkərlərinin
tukkatuku onun qulaqlarında idi. Yataq-divandan
qalxıb baba Muxtardan yadigar qalmış o kürsüdə
oturanda da Muxtar Manaflı hələ bir müddət həmin
qatarda idi və həmin qatardan heç cürə düşə
bilmirdi. Ümumiyyətlə, bu qatar
onu hara aparırdı? - Muxtar bunun fərqində deyildi və
Gülzar gedəndən sonra da körpünün
üstündən keçən həmin qatarda gedirdi, atası
da vaqon pəncərəsindən dağın uzaq
yamacındakı o kəndə baxırdı, sadəcə xəbəri
yox idi ki, o kəndə ilotların gözü ilə, ilotlarla
birlikdə baxır.
Və o
tarixi yay günü Muxtar Manaflı eləcə kürsüdə
oturub, gözlərini molbertin üzərindəki o uzaq kəndə
zilləmişdi və o anlarda, elə bil, o kənd kətan
çərçivələrindən
çıxmışdı, daha da genişlənmişdi, hətta
Muxtar Manaflıya elə gəldi ki, uzaqlarda onun çəkmədiyi
zəmiləri, o zəmilərdə deyib-gülə-gülə
çalışan insanları da dəqiq görür.
Və bu vaxt Muxtar Manaflı elə bil, özü
qalxmadı, hansı bir qüvvə isə onu ayağa
qaldırdı və Muxtar Manaflını özünə
çəkə-çəkə molbertin üzərindəki
o kəndlə üzbəüz qoydu.
Muxtar
Manaflı cismən hiss etdi ki, onu qucaqladılar və onun
ürəyindən yaddaşının dibinə çökərək,
bütün bu illər boyu susmuş bir hissiyyat baş
qaldırdı: anası heç vaxt onu beləcə
qucaqlamayıb, heç vaxt belə bir doğmalıq hiss etməyib,
bu - tamam başqa bir doğmalıq idi, sərhədsiz, daimi,
mütləq bir doğmalıq. O, gözlərini yumdu və həmin
anlarda bütün varlığı ilə hiss etdi ki, daha
ilotların arasında deyil, ilotlarla birlikdə baxmır, əksinə,
ilotlar və ilotlarla birlikdə tanıdığı və
tanımadığı bir çox insan da indi o uzaq kənddə
ona - Muxtar Manaflıya baxır.
Və o tarixi yay günü günəşin
şüaları birdən-birə qəfil bir sel axını
kimi Muxtar Manaflının emalatxanasına bir çəkisizlik
gətirdi və bütün emalatxananı bir şəffaflıq
bürüdü.
***
Rəssamların,
sənətşünasların arasında xəbər
yayıldı ki, Muxtar Manaflı yoxa çıxıb -
başına nə iş gəlib? Nə olub?
Necə olub? - məlum deyil.
- Qəribəlikləri
var idi…- deyirdilər.
- Eyni mənzərəni
nə qədər çəkmək olardı?..
- Ancaq pis
rəssam deyildi…
Gülzar:
- Axı
mən bu otaqda onun təzə işini gördüm!..- deyirdi.- Böyük bir
kətanda həmin kənd idi. Hanı o iş? Bəs,
molbert hanı? O işi də, o boyda molberti də
özü ilə aparıb?! Hara aparıb?
Bəlkə onu aparıblar? Kim? Niyə? Aparmayıblarsa, Muxtar
hara gedib?
2017
ELÇİN
Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 2
dekabr.- S.6-7.