İnsan mənzərələri

 

Nazim HİKMƏT

 

Pirayə xanıma

 

Əvvəli ötən sayımızda

 

Qatarlar

                gələrlər sallana-sallana…

 

 

510 nömrəli ümumi vaqon.

Jandarmalarla

          dustaqlar bir yerdədilər.

Bu neçə gündə,

              bir dəfə də olsun,

                     çavuşun üzünün güldüyünü

                             görən olmayıb.

Mauzerlə - rəfdə,

                             qollar - qandalda.

Fərqli

            şeylər düşünür

                   jandarma ilə dustaqlar.

Kitab oxuyur

               qolları qandallı Xəlil.

O qədər ustalaşıb ki,

çevirərkən

            dizinin üstündəki

                  kitabın vərəqlərini

                        çətinlik çəkmir daha…

Kitab

         qandalla keçib

                                   on üç ili.

Beşinci dəfədi

                        dəyişirlər yerini.

Gözlərinin

                         altında çizgilər,

saç-saqqalında

                        az-maz ağ…

Qocalıb…

                        Qocalıb bir az

İnsan qocalar,

amma

            kitab, qandal

                        qocalmaz

   indi ürəyi

               hər zamankından

                              daha ümidlidi…

Kitab oxuyarkən

                    bir şey gəldi ağlına:

"Səndən

       kotan düzəldəcəyəm,

                    qolumun qandalı…"

           

    bu fikir

                        o qədər

                              gözəl gəldi ki, ona,

yenə

      birdən-birə

                                   canı sıxıldı

şeir yazmaq bacarığı

                                   olmadığına

 

Qəbzə stansiyasından

                         qalxan qatar

hündür,

       dəmir körpünün

                     üstündən keçdi.

Sağda

       yer birdən-birə

bəlkə yüz,

bəlkə yüz əlli metr

                     aşağıya düşdü.

Orda - dibdə

                  Əskihasar kəndi,

                  Əskihasar qalası,

ensiz,

      uzun yolla gedən

                              iki atlı,

bir də,

bir də zeytun ağacları

gəmisiz-qayıqsız dəniz...

Görünənlər

       uzaqda və dərində

                    olduqlarından,

qatar getdikcə,

çox sürətlə arxada

                  qaldıqlarından,

yaz gününün aydınlığında

qutudan

     yeni çıxarılmış

             oyuncaqları

                  xatırladırdılar -

xırda,

rəngli

tərtəmiz...

Fuad

    baxdı o iki atlıya,

    böyük şəhərə doğru

                          uzanan yola -

özlədi

      gözlərindən

              yavaş-yavaş

                      itən İstanbulu...

Birdən-birə

başladı ailələri haqqında

                            danışmağa:

- Mənim babam

                bir əcaib adam idi,

Bəhriyyədə işi-gücü...

                     mayor rütbəsi...

Evimizdə bir şəkli qalıb:

uzunşüllə fəs,

fəsin altında

       ülgüclə dibindən

                        qırxılmış baş...

Çox mürtəce idi.

Düşünün ki,

                   məşrutə olanda,

Sultan Həmidə

          andı var deyə

                 nikahı təzələmiş,

üç il sonra da təqaüdə çıxmış,

            Qulaqsızda baqqal olmuşdu...

Hicri tarixi ilə

               1338-ci ilin oktyabrında,

yəni,

    İstanbulun qurtuluş günündə

                                          ölmüşdü...

Meyitini

         mətbəxdə

                  dolabın yanında

                                   tapmışdılar.

Uşaqlar

          bu zaman küçədə

                    marş oxuyurmuşlar...

Süleyman

              ilişdi Fuada:

- Sənin

       ictimai mənşəyin

               çox qarışıqmış:

mürtəce,

militarizm

kiçik əsnaf...

Fuad

       fikir vermədən

                        davam etdi:

- Hələ də

       gözümün önündədi atam.

Uzun,

sarı barmaqlı bir adam idi.

Gəmi təmiri zavoduna aid

              dülgərxanada işləyirdi -

yaxşı oymaçı idi.

Köhnə xarratları xoşlayırdı.

Hər səhər

      bayram yerindən

             gələrdi verdiyi əzan səsi,

küsdü,

        bir daha oxumadı

                   ərəbcə yasaq

                           olduqdan sonra.

35 yaşında vərəmdən öldü.

Süleyman soruşdu:

- Bəs anan?

- Doğuş vaxtı keçinib.

Mən dülgərxanada -

     atamın alətlərini yığdığı

           yaşıl sandıqda böyümüşüm...

 

510 nömrəli ümumi vaqon.

Dəhliz.

Dəhlizdə

         bir universitet

                  tələbəsi gəzişir.

 

510 nömrəli lüks vaqon.

Balıq,

     limon,

          pendir,

                   çörək,

                         şüşələr...

 

Kişi,

      qadın... içirlər...

Milli opera qastrola gedir -

səkkiz artist

   məşhur bəstəkar

                        Məhəmməd Əli...

 

510 nömrəli ümumi vaqon.

Gülür

        qolları qandalı

                              Fuad

gah

     universitet tələbəsinin

qapı şüşəsindən

      Məlahətə göz qoymağına,

gah da

qolları qandallı Süleymanın

       acıqlı-acıqlı ona baxmağına.

Qolları qandalsız Məlahət

nazik,

      qansız biləklərinin

             azadlığı ilə qürurlanır -

əllərini

sərbəst tərpədə bildiyi üçün

kefi kökdü,

alma yeyir.

Universitet tələbəsi

       yenə də oğrun-oğrun

                    süzür Məlahəti.

Dözmədi Süleyman,

                    qaldırdı səsini.

Jandarma Heydər

            haqq verdi Süleymana,

endirdi

         şüşəli qapının pərdəsini.

   dustaqlarla

         kəndli jandarmaların

             dostluğu beləcə başladı.

Qolları qandallı Xəlil -

bu baş verənləri

          duyurdu, duymurdu,

                               bəlli deyil -

ayırdı gözlərini

        dizinin üstündəki kitabdan

soruşdu jandarmadan:

- Sizin kənddə neçə ev var?

- Əlliyə qədər

- Neçəsinin

       ikidən çox öküzü var?

- İkisinin.

- Bəs bir oküzü

                      olanlar nə qədərdi?

- Təxminən on beş.

- Öküzü heç olmayanlar?

- Beş-altı.

- Deməli, geri qalanların...

- İki öküzü var...

- Səndə...

- Məndə də iki...

Süleyman soruşdu:

- Torpağı

          olmayanlar varmı?

Jandarma cavab verdi:

- Niyə yoxdu ki?.. Var...

Fuad da

          qoşuldu söhbətə.

Arada

     xoş ünsiyyət yarandı

   şübhədən və hökmdən üstün

elə bir an oldu ki,

                   kəndli jandarmalar

yüksək səslə

            zarafatlaşa-zarafatlaşa

mühüm

  ürəkaçan bir iş

                  görürmüşlər kimi

açdılar

     dustaqların qollarından

                        qandalları...

 

Dəhliz...

Universitet tələbəsi -

                  o baş-bu başa

                            var-gəl edir.

Bir yolcu gəldi

              beşinci bölmədən -

qısaboy,

          şişman,

                    plaşlı...

Tər içindədi,

         narahat halda

               açdı bütün pəncərələri,

    başını çölə çıxarıb,

                üç dəfə dərindən

                                  nəfəs aldı.

Sonra

     qəflətən

            dabanı üstə

                  döndü geri -

alnı dar və uzunsovdu,

sifəti enli və kökdü,

armudu xatırladır

çiyinlərinin

       tən ortasındakı

                      iri başı...

Gömgöy,

          çəp gözləri

sataşdı

        universitet tələbəsinə,

dedi:

- Bəyim,

      boğulacaqdım az qala,

bizim kupe

             doludu ayılarla,

tər,

üfunət,

pəncərəni də açmırlar.

Şübhəsiz, tələbəsən...

Bəllidi, bəlli -

Papağındakı bozqurddan.

Doğrudur,

bəzi

     tərbiyəsiz oğlanlar da

             belə papaq qoyurlar -

eşitmişəm,

görməyinə

             görməmişəm.

Mənim

     belə işlərlə

             aram yoxdur.

Ancaq

      desəm ki,

            heç məşğul olmamışam,

yalan olar.

İngilislər

           İstanbula gələndə

dar balaqlı şotland oğlanları...

Yazıq iranlıların

                       adı çıxıb....

Ümumiyyətlə,

insan hər şeydən dadmalıdır.

Yaşamaq -

            zövq almaq deməkdir.

Amma

         gərək pulun olsun.

Eşq-meşq,

           həyat-məyat -

                         boş şeydi,

İndi

   gəl bunu

        o içəridəki ayılara

                               başa sal.

Zalım uşağı

         pəncərəni də açmırlar.

Qulaq as,

məndən sənə

                   bir ata nəsihəti:

insanın səhhəti

              hər şeydən əzizdir.

Səhhətinə yaxşı bax!

Səhərlər

     mütləq təzə yumurta ye!

Mənim

        evimdə üç sıpam var,

Hər səhər

        adama üç yumurta

                                 içirlər.

Mənim

       evimdə bir qayda da var:

işdən gələndə

    gizlicə analarından soruşuram:

uşaqlar

       özlərini yaxşı aparıblar,

              yoxsa dəcəllik eləyiblər?

Və cavaba görə

         quş bəzi şeylər gətirir

                                   pəncərəyə:

ya alma,

ya portağal,

ya şokalad!

Təbii ki,

      quş gətirmir,

            mən gətirirəm.

Fəqət

     mənim ən balaca sıpam

                                   bir axşam

anlamış bu işi.

Ertəsi gün

         anasına demiş ki,

o quş

    eynilə atama oxşayır...

Ümumiyyətlə,

         mən bu qənaətdəyəm:

adam

    gərək uşaqlarının

           şüurunu müəyyən etsin.

Mən

     hər zaman

                  müəyyən edirəm.

Məşhur əhvalatdır:

bir padşah

       rəml atmağı

             öyrətmək istəmiş

                                    oğluna...

Universitet tələbəsi

                       gülümsədi:

- O əhvalatı bilirəm.

  sonra laf olsun deyə soruşdu:

- Məmursunuz?

- Düzünü axtarsan...

                      məmur sayılıram...

İstanbulda,

      Bakımevi dəftərxanasında

                                  mühasibəm.

Nuru Öztürk.

Maaş cədvəlində adımız var.

Vaxtilə Salacaqda

bir balaca

       məmurluğumuz da olub.

Əsnaflıq,

            tüccarlıq da etmişik.

Hər iş görmüşük,

       qovrulmuş qəhvə

                satmaqdan savayı.

Gözüm bir onda qalıb.

Sürücülük də eləmişəm.

Maşın özümün idi.

Taksilərin dəbdə olduğu

                              vaxtlar idi.

Heç yadımdan çıxmaz,

                    bir yay günü,

                             ikindi vaxtı

bir müştərini

     Ciftəhovuzlarda düşürdüb,

                            geri qayıdırdım.

Qabaqda bir qadın gedirdi,

əynində qara palto.

Baldırları dəydi gözümə,

                               sürahi kimi.

Yanına çatanda

                    saxladın maşını,

üzünə baxdım,

                 ailə qadını, kübar.

Çox böyük,

              qapqara gözləri var.

Şeytan məni qıdıqladı,

                        qapını açdım,

"Buyurun" dedim.

İçəri keçdi.

Sürdüm maşını.

Hara gedirik?

Nə mən soruşuram,

                      o deyir.

Qabaq aynada

               gözlərini gördüm,

lənət şeytana...

            bayaqkı kimi yepyekə,

                                       qapqara...

Caddəbostandan

                      yuxarıya qalxdıq,

Ərənköy, İçərənköy, çöl...

Saxladım maşını

                    bir çinarın altında.

Ətrafda ins-cins yoxdu.

Maşından düşürtdüm.

Səsini çıxarmadı.

Uzatdım torpağın üstünə.

Yenə səsini çıxarmadı.

Mən öz işimdəyəm,

                     öpürəm onu.

O elə bil cansız bütdür.

Nə isə,

         söhbəti uzatmayaq.

Qalxdıq ayağa,

təkrar mindik maşına.

Geri dönürük.

Amma hara?

Nə mən soruşuram,

                     o deyir.

Yenə qabaq aynada

                 gözlərini görürəm,

lənət şeytana...

      bayaqkı kimi yepyekə,

                                qapqara...

Qızıltorpağa gəldik.

Çarşının işıqları yandı.

Bir meyvə dükanının

      önündə saxladım maşını.

Açdım qapını.

Qadın düşdü, getdi,

Tini buruldu,

                 gözdən itdi.

İndi, bəyim,

        belə işə sən

               deyirsən?

Ümumiyyətlə,

necə deyim,

on üç, on dörd il

                  keçib aradan,

amma

     bu qadın

          heç çıxmır yadımdan.

Eh, o zaman belə qarnım yox idi,

bığlar da

           ipək kimi,

                    yumurta sarısı.

Kadıköyün

           Paris məhəlləsini

                  kəsdirib durmuşdun.

Elə günlər görmüşük, bəyim,

elə keflər çəkmişik, bəyim...

İndi gəl

         içəridəki ayılara

                        bunları anlat,

zalım uşağı

          pəncərəni də açmırlar...

 

Ardı var...

 

Hazırladı: Dilsuz

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 16 dekabr.- S.16-17.