Əzizim Sərvaz...

Təəssürat-esse

Sənə adı dəftərlərdə, kitablarda qalan Gəncə qaymağı kimi şirin olan salamlarımı göndərirəm!

Yaş artdıqca (82-nin içindəyəm) yerişimin sürəti azalır, səhhətimdəki zəifliyi, boşluqları (indi bu sözü çox işlədirlər, xüsusilə hüquq sahəsində) hiss edən ağrılar da bir tərəfdən baş qaldırır. Ən çox oxuduğum dərgi mənə doğma adamların işlədiyi "Ədəbiyyat qəzeti"dir. Hər həftənin şənbə günü onu əldə etməyə tələsirəm. Ancaq fərqli vəziyyətdə görüşürük. Ağrıları üstələyəndə mən vaxtından əvvəl mətbuat yayımı idarəsinə varid olur, sevimli qəzetimin gəlişini gözləyirəm. Ağrılar üstələyəndə günaha batıram, qəzet məni gözləməli olur.

Qəzetinizin 9 dekabr 2017-ci il sayına nəşrindən bir gün sonra əlim çatdı. Həmişəki kimi, bu sayda da oxunaqlı yazılar çox idi. O imza sahiblərindən biri də mənim keçmiş tələbəm, rəhbərlik etdiyim "İlham" Ədəbi Birliyinin məzunu sən idin - Sərvaz Hüseynoğlu. Sənin şeirlərinə səxavətlə bir səhifəlik yer ayrılmışdı. Əvvəlcə şeirlərini acgözlüklə oxudum. Sonra qədərini bilmək üçün saydım - 13. Cəmlənib bu nəhs rəqəmi yaradan şeirlərdən ürəkdolusu bəhs etmək qərarına gəldim. Ancaq fikrimi birbaşa şeirlərindən başlamayacağam. Səbəb var. Sən mənim yetirməm olubsan. Şeirlərin qədər özünə, özün qədər şeirlərinə bələdəm. Hər iki cəhətinə ustad işığı salmaq üçün 35 il geriyə boylanmağa ehtiyac duyuram.

Sən 80-ci illərin əvvəlində rəhbərlik elədiyim "İlham" Ədəbi Birliyinə gələndə indiki Gəncə Dövlət Universitetinin tələbəsi idin. O vaxt ədəbi birlik həm üzvlərinin sayına, həm də müzakirələrinin coşqunluğuna görə qaynar bir ocağa bənzəyirdi. Sən də aralarında olmaqla daha istedadlılar - Qəşəm Nəcəfzadə, Nizami Aydın, Xosrov Natil, Musa Urud, Elçin İsgəndərzadə, Xəzangül, Valeh Bahaduroğlu, Fərruxə Pərişan, Aydın Murovdağlı… - önə çıxdılar. Rəsul Rza və Məmməd Araz poeziyası ilə qidalandırdığım bu gənclər çox keçmədən ədəbi aləmə ayaq açıb uğur sahibləri oldular. Sən demə, Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirən bu uğurların kökündə ilk söz ocağının qayğısı və istiqaməti mühüm rol oynayıbmış. Bu dövr xatirəyə çevriləndə "İlham" Ədəbi Birliyinin faydasını sənin qədər düzgün vurğulayan olmamışdı:

...Orda biz Allahın xoşbəxti idik,

Cilovsuz köhləndi ilhamımız da.

Tamam "satılmışdıq" poeziyaya biz,

Orda poeziyaydı inamımız da.

Kişilik öyrətdi o birlik bizə,

Sözü üzə demək elmi öyrətdi.

Öyrətdi - şeirin yolu yoxuşdu,

Bu yolla yerimək elmi öyrətdi.

19-20 yaşının şeiridi bu. Sonra sən doğma yurduna - İmişliyə institutun və "İlham"ın məzunu kimi qayıtdın. Boş vaxtını sovurmadan Şərq, Qərb və milli yazarlarımızın əsərlərini sonsuz bir həvəlsə, ağılla, dərrakə ilə mütaliə etdin. Saxlancını lazımi qeydlərlə, gərəkli sitatlarla doldurdun. Sonralar bunlar ağ vərəqlər üzərində şırım açan qələminə daha parlaq cila gətirdi. İnamlı qələm, inamlı qədəm kimidir. Qələbə onlardan uzaq olmur.

Bu söz yükü tutumunun hesabına inzibati və sənət paytaxtımız Bakıya dönəndə çətinlik çəkmədən, təcrübəli qələm sahibi kimi işə başladın, redaktorlarının tapşırıqlarını layiqincə yerinə yetirdin. Mənim isə qabarlı əllərim oldun.

Sərvaz, sən ədəbi aləmin qapısını şair kimi döydün və bu sınaqlı qapıdan uğurla keçdin. Elə indinin özündə də öncə şairlik missiyanla seçilirsən. Bununla belə, sən yaxşı qəzetçi, yaxşı publisist və yaxşı tədqiqatçısan. Uğurlu şeir kitablarının yanına bu sahədən bəhs edən kitablarını da (xüsusilə, xalq yazıçıları Anara, Elçinə və xalq şairi Sabir Rüstəmxanlıya həsr etdiyin əsərlər) ürəklə düzdün. İllərdən bəri görkəmli sənətçilərlə apardığın çox maraqlı müsahibələrini də kitab şəklində görmək istərdim.

Neylim, səni yaxşı tanıdığımdan sözüm uzanır... Ancaq qayıdaq əsas məsələyə - sənin şeirlərinin yaratdığı düşündürücü təəssürata. Onu deyim ki, sən elə ilk addımlardan qiymətli vaxtını səmərəsiz ədəbi eksperimentlərə sərf etmədin. Qələmini əsrlərin sınağından çıxan heca vəznimizin mərhəm, isti ağuşuna tapşırdın. Nə etdiyini, hansı yolu seçdiyini yaxşı bilirdin. Qəlib köhnə - klassik olsa da, deyim tərzin, özünəməxsusluğun yeni idi. Sənin heca vəznin elə vəzndir ki, sərbəstin də, əruzun da, lap elə modern şeirin də əlamətləri, nişanələri onda görünür. Məhəbbət mövzusunda yazdığın şeirlərdə qarşı tərəf üçün çəkdiyi əzabdan həzz alan, onu mükafat kimi qəbul edən Füzuli ecazından yaradıcı şəkildə qidalanma var. Əsl eşqin daşıyıcısı məşuq əlçatmazdadır. Aşiq maddələr arayıb onu hansısa vəfasızlıqda qınamır. Əksinə, o yoxluğun var olmasına inanır və bu inamı belə dəyərləndirir:

Bilim ki, ürəyin mənlə döyünür,

Bilim zülmün altda amandayam mən.

Nə yerim yerdədir, nə göyüm göydə,

Yenə də şən adlı zamandayam mən.

"Sən adlı zamandayam mən".

Mən peşəkar təhlilçi deyiləm. Doğru-yanlış fikirlərimi söyləməkdən də çəkinmirəm. Ümumiyyətlə, poeziyada məni üç məsələ maraqlandırır: obrazlılıq, mərhələnin gerçəkliyi və forma-məzmun dilemması. Bu üç məsələni sənin şeirlərinin köməkliyi ilə aşkarlamağa çalışacağam.

Obrazlı təfəkkür şübhəsiz ki, qələm sahibinə üstünlük verir. Bu keyfiyyət şairi adiliyin, bəsitliyin üstündən adladıb yuxarı qata ötürür. Sərvaz, yaradıcılığın imkan verir ki, deyim sən də bu keyfiyyətin daşıyıcısı olan xoşbəxtlərin sırasındasan. Əyanilik naminə "Qaçqın" şeirinə müraciət edirəm:

Xatirə boylanır cığırdan-izdən,

Dolub xatirəyə ev-eşik tamam.

Adlaya bilmirəm,

Xatirələrlə

Yaman minalanıb yollarım, yaman…

Geriyə dönməyin əzabını, özünümühakiməni bundan gözəl necə ifadə etmək olar?! Çıxış yolu geriyə dönməkdə deyil. "Puç olub gedən əməyin" üsyankarlığı buna icazə vermir. İrəlimi getmək? Bu da mümkün sayılmır. Əlac uzaqlaşmaqda, qaçmaqdadır. Bəs bu qaçış lirik "Mən"i hara aparır? Oxuyaq:

Qaçıram,

Axırı nə ola, ola…

Mən öz qıfılıma düşməz açaram.

Heç kəsə qıymıram, mən keçən yollar

O yerə çıxır ki, ordan qaçağam.

Tələbkar oxucu təkcə reallıqla barışmır. Bu reallığı, yaşantını həm də obrazlı demək vacibdir. Bax uğur burada tamamlanır. Sərvaz, sənin şaxəli istedadının gücü oxucunun bu tələbini yerinə yetirməyə imkan verir.

Sərvaz, sənin lirikanın əzabkeş qəhrəmanları Olimp Dağının allahlarına bənzəyirlər. Hər Allah öz mövqeyində özünü haqlı sanır. Bu mübahisələrdə əlüstü qərarlar yer almır. Təmkin Femidanın ədalət tərəzisinə qapı açır: görək kim günahkar, kim haqlıdır? Çözümü çətin olan bu məsələ "Mənim istəyimcə"də araşdırılır:

Ömür hər məqamda bir cür şirindi,

Nəzər qılmamışıq vaxtın dərsinə.

Mən İsa peyğəmbər kimiyəm indi,

O bir dar ağacı... Ya da tərsinə!..

İlk sevginin döyüşü qurban olmaq yarışıdır. Vaxtilə bu hal poeziya badəsindən bir içimlik dadan qələmimə belə gəlmişdi: "Mən qurban kəsildim, sən fəda oldun; Bizim aramızda qal əskilmədi". Yeni mərhələyə keçidlər dəliqanlı sevginin havasını alır, formasını dəyişir. Subaylıq sevgisi ailəyə çevriləndə özünəuyğun don geyinir. Ailədə tərəflər bir-birinə "sevirəm" deməyi sanki gündəmdən çıxarırlar. Mahiyyət yerində qalmaqla "sevgi" sözü "istək"lə əvəzlənir. Ömrün bu mərhələsinin yaşam tərzini Əli Kərim necə də gözəl demişdir: "Ey mənim istəyim, nə gəlməz oldun?!". Bu, gerçəkdir.

Sərvaz, sən də ömrün elə mərhələsindəsən ki, bu gerçəkdən yan durmağı mümkün saymırsan. Daha doğrusu, qələminin dilini yalana öyrətmək istəmirsən. Bu dövrün istəyi baxışların ziddiyyətləri ilə yoğrulmuş olur. İnciklik doğuran ziddiyyəti də ədəbi məhsula çevirmək lazımdır, incikliyin fövqündə dayanan istəyi də. İkisi də gerçəklikdir.

Şeirinin birində (adsız şeirində) birinci hala işıq salırsan:

Biz iki davakar uşaq kimiyik,

Heç nə könlümüzcə deyil dünyada.

Hər qədəmbaşında bizə dar gəlir

Dünya dediyimiz bu qərib ada.

İkinci hal "Güzgü" şeirində zühur edir. Bütöv sifətli qadın həmişə bütöv güzgüdə özünə baxardı. Birdən güzgü əlindən düşüb parçalanır. Qadın təəssüflənir. Ancaq sığalından qalmır. İndi o əksedici qırıq bütövü necə göstərəcəkdir? Sən demə, bunu da qarşı tərəfin hansı bucaqdan baxışı həll edirmiş:

...Mələyə döndərdi, yenə mələyə

Gözümdə o sığal, o düzgü səni.

Yüz yerdən, min yerdən sınsa da, yenə

Bütöv göstərirdi o güzgü səni.

İndi bəzi müəlliflər şeiri fikir bitənə qədər deyil, qafiyə tükənənə qədər yazırlar. Belələri maddi cəhətdən qazansalar da, əslində müqəddəs söz sənətini bəsitləşdirir, itkiyə məruz qoyurlar. Nə yaxşı ki, sənin qoşma nümunələrin belə hallardan uzaqdır. Bu sıradan olan yazılarında forma-qəlib ənənəvi olsa da, oxucuya ərməğan etdiyin gəraylı və qoşmalarının ruhu təzədir, çağdaş tələblərə cavab verir. Uzağa getməyək, elə sözü gedən səhifədəki "Mən bilmirəm ki…" qoşması fikrimə dəstək verər:

Belə zalımlığın üstə adamı

Kəsərlər, doğrarlar, qəsd eyləyərlər.

Yığıb hər duyğudan bir tikəsini,

Xonça bağlayarlar, dəst eyləyərlər.

Başından alarlar, əqli-sərini,

Üstünə tökərlər ölüm şərini.

Sonra da diz çöküb, qədəmlərini

Öpərlər, öpərlər, məst eyləyərlər.

Sərvaz, mən təəssüratlarımı sənin səhifəndə yer alan lirik-psixoloji şeirlərin vasitəsilə bölüşdüm. Əlbəttə, ictimai-siyasi ruhlu, torpaq-vətən süslü şeirlər sənin yaradıcılığında qədərincədir. Bu cür şeirlərin oxunuşundan doğan təsir Azərbaycan vətəndaşlığının təkmilləşməsinə xeyli dərəcədə kömək edir:

Siz bizə balaca bir ada verin,

Lap elə ufacıq bir oda verin.

Sonra səbrinizi basıb gözləyin,

Yenidən, yenidən sınayın bizi.

Görün ki, daş üstə göyərib bitən,

Nə ki istəyi var, halallıq ötən,

İrfanla, insafla kamala yetən

Sevimli bir yurddu yenə bu Vətən.

"Ədəbiyyat qəzeti"nin 26-cı səhifəsində yer alan şeirlərini mən təriflədim. Sərvaz, öz şeirlərin haqqında sən özün nə fikirdəsən? Səndən yaxşı yazan varmı? Səmimi olub da bunu necə etiraf edərsən? Varsa, o kimsə kimdir? Sualımın cavabını "Mənim ürəyimcə" şeirindən aldım:

Olmayıb sevgidə vəfasızlığım,

Allahım, Sən mənə dözüm yazarsan.

Mənim könlümcədi mənim yazdığım,

Məndən yaxşısını Özün yazarsan.

Əzizim Sərvaz, mən yenə öz yazımı kənara qoyub sənin haqqında yazdım. Müəllim öz yetirməsinin uğurunu görəndə necə fikir söyləməsin?! Dünən başqa yetirməm haqqında söz açmışdım, bu gün qələmimi sənin uğurların dindirdi. Mənim bu yaxşı şakərim hələ xeyli əvvəl sənin diqqətini çəkmişdi. O vaxt yazdığın indi də qüvvəsində qalır. Gerçəyi belə demişdin: "Qərib Mehdi bir insan olaraq, bir yazıçı olaraq, özünü yetirmələrinin yolunda qurban verən sənətkardır. O, özünə qismət olası xoşbəxtliyi yetirmələrinə bağışladı".

Mən bu əmək, vaxt "itkisindən" peşiman deyiləm. Sən də təəssüflənmə. Ortada - ədəbi camiənin üst qatında Sərvaz Hüseynoğlu kimi bir imza sahibi varsa, təəssüflənməyə dəyməz.

Sənin hər bir uğuruna sevinən ədəbi müəllimin: Qərib Mehdi.

Gəncə

17.12.2017

Qərib MEHDİ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 23 dekabr.- S.25.