Şairin həmin qadından intiqamı...

Ədəbiyyat dünyasında hekayə, romanla tez-tez yolu kəsişən, sınaq, gəzinti yazısı, tənqid kimi növlərlə qarşılıqlı halda öz bədii səfərinə davam edən məktub, insanın xəyallarını, etiraf və etirazlarını azadca əks etdirən xüsusi bir növ və xüsusi bir texnikaya çevrilib.

İnsanların bir-birlərilə xəbərləşmək, duyğu və düşüncələrini paylaşmaq üçün faydalandıqları məktub, zaman içində yazarının bir mövzu haqqındakı fikirlərini müxtəlif növ və janrlar üzrərinə köçürüb.

İlk nümunələrinə Antik dövrdən etibarən rast gəlinən, Orta əsr və İntibah dövründə inkişafını davam etdirən məktub, Avropada XVII əsrdə ictimai və mədəni həyatın mərkəzi olaraq görülən ədəbi ortamlarda yayılıb. XVIII əsrdə fərqli bir məzmun qazansa da, bir ədəbi növ olaraq inkişafını XIX əsrdə tamamlayıb.

Ədəbiyyat və fikir adamlarının xüsusi məktubları, məktub başlıqlı nəzm və nəsrlə ifadə olunan növlərə köçürülən ismarıc, ertiraf və etirazları, ədəbiyyat tarixini və ictimai tarixi işıqlandıran əhəmiyyətli sənədlərdir.

Eşq məktubu, yoldaş məktubu, əsgər məktubu, məhbus məktubu, iş məktubu, tövsiyə məktubu, ihbar məktubu, heyran məktubu, oxucu məktubu, təhdid məktubu, rəsmi məktub, dəvət məktubu, açıq məktub, vida məktubu kimi fərqli növləri olan məktublar roman və hekayələrin süjetlərində hadisənin axışını dəyişdirən, intriqanı inkişaf etdirən bir köməkçi ünsür funksiyasını daşıyır. Hər məktub bir etiraf, qəhrəmanın daxili dünyasını əks etdirən xüsusi bir mətndir sanki. Qadın yazarlar tərəfindən ustalıqla istifadə məktublar ədəbiyyat dünyasında qadının "etiraf və etiraz dili" olaraq xüsusi bir əhəmiyyət daşıyır.

Orxan Vəli Kanık, Əhməd Arif, Səbahəddin Əli, Nazım Hikmət başda olmaqla Türk ədəbiyyatında iz buraxan məktublarda məktubun müəllifinin daxili dünyası, görülməyən etirazı yaxud etirafı ön plana çıxır. Son vaxtlar Azərbaycan ədəbiyyatında daha çox etiraf xarakteri daşıyan bir növ məktub xarakterli, ünvanlı yazılar, şeirlər çıxır qarşımıza. Səlim Babullaoğlunun "Həmin qadına məktub" şeiri bu məqamda diqqəti çəkir. Doğrudur nəzm şəklində yazılan hisslərin ifadəsi bizim ağlımıza gələn məktub formatından çox uzaqdadır. Ancaq gəlin görün ki, həm şeirin adındakı məktub ifadəsi, həm də misralardakı ünvanlı fikir və hisslər əsas verir ki, bu şeirə bir növ məktub, ismarıc kimi baxaq. Və şeiri həmin nöqteyi-nəzərdən təhlil edək.

Şeirdə uzun illərdən sonra bir sevgilidən digərinə göndərilən şəkil bütün keçmişi yenidən canlandırır. Şairin qəhrəmanı rəsmi incələdikdən sonra görür ki, sevgilisi çox dəyişilib, fələk onun da yanından əli boş keçib getməyib. Fələyin qırmancının kosmetik bəzək verdiyi sevgilisinin saçları şairin qəhrəmanında uğultulu hisslər oyandırır. Bu hisslər həm də çox qarışıqdır. Ancaq yenə də indiki qadını həmin qadın qiyafəsindən uzaqlaşdıran bu fərqlilik şairin yaddaşında qalan qadına olan sərt duyğularını yumşaltmağa kömək edə bilmir:

Gözəldi saçında ağ-

iztirabın sancağı.

Ancaq görünür illər keçməsinə baxmayaraq, qəhrəman keçmişi təəssüf hissi ilə xatırlayır. Sevgidən daha çox təəssüfün yer aldığı misralarda üst-üstə qalaqlanmış kədər və qəzəb sezilir. Qəhrəman şəkilə nəzər saldıqca xəyanət qəlpələrinin yeri sızıldayır. Bu şəkil şairin qəhrəmanının yarasına duz basır. Yara ağrıdıqca qəhrəman sevgilisinin də canını yandıracaq dərəcədə ironik sözlər sərf edir misralarda. Qısaca təəssüf yağışı yağır qəhrəmanın dilindən:

Birlikdə son günümüz,

yəni, o şəkil, əda

keçmisin yaddaşında

indi çoxdan soluxub.

Keçmişin yaddaşında çoxdan solan, rəngsizləşən rəsm qəhrəmanın ürəyində hələ də soluxmayıb. Təravətini qoruyur. Çünkü hər unutdum demək axı həm də xatırlamaqdır. Qəhrəman ağ düşən saçları, yaxud fiziki dəyişikliyi sevgilisinin keçmişi ilə müqayisə fonunda xatırlayıb, təhlil edir. Şeirdə bir çox psixoloji duyumlar da ön plandadı:

İndi mən çox düşmüşəm,

sən də cavan deyilsən.

Qırışları gizlətmir

boynundakı yaylığın.

Tənhasan, yeməyini

yəqin yavan yeyirsən.

Gövdəni gəzdirəndə

büdrəyir ayaqların.

Şairin qəhrəmanı sevgilisini hələ də tək (tənha) görmək istəyir. Burada ikili pryom yer alıb. O, həm sevgilisini başqasıyla xəyal edib, keçmişdə onları uzaqlaşmağa məcbur edən hadisəni qəbul edə bilmir. Həm də bir vaxt onun olan qadının indiki, faktiki mövcud tənhalığına ironiya edir. Onu tənha görmək istəyir elə bil…

O adamlar deyilik,

bir də nə yazım axı?

Ehtirasın külündə

qaralar üz-gözümüz.

Bu misranı oxuduqda isə şairin qəhramanına insanın acığı tutur. Bir qədər qəzəblənirsən. Sanki o həmin qadına sonuncu ən qəddar zərbəni vurur bu misrayla… "Sənə olan hisslərim eşq yox, ehtiras idi"… Yaxud "eşqim artıq bitib sənə qarşı" -bağırır misralarda…

Şairin qəhrəmanı da günahkardır. Görünür balaca şəhərdə yayılan söz-söhbətlərdən də nə özünü, nə də sevgilisini çəkib xilas edə bilməyib:

Balaca şəhərlərin

çox rahat dünyası var:

üç-dükan, meydança,

klub və qəbiristanlıq.

Amma əsas bu deyil,

orda bütün söhbətlər

dünyanın özü qədər

yaman çəkər adamı.

Beləliklə, sonu gətirən həmin situasiya cərəyan etməyə başlayır… sevgi cəmiyyətin doğruluq nəzəriyyəsinə qurban edilir.

Ümidlər ilə yama

sabahın cübbəsini.

Dualardan bərk yapış,

təkcə özün üçün yox,

Xatirə güvəsini

təmizlə üst-başından.

Şairin qəhrəmanı nəhayət "mən səni unutdum sən də yaxşısı budur məni unut" - deyir.

Və sonda, ikinci ən sərrast zərbə olaraq misralarda özünün tək olmadığını elan edirmişcəsinə-

İndiysə getməliyəm,

oğlum məktəbdən çıxır -

deyərək həmin qadına həyatının bir kadrını nəzərində canlandırma icazəsi verir. Ancaq bu kadr son dərəcə dramatikdir, ağrılıdır, yarımçıqdır…

NARQİS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 29 iyul.- S.10-11.