"Öz əsərini
danışdır"
Əli Şirin
Şükürlü - "Xoşbəxtlik ehtimalı"
- Əli Şirin müəllim,
"Xoşbəxtlik ehtimalı" kitabı haqqında
danışacağıq. Əslində, sizin ayrı-ayrı
şeirləriniz də söhbətin
mövzusu ola bilərdi, lakin mən kitabı bir daha
xatırlatmaq, oxucuya yenidən
qazandırmaq üçün belə seçim etdim.
-
Əslində, doğru etmisiniz. Məncə də bu barədə
danışmağa dəyər, hətta bir qədər
gecikmiş olsa da belə. "Xoşbəxtlik ehtimalı"
adlı bir şeir-esse yazmışdım və poeziyasına,
intellektinə, mövzu seçimindəki orijinallığa
heyran olduğum polyak şairi, Nobel mukafatçısı
Vislava Şimborskaya həsr etmişdim. Şeir 2011-ci ildə
yazılmışdı. Elə həmin il bu əsər Polşanın Azərbaycandakı
səfirliyi və AYB-nin təşkil etdiyi "Çeslav
Miloş ili - 2011" ədəbi müsabiqəsinin qalibi
oldu. Beləliklə, "Xoşbəxtlik ehtimalı"
adlı kitab ərsəyə gəldi. Kitab "Şərq-Qərb"
nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsi tərəfindən
2011-ci ildə nəşr olunub.
- Kitabdakı şeirlər uzun bir
dövrü əhatə edir.
- Elədir.
Kitab üç hissədən ibarətdir. Birinci hissə
2005-2011-ci, ikinci hissə 2000 -
2005-ci, üçüncü hissə isə 80-ci illərin
axırı və 90-cı illəri əhatə edir. Demək
olar, poeziya üzrə yaradıcılığımın
2011-ci ilə qədər olan dövrü bu kitabda öz ifadəsini
tapıb. Bu kitaba qədər üç bədii
kitabım nəşr olunmuşdu. "Xoşbəxtlik
ehtimalı" kitabına demək
olar, o biri kitablarda olan bütün şeirlərim daxil edilib.
Necə deyərlər, yazdığım şeirlərin
heç birindən imtina etməmişəm, baxmayaraq ki,
şeirlərin illər üzrə dinamikasına nəzər
salsanız, oxşar məqamlarla yanaşı xeyli fərq
olduğunu da müşahidə
etmək olar. Obrazlı ifadə etsək, bu kitab 80-ci illərin
axırından ta 2011-ci ilə qədər mənim şeir
taleyimdi. 2011-ci ildən sonra isə
yaradıcılığımda yeni bir mərhələ
başladı.
- Bəli, artıq siz əvvəlki gözəl
şeirlərinizi yazmırsınız. Hətta son illərdə
onlar barədə danışmırsınız da. Şair hər
yerdə ola bilər, lakin poeziya onun
sığınacağıdır. Amma siz bir qədər əksini
etmisiniz həmin kitabdan sonra, sanki
"Xoşbəxtlik ehtimalı" ilə bir
bölümü qapadıb, digərinə keçmisiniz,
şeiri olduğunuz yerə
aparmısınız.
- Mən
sizi anladım. "Olduğunuz yer" deyəndə yəqin
elmi fəaliyyətimi nəzərdə tutursunuz. Əvvəlki
şeirlərim barədə söylədiyiniz xoş sözlərdən
müəllif olaraq mən də məmnunam. Amma
yaradıcılığımın növbəti mərhələsini
təşkil edən şeirlər elə o şeirlərin
davamı, dinamikasının nəticəsi olduğundan, hesab
edirəm, daha mükəmməldir.
- Haqsızlıq etmirsiniz ki?
"Xoşbəxtlik ehtimalı"da olan şeirləriniz kifayət qədər
düşündürücü və gözəl şeirlərdir.
Bu yaxınlarda tələbələrimdən biri oxudu
kitabınızı, haqqında qeydləri çox
düşündürücüydü, məsələn,
yazmışdı ki, müəllif çox dərinə
gedib, o qədər dərinə enib ki, onun ardıyca ora
düşüb sonra çıxmaq çətin
görünür, qorxudur hətta...
- Nəyi
nəzərdə tuturdum əslində. Bu kitaba 2011-ci ilə qədər
dövrü əhatə edən şeirlər daxil edilib. Sonra
yeni mərhələ başlayıb, yuxarıda qeyd
etmişdim. O şeir nümunələri və onların ərsəyə
gəlməsini əsaslandıran nəzəri movzularla qismən
də olsa tanışsınız. Yaradıcılıq fakültəsində
bu mövzulara aid oxuduğum mühazirələrin dinləyicisi
olmusunuz. Xatırlayıram o mühazirələrdə ən
aktiv dinləyicilərdən biri idiniz və hətta
mövzulara savadlı şəkildə müdaxilələr də
edirdiniz.
- Lakin, bağışlayın, əgər
elmi düşüncə gərəkdirsə, yetərincə
məlumat var, oxunar. Hətta elm adamı da mənəvi dinclik
üçün poeziyaya üz tutacaqsa, sizin yeni yazılarınıza üz
tutmayacaq, əvvəlkiləri vərəqləyəcək.
-
Düzdür, indiki şeirlər əvvəlkilərdən
xeyli fərqlənir. Elmi informasiyalardan daha çox istifadə
olunur. Amma bu təkcə elmi informasiya deyil həm də.
Mövzuya çevirdiyimiz hadisə ilə fəlsəfi
düşüncə vasitəsilə adekvatlığı
tapılan elmi informasiyalardı. Həm də
bu informasiyaların bədii-estetik şəkildə ifadəsidi
ki, hesab edirəm bunun sayəsində mətnin informativliyi, fəlsəfi
tutumu artır. Təbii belə mətnlər
yeni ifadə vasitələri, yeni bədii dil faktoru da
yaradır ki, geniş oxucu kütləsinin zövqünü
oxşamır. Amma belə mətnlərin
də, yəni ədəbiyyatın intellektual qoluna aid əsərlərin
oxucusu var. Bu, cəmiyyətin müxtəlif zümrələrini
əhatə edir. Bunların
sırasında yazıçı da var, alim də var, digər
peşə sahibləri də var. Əsas niyyətdi, elə
oxucu var təkcə lirik-sentimental hisslərin ifadəsi mətnlərlə
deyil, informativ mətnlərlə dincələ bilir. Məsələn, elə
sizin kimi, yəqin sizi həmişə lirika məftun etmir,
doğrudur? Elmi-fəlsəfi tutumu olan əsərlər
də zövqünüzü oxşayır. Axı sizin
yaradıcılıq istiqamətinizdə də bu meyil hiss
olunur. Bəli, boynuma alıram ki, mənə də
bəzən anlaşılmaz şeirlər
yazdığımı deyirlər. Bəli, sizin şeirləriniz mənə
çox yaxındır, hətta bəzən elə olub ki, nə
haqdasa
düşünmüşəm, siz bunu demisiniz və həmin
şeiri oxumaq məni yazmaq əzabından qurtarıb. Lakin bu, başqa şeydir. Üstəlik
mən bu yaxınılığı əvvəlki şeirlərinizdə
tapıram. Elmlə maraqlanıram, lakin bu sadəcə
maraqla bitir, siz isə dediyim kimi, elmi sonrakı mətnlərinizə
gətirmisiniz
Həm o, həm də fərqli mətnlər, fərqli
üslub yaratmaq meyli. Yaradıcılıqda yenilik yoxdusa və
ya yazar buna köklənməyibsə,
çarpışmaları hədərdi. Nə
qədər fərqli poetik ifadələr tapsa da, köklü
dəyişiklik baş verməyəcək, yeni mövzu dairəsi,
mövzuların yeni bədii həlli yaranmayacaq. Bir həqiqət
də var ki, çoxluq daha çox siz qeyd etdiyiniz mətnlərin
tərəfindədi, ona tanış poetik
parametrlərə uyğun, ona dinclik gətirən mətnlərin.
Bu məsələdə təkcə geniş
oxucu auditoriyası deyil, elə peşəkarlar da eyni fikirdədi.
Yaradıcılığa da induksiya metodu ilə
yanaşırlar; bura qədər belə olub, bundan sonra da belə
olmalıdı. Amma bədii əsərlərə
peşəkarlar apriori - nəzəri yanaşmalıdılar həm
də. Qaldı əvvəlki şeirlərə
qayıtmaq, yəqin çətin olar, çünki irəliyə
yol bitməyib, bitəndə fikirləşərik
qayıtmağa dəyər, ya yox.
- Sizin şeirlərinizin birindən
digərinə keçdikcə, hər birində başqa bir məna,
lakin hər şey bir bütövün parçalarıdır.
O parçaları ki, bəzən onlar haqda düşünmək
ömrümüzün hamısını alır. Necə bacarmısınız kiçik şeirlərdə
bu qədər çox şey gizləməyi?
-
Çox işlənsə də, məncə, gerçəkliyi
yaxşı ifadə eləyir bu fikir: yazıçı
ömrü boyu sanki eyni əsəri yazır. Mənim
də yazdıqlarım həyatdan, yaşantılardan,
müşahidələrdən, öyrəndiklərimdən gəlir.
Çalışıram yazdıqlarım hadisənin
eynilə təsviri olmasın, görünməyən tərəflərinə
nüfuz eləyə bilim. Bu işdə
daha çox elmi informasiya və fəlsəfi
düşüncə köməyimə gəlir.
- Əli Şirin müəllim,
hər şeyin bu dərəcədə müşahidəsi və
şeirə çevrilməsi sizi incidirdimi? Çoxlarının yanından görməyərəkdən
ötüb keçdiyi "xırda" şeylər var ki,
siz onları axtarıb tapmırsınız, bəlkə də
heç axtarmamısınız, tapmısınız. Bunlar sonra sizi narahat edirdimi? Ya
şeirə çevriləndə artıq
rahatlayırdınız? Bu qədər həssas
olmağınızı "xaraktercə zəif adamam" -
deyərək izah edərkən içinizdəki şairi
görməzdənmi gəlirdiniz?
- İncidirdi təbii
ki. Elə olur, mövzular məni tapır, elə
də olur mən mövzuları tapıram. Yaradıcılıq elə yenilik deməkdi də.
Hər mövzu üzərində elə işləmək
lazımdı ki, sanki elmi axtarışdasan, əks halda əsərin
bədii-fəlsəfi dəyəri olmaz, ən azından
aşağı səviyyədə olar. Ənənəvi
olmayan mövzuları ədəbiyyata gətirmək
özü də bir göstəricidi, məncə, əsas
göstəricilərdən biridi. Yaradıcılıq
doğum prosesinə oxşayır, hər hansı bir əsər
bitdisə, bir müddət rahatlıq başlayır.
"Xaraktercə zəif adamam" .... Bəzən müəyyən
psixoloji vəziyyət insana elə hallar aşılayır,
onun təsirindən qurtulmaq çətin olur. Çoxlarının güc kimi gördükləri
şairi bəzən zəif edir. Bir şeirimdə belə
misra var: mən məğlub olanları sevirəm.
- Özünüzü məğlub
hesab etdiyiniz olubmu? Axı hərənin öz
doğma ağrısı var? Və bəzən
"insan özü çırpılır zərbələrə"?
- Bəzən
fikirləşirsən görən mən keçirdiyim hissləri
başqaları necə yaşayır?..
Başqaları necə sevir, necə nifrət eləyir,
ağrıları, sevincləri mənimkinə bənzəyirmi?
Axı həyatda mütləq bərabər
heç nə yoxdu. Mənə elə gəlir,
bu həyatda hər kəs, hər şey yaranışdan məğlubiyyətə
düçardı. Bilirsiz niyə? Yaranan nə varsa,
üstünlüyə can atır, elə məğlubiyyət
də bundan başlayır. Yenə bir şeirimdən
misranı xatırladım: qələbəyə canatım əbədi
məğlubiyyətə düçar edib bəşəriyyəti.
- Mən isə A-lardan, B-lərdən,
C-lərdən birinin bətnindən gəlib o birinin bətninə
dönüşü xatırladım. Bəs bütün bunları insanlara niyə anlada
bilmirik, bu zülmlər, ehtiraslar, savaşlar, qanlar sadəcə,
bir bərabərlik formuluyla həll olunursa… Sanki surətçıxaran
aparatdan çıxmışıq kimi, amma ilkinimiz eynidir,
sonramız başqa, sonumuz yenə eyni. Kimə niyə, nə
üçün məğlub oluruq eləsə?
- Bilirəm
cavabların çoxu sizə elmi yanaşma təsiri
bağışlayır, amma siz məni daha çox şair
kimi danışdırmaq istəyirsiz. Axı sizə
də məlumdu ki, mənim üçün çox vaxt
elmi-fəlsəfi fikir ilə poetik ifadənin, elə
poeziyanın da sərhədi itir. Onlar məndən
asılı olmadan bir-birinə elə gözlənilməz
keçir ki, keçid nöqtəsini, keçid anını
tapmaq asan olmur. Nəyə məğlub oluruq? - Bu suala şair
kimi cavab versəm, deyərdim ki, insan elə doğulandan məğlub
doğulub, yaşadığı həyata əvvəlcədən
uduzub.
- Bəs əslində poeziyanın
duyduğu həyat nədir, ölüm nədir və ya
yaranma və yoxolma nədir? Yaşadığımız
hansıdır? Doğrudanmı son gələndə
doğuluruq?
- Bilirsiz,
bu məsələlər daima insanları
düşündürüb. Elmi-fəlsəfi düşüncəni
məşğul edib, dini dünyagörüşlərdə əksini
tapıb. Ətrafında müxtəlif,
paradoksal, maraqlı fikir şəbəkəsi yaradıb.
Anladığımız səviyyədə izah
verməyə çalışaq. Ətrafa
baxsaq, hər şey sondan yox, sonsuzluqdan xəbər verir.
Sonsuzluğu isə əvəzetmələr, dəyişmələr
yaradır. Yaranan heç nə yox olmur,
yalnız dəyişir. Məsələn,
adi kağız parçası; nə qədər
cırıb hissələrə ayırsaq da, yox olmur, əksinə,
sanki çoxalmağa başlayır. Bu məntiqlə
yanaşsaq, son bildiyimiz bir şey yeni
başlanğıcdı. Bir şey ki,
yarandı, o öz-özünü dəyişmiş şəkildə
olsa da belə, sonsuz təkrar edəcək. Bu mənada yoxolma mövcud deyil, yalnız dəyişmələr
var.
- Qəribədir, mən sizə
sualları şair kimi verirəm, siz elm adamı kimi
cavablayırsınız. İllərin o
tayından baxanda bu taydakı şair hardadır?
- Əslində, həm də şair kimi cavab verirəm. Bir də sizin
suallar elə dərin mətləbləri əhatə edir,
onlarla elmi-fəlsəfi yanaşma olmadan davranmaq
müşküldü. Hesab edirəm poeziyanın duyduğu həyat
ölümün əvvəli, ölüm isə həyatın
davamıdı. Bu mənada son və başlanğıc
hər zaman üst-üstə düşür. Yenə bir şeirimdən misranı
xatırlatdız mənə; ölüm həyatın
davamı, həyat ölümün.
- Artıq o cür şeirlər
yazmamaqda özünüzə xəyanət etmirsiniz ki? Yoxsa
düşünürsünüz ki, o cür nə deyəcəkdinizsə,
dediniz, bitdi.
-
Əslində, sizin suallar tezislər şəklində
"Xoşbəxtlik ehtimalı" kitabından və
yaradıcılığımın sonrakı mərhələsini
əhatə edən əsərlərdən iqtibaslar kimi gəldi
mənə...
- Əlbəttə, axı biz sizin
kitabınız, ümumilikdə şeirləriniz haqqında
danışırıq?
- Axı
sizə də məlumdu ki, mənim bədii laboratoriyam elmi
informasiya, fəlsəfi düşüncə və bədii təfəkkürün
hesabına formalaşıb. Yəni
yaradıcı müstəvidə nə edirəmsə, bu
üç ardıcıllığın
formalaşdırdığı bədii modeldən kənara
çıxa bilmirəm. Hazırda
yazdığım mətnlər elə əvvəlkilərin
davamıdı, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, dinamikasının nəticəsidi.
Yazar daima eyni cür yaza bilməz axı. Düşünürəm əvvəlki şeirlərə
xəyanət etmirəm, əksinə, mükəmməlliyə
can atmaqla onlara yeni ömür bəxş edirəm. Hiss
edirəm siz daha çox əvvəl yazılan şeirləri
bəyənirsiniz. Ədəbiyyatın
intellektual qoluna aid etdiyim əsərlərin çox qismi bir qədər
çətindir, xüsusi hazırlıq tələb edir,
geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə
tutulmayıb - bunları mən də anlayıram. Elə əsas məqsədim də, "qulaq
şeiri" effektindən kənarlaşmaq, şeiri esseyə
yaxınlaşdırmaq, ona yeni forma və məzmun verməkdən
ibarətdi. Artıq təcrübə
göstərir ki, bu formatda şeirlər dünya ədəbiyyatında
daha çox qəbul olunur, sanballı mükafatlara layiq
görülür. Biz isə bu işi təxminən 15 il əvvəl başlamışdıq,
şeirlərimizin bir qismini "şeir-esse"
adlandırırdıq. Çünki şəxsən
mən şeirdə, ümumiyyətlə, bədii əsərdə
daha çox düşüncə qatına üstünlük
verirəm və bədii əsərdən həm də
düşünməklə zövq almağın tərəfdarıyam.
- Şeirin əslində
bir yerlərdə var olan duyğu olduğuna və zamanı gəldiyində,
hərçənd biz zaman-məkan anlayışına bir qədər
gərəksiz yanaşırıq - inanırsınızmı?
-
Düzdür, bəzən adama elə gəlir deyilməyən
heç nə qalmayıb. Amma hesab edirəm sizin
istedadınız imkan verir ki, tanış
məqamlara belə fərqli bədii don biçə bilsin. Şeirin hardasa bizə qədər hansısa fərqli
məkan-zaman müstəvisində mövcud bir duyğu
olduğunu söyləyirsiniz və indi bu fikriniz ağlıma
batır. Doğurdan da, görünür, əsl
həqiqətdə təkcə şeir deyil, elə nə
varsa, bizə qədər hardasa mövcuddur və məqam
yetişəndə bizə gəlib çatır.
- Bu bir yandan da şeir yazmaq bütövlüyü
dərk etməməkdirmi?
Sanki o dərk olunarsa, daha bunu etmərik?
- Yox. Şeir daha çox dərk olunanların ifadə
formalarından biridir. Çünki insanın hadisələr,
varlıqlar barədə müxtəlif, çoxsaylı fikir
variasiyaları ola bilər və bu
variasiyalardan biri də poetik dərketmədi. Bu
dərketmədə rasional təfəkkürlə
yanaşı, irrasional, metafizik düşüncənin də
rolu danılmazdı. Qaldı
bütövün dərk edilməsi məsələsi,
bütöv bir ümmana bənzəyir, insan düşüncəsi
də bu ümmandan su götürən fincana. Bu mənada nə qədər dərk etsək də,
dərk olunmayanlar bir o qədər artacaq.
- Sizi o şeirlərin havasına
qaytarmaq istədiyimin fərqindəyəm. Bu, xatirələrə
qayıtmaq kimi olacaq yəqin.
-
Danışaq, danışaq. Onsuz da müəyyən
mənada onlar barəsində danışırıq.
- "Dağınıq
düşüncələr"i oxuyanda
düşünürdüm ki, deyəsən bu şeirdə
çox şey cəmlənib. O yerdə cəmlənib
ki, orada ancaq əllərdən danışmaq istəyirsən,
amma əlləriylə düşünən, əlləriylə
tanıyan, əllərini ayrıca bir məzarda dəfn etdirmək
istəyən adam hər şeyi sadə
görünən əslində mürəkkəb
ardıcıllıqla həyatın mənzərəsini
yaradıb...
-
Maraqlı yanaşmadı. Bəzən oxucu və
ya düşüncə adamı mətndən daha çox məna
hasil edə bilir. Əllər bu əsər
üçün bir bədii vasitədi, necə deyərlər,
hadisədən-hadisəyə keçid etmək
üçün açar rolunu oynayır. Həm də o şeirdə bu məsələ həqiqətdi;
adamları daha çox əlləri ilə xatırlayıram.
- İndi, altı il
əvvəlki kitabınız haqda danışmaq necə bir
hissdir? Onu az qala unudublar.
- Əslində, yaxşı hissdir. Niyə?
Bu qədər kitab bumunda qələm dostumun
altı il əvvəl nəşr
olunmuş kitabı xatırlaması, gözəl şeylər
deməsi müəllifdə
yalnız xoş duyğular oyadır təbii. Bu, yaxşı
haldı, çünki mən kitablarımın təbliği
ilə məşğul ola bilmirəm. Görünür, hər zaman belə olub -
çoxluq həm də azlıq yaradır, nəinki
yaxşı şeir, ümumiyyətlə, yaxşı hər
şey çox olmur.
- Əli Şirin müəllim,
sizin şeirlərinizin həm qəribə bir səsi var, həm
də qəribə yazısı, şeirlərinizlə birlikdə
sizin bütün ömür yolunuzu vərəqləmək
mümkünmüş kimidir.
-
Doğrudur, yaradıcılıq həm də yazarın həyat
hekayətidi hardasa.
- Səs. Müqəddəs
səs. Müqəddəs iç səs.
Ona mane olurlar, eləmi? Ən doğma səslərin
yerini yad səslər doldurur.
-
Gerçəkdən səs kimi görürəm hər
şeyi bəzən. Bəzən doğma səs
kimi, bəzən yad səs kimi. Xatırlayanda
səs kimi xatırlayıram bir çox şeyləri. Məkanları da, hadisələri də, elə
adamları da səs kimi xatırlayıram bəzən. Yad səslər isə doğmalaşa da bilir,
doğma səslər isə yadlaşa.
- Əllər və səslər... Çox doğma
duyğulardır. Bir də yağışı
sevirsiniz, su sevgisi, dəniz sevgisi...
Azadlıq sevgisi, hətta o qədər ki, boş sahəni
dolduran binalar təəssüf doğurur. Boşluq
- azadlıqdırmı?
- Səs
və əllər - xatirələrin oyanışında incə
və həssas
elementlərdi mənimçün. Boşluq həm
də yaradıcı bir enerjiyə malikdi, yaratmaq
üçün bir xammaldı, ağ
kağız misalı. Bəzən elə insan
özü də boşalmalıdı, boşalmalıdı
ki, yenidən dola bilsin. Dola bilsin ki, təzələnsin. Təbii idrak
baxımından - köhnə bilgilərdən boşalma nəzərdə
tutulur.
- Dənizin üstündə ola
bilirik, amma ayaqlarımız ya gəminin göyərtəsində
olur, ya da körpünün.. Dənizlə ayaqlarımız
arasında həmişə nəsə var. İnsanlar
arasında dil əngəlinin olduğu kimi, məsələn
katibə qız öz dilini bilsəydi danlanmazdı, fələstinli
qız amerikan dilində danışsaydı, güllələnməzdi…
Bilinməyənin müxtəlif şəraitdə müxtəlif
cavabı.. Kədərlidirmi?
- Kədərlidi,
elə maraqlısı da budu. Hardasa rast gəlmişəm:
Sevinc tez ötüb keçər, amma kədər həmişə
bizimlədi. Kədər, doğrudan da adamı
kamilləşdirə, böyüdə bilər. Nitsşe demiş, nə insanı məhv edə
bilmirsə, güclü eləməlidi.
- Amma Nitsşe unutmaq lazım
olduğunu bundan əvvəl şərt kimi qoymuşdu... Faciədən doğan kədərin bizi
apardığı kamillik nəyə yarayacaq? Bir halda ki, insanlar ölürlər?
- Elə
kamillik özü bir dəyərdir. İnsanlar əvvəl-axır
ölür də onsuz da.
- Axı sizin şeirləriniz o faciəni
dəqiqliklə nişan verir?
- İnsanlar həmişə dərin fikirlərin
heyranı olublar, reallıq isə fərqlidi. İnsan daha
çox gerçəkliklə yaşayır. Axının əleyinə getmək faciədi.
- İnsan axır-əvvəl
ölür, lakin qətl edilməsiylə necə
barışmaq olar?
-
Heç bir halda. Konfusinin bir maraqlı fəlsəfi-poetik ifadəsi
var bu barədə: İnsanları öldürməyin, bir az gözləyin, onsuz da öləcəklər.
- Bəs ümidləri öldürmək?
-
Ümidlərin ölümü dəhşətlidi, yerinə
yetməyən arzulardan belə dəhşətli. Ümid -
insanın həyatda məna axtarışıdı,ən azından öz həyatında.
- Ölmüş ümidlərdən
sonra yaşamaq olacaqmı?
- İnsan, əslində, daim məna
axtarışındadı, bəzən özü də fərqinə
varmadan, şüuraltı. Ümid - məna
axtarışına bir vasitədi. Vay o
gündən dərk eləsin ki, axtarmağa heç bir məna
yoxdu və ya məna axtarmağın heç bir əhəmiyyəti
yoxdu. O zaman artıq ən azından "ölü
can" prosesi başlayır.
- Bəs "sağ
ikən itirdiyimiz adamlar"? Onlardan nə gəlir bizə, zərbəmi,
yanğımı, təəssüfmü? O adamlar ki, onlardan
danışmağa gücümüz yetmir...
- Çoxlu itkilərim
oldu, lakin bəzilərini sağ ikən itirdim, onlardan
danışmağa gücüm yox amma... Elə şeirdə
deyildiyi kimi...
- Bəs cizgilər? Bölgülər?
Qaydalar? Həyatın sizin baxışınızdan
formulu - getdiyimiz yolu yaşadığımız zamana
bölürük, ömrü hansı sürətlə
yaşadığımız tapılır. Amma
bu kimə lazımdır?
-
Bölgü və qaydaları sevmirəm, xüsusilə,
poeziyada sevmirəm. Cizgilər isə mənadı
hər zaman, istər insan üzündə, istər
kağız üzərində. Hər
şeyin yaranmazdan qabaq cizgisi var. Ömür sürəti kimə
lazımdı - doğrusu, heç cavabı barədə
düşünməmişəm. Yaradanda
bəzən maraqlı, gözəl olduğu üçün
yaradırsan, onun səmərəsi barədə
düşünmürsən.
- Əli Şirin müəllim, "Tərcümeyi-hal"-dan
sonra nə dəyişib?
- Anam həyatda
yoxdu artıq, amma nəvələr var. Dəyişməyən
də yəqin xarakterdi.
- Yəni hələ də
"ağlayanda adamlardan utanırsınız"... Sizin
şeirlərinizin arxasında çox həssas bir adam dayanıb. O həssas adam
"Xoşbəxtlik ehtimalı"ndan sonra hansı münasibətlə
qarşılaşdı? Niyə sizin şeirlər barədə
az danışırlar?
-
Özüm də bəzən səbəbi barədə
düşünürəm. Yəqin elm adamı
olmağım kimlərdəsə bir inamsızlıq
yaradır. Amma bu əsas səbəb ola
bilməz. Bəlkə xarakterim və həyat tərzimin
fərqliliyi bu məsələdə rol oynayır, bilmirəm.
Bir səbəb də var; bəlkə əsərlərim
yeni, fərqli model üzərində qurulub deyə, fərqli
təhlil modeli də lazımdı ki, bu əsərləri təhlil-tənqid
obyektinə çevirə bilsin. Bu kitaba
daxil edilən şeirlərin əksəriyyəti barəsində
bir çox yaxşı məqalələr yazılıb.
Özü də yazanların hamısı
peşəkar tənqidçi-ədəbiyyatşünaslar və
yazarlar olub. Sadəcə, son illər
sükunətdi. Özümdən də
doğa bilər, kitabın təbliği ilə, demək olar,
məşğul olmadım. Hesab edirəm
buna heç lüzum da yoxdu. Kitab da ki, indi sizin
qarşınızdadı və əgər sizi söhbətə
çağıra bilibsə, deməli, taleyi o qədər də
qaranlıq deyil. "Hər şey sükunət
halında belə hərəkətdədi".
- Suprematizm cərəyanı
yaratdığınızı deyirsiniz, amma buna da heç bir
peşəkar münasibət yoxdur.
- Ədəbi suprematizm - bu barədə mətbuat vasitəsilə
çox açıqlama vermişəm və bu ədəbi-fəlsəfi
cərəyanın manifesti də mətbu orqanlarda dərc
olunub. Suprematizm bir cərəyan olaraq təsviri sənətdə
keçən əsrin əvvəllərində yaranıb və
sadə həndəsi fiqurların mücərrədliyinin, fəlsəfəsinin
rəsm əsərlərində ifadə texnikasına əsaslanır.
Bu cərəyanı əsaslandıran nəzəri
movzularla siz də tanışsınız və bu movzular elmi
informasiyaların fəlsəfi düşüncə vasitəsilə
bədii mətnlərdə istifadə texnikasını ifadə
edir. Bir də, bütün yeni ideyalar, nəzəriyyələr,
cərəyanlar adətən dərhal qəbul olunmur,
çox vaxt ziddiyyətli münasibətlərlə üzləşir.
Ədəbi suprematizm də öz taleyini gözləyir.
- Çərçivələr
lazımdırmı?
- Bəzən
lazımdı, bəzən yox.
- Yəni?
- Məsələn,
şeir üçün çərçivə lazım
deyil, pəncərə üçünsə lazımdı.
- Həm, siz pəncərədən
çox baxırsınız.
- Dəqiq
tutmusunuz.
- İndi necə
düşünürsünüz, xoşbəxt olmaq
ehtimalı varmı?
-Hər
bir hadisənin ehtimalı var. O cümlədən xöşbəxt
olmağın da. Bu ehtimalsa bəzən
böyük olur, bəzən kiçik. Bəzənsə
sıfıra bərabər olur. Xoşbəxtlik
- bədbəxtliyin astar üzüdür. Əgər
insan bədbəxt deyilsə, müəyyən dərəcədə
xoşbəxtdir əslində. Əslində isə
xoşbəxtlik barədə düşünmədən həyatı
yaşamaq daha yaxşıdı...
Söhbətləşdi: Hədiyyə
Şəfaqət
Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 10 iyun.- S.28-29.