Oksford Universitetində Nizami Gəncəvi
Mərkəzinin
yaradılması Azərbaycan
elmi-mədəni
düşüncəsinin
ən böyük uğurlarından biridir
2013-cü
ildə Azərbaycanın elmi-mədəni həyatında, həqiqətən,
artıq tarixə yazılmış
(və çox böyük gələcəyi
olduğuna heç bir
şübhə etmədiyimiz) bir hadisə baş verdi:
dünyanın ən möhtəşəm universitetlərindən
birində - Oksford Universitetində
görkəmli Azərbaycan alimi, akademik Nərgiz
Paşayevanın təşəbbüsü (və rəhbərliyi)
ilə Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan və
Qafqazşünaslıq Elmi Mərkəzi yaradıldı. Və gələn
il beş illik yubileyini qeyd edəcəyimiz Mərkəz
Oksford Universitetinin tərkib hissəsi və nadir tədqiqat
müəssisəsi olaraq Azərbaycan və onun elmi irsi üçün
xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Mərkəzin
rəsmi saytında deyildiyi kimi, Nizami Gəncəvi Mərkəzi
Oksford Universitetinin rəsmən qəbul edilmiş və
tanınmış struktur bölməsidir və həmin
Universitetin tək şərqşünaslıq fakültəsi
ilə bağlı məsələləri deyil, ümumiyyətlə,
Oksford Universitetində digər sahələrdə, elm və təhsillə
bağlı olan bütün məsələlərdə Azərbaycan
üzrə koordinator səlahiyyətinə malikdir. Və Oksford Universitetinin tərtib və təsdiq
etdiyi beş illik elmi-tədqiqat
proqramı ilə işləyən Mərkəz
kitabların yüksək akademik səviyyədə tərcüməsi,
Bərdə şəhərində arxeoloji tədqiqatların
aparılması, beynəlxalq konfransların keçirilməsi,
əlyazmaların öyrənilməsi,
aspirant və magistrantların hazırlığı istiqamətində
fəaliyyət göstərməklə yanaşı, Oksford
Universitetinin qaydaları çərçivəsində mədəni-akademik
layihələri də həyata keçirərək dünya
elmi-intellektual birliyi ilə əlaqələr yaratmağa
çalışır.
Əlbəttə,
son yüz ildə Azərbaycanda həm Azərbaycan, həm də
dünya elminin, mədəniyyətinin müxtəlif sahələrini,
xüsusilə humanitariyanı kifayət qədər dərindən
öyrənən müəssisələr, qurumlar təşəkkül
tapmışdır ki, xalqımız dövlət müstəqilliyi
əldə etdikdən sonra həmin müəssisələrin,
qurumların fəaliyyəti xeyli dərəcədə yeni məzmun-mündəricə
kəsb etməkdədir. Demokratiya, milli dəyərlərlə
ümumbəşəri dəyərlərin dialektik vəhdətdə
alınması, qloballaşan dünyanın
çağırışlarına həssas
yanaşılmaqla multikultural düşüncə prinsiplərinin
rəhbər tutulması elmi-ictimai təfəkkürümüzün
yüksəlişi üçün əsaslı metodoloji zəmin
hazırlamışdır. Bununla belə, dünyanın
böyük təcrübəyə malik universitetləri ilə
yaxından əməkdaşlıq etmək, sözdə deyil,
məhz işdə
qabaqcıl, modern texnologiyaları mənimsəyib tətbiq
eləmək, Azərbaycan həqiqətlərini bütün
miqyası ilə dünyaya çatdırmaq bu gün dünənkindən
daha çox tələb olunur. Ona görə də akademik Nərgiz
Paşayevanın Oksford
Universiteti kimi ali səviyyəli bir elm-tədris müəssisəsində
Nizami Gəncəvi Mərkəzinin yaradılmasına, eləcə
də ilk günlərdən başlayaraq uğurla, məhsuldar,
öz fəaliyyət meydanını daha da genişləndirəcək
fəaliyyət göstərməsinə nail olması elmimiz,
mədəniyyətimiz
üçün həm fəxrdir, həm də yaxın
illərdə böyük qürur duyacağımız ciddi
nailiyyətlərin mənbəyidir. Dahi Nizaminin adını
daşıyan (və bu adı özünün azərbaycanşünaslıq
- qafqazşünaslıq araşdırmaları fonunda, yəni
bizim zəmanəmiz üçün heç də az səciyyəvi
olmayan populist mülahizələr, iddialarla deyil, elmin,
intellektin, sözün geniş
mənasında mədəniyyətin bilavasitə təzahürünün
nəticəsi olaraq dünyaya yeni müstəvidə təqdim
edən!) Mərkəz bəzi bədxahların mənasız
təzyiqləri, dedi-qoduları ilə üzləşsə də,
öz humanist missiyasını, heç şübhəsiz,
layihə gücündə həyata keçirməklə
şair-mütəfəkkirin yüz illərdir ki, yaşayan,
şüurlara, hisslərə get-gedə daha çox qida verən
ümumbəşəri ideallarına layiq işlər
görür.
Mən Nərgiz
xanımın Mərkəzin açılması barədə
danışarkən dediyi bir fikri xatırlatmaq istəyirəm:
dünyanın ən nüfuzlu Universitetində - Oksfordda belə
bir Mərkəzin yaranmasında bizə Nizami Gəncəvinin
ruhu da kömək oldu!.. Əlbəttə, bu
bir mistika deyil, ürəkdən, milli (və insani) təəssübkeşliklə,
xoş məram və məqsədlə görülən hər
işin arxasında mütləq müqəddəs qüvvələr
dayanır. Və onlar hər cür maneələri
usanmadan, pessimizmə qapılmadan, cəsarətlə dəf
etməyə ruhlandırır.
Əlbəttə,
akademik Nərgiz Paşayevanın şəxsində Azərbaycan
elmi ictimaiyyəti Oksford Universitetində belə bir Mərkəzin
açılmasında nə qədər maraqlı idisə, həmin
Universitetin elmin, mədəniyyətin qədir- qiymətini dərindən
bilən, yüksək qiymətləndirən intellektual
mühiti, xüsusən görkəmli şərqşünasları
da o qədər maraqlı
olmuş, atılan addımın uğuruna,
perspektivliliyinə inanmışlar. Və bu məqamda professor Edmund
Hersiqin, professor Robert Hoylandın adlarını hörmətlə
çəkmək lazım gəlir.
Azərbaycan,
Qafqaz qədim (və zəngin) etnik, sosial, dil, din, ədəbiyyat,
incəsənət və s. tarixinə görə
dünyanın ən unikal məkanlarından biri olmaqla,
görünür, Oksford Universitetinin maraq
(və tədqiqat) dairəsindən kənarda qala bilməzdi. Odur ki, Mərkəz yarandıqdan dərhal sonra müxtəlif
istiqamətlərdə araşdırmalara başlanıldı
ki, onların nəticələri barədə ictimaiyyətə
artıq müəyyən məlumatlar verilmişdir.
Yeri gəlmişkən,
Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzi təsis edildikdən dərhal
sonra M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti Bakı
filialında "Oxford Room" adlı xüsusi şöbə
yaradılmışdır. Və həmin
şöbə Mərkəzlə Azərbaycanda fəaliyyət
göstərən bütün elmi müəssisə və təşkilatların
əlaqələrini təmin etmək funksiyasını həyata
keçirir.
Lakin təəssüf
ki, ölkəmizdə Mərkəzin ali missiyasını hələ
də lazımi səviyyədə
dərk etməyib, görülən işlərin tarixi dəyərini
öz arşınları ilə ölçməyə cəhd
göstərənlər də yox deyil… Onlar heç bir elmi əhəmiyyət
daşımayan
mübahisə və ya dedi-qodulara meydan
açmağa çalışmaqla diqqəti mətləb-mahiyyətdən
uzaqlaşdırmağa, şəxsi iddialarını bu və
ya digər şəkildə təmin etməyə
çalışırlar. Elmi etikanın belə bir adi
prinsipini nəzərə almırlar ki, hər bir alim- tədqiqatçının
hər hansı məsələdə öz fikri, mövqeyi ola bilər və heç kimin haqqı yoxdur ki,
qeyri-elmi mülahizələrlə, yaxud populist təəssübkeşlik
inersiyası ilə ciddi bir elmi mövqe üzərinə
yerisin… Əgər Oksford Universiteti kimi möhtəşəm
bir elm- tədris müəssisəsində Azərbaycanın
yaratdığı Mərkəz məhz Nizami Gəncəvinin
adını daşıyırsa (və buna həmin Universitetin
görkəmli şərqşünasları öz
xeyir-dualarını vermişlərsə!), əlavə təfərrüata,
işin içindən iş
çıxarmağa nə ehtiyac var? Yüz illərdir ki, dahi
Nizami İran şairi olaraq tədqiq (və təqdim) olunur ki,
burada da əsas sübut kimi şair-mütəfəkkirin mənsub olduğu dil-
üslub ənənəsi əsas götürülür.
Lakin Azərbaycan filologiyası inkişaf etdikcə Nizami
yaradıcılığının türk-Azərbaycan keyfiyyətləri
də ortaya çıxmaqda, öz fakt-istinadlarını
formalaşdırmaqdadır… Ümumiyyətlə,
nizamişünaslığın obyektiv elmi-metodoloji əsaslar üzərində inkişafı
kiminsə vəcdə gəlib "mən
nizamişünasam" deyə haray- həşir salmasından
yox, müxtəlif (dilçilik, ədəbiyyatşünaslıq,
tarix və s.) elm sahələri üzrə mütəxəssislərin
Nizami irsinin tədqiqindəki əməkdaşlığından
asılıdır.
Və xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki,
Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzi
yarandığı ilk aylardan ayrı-ayrı mövzuların
araşdırılmasında belə bir beynəlxalq əməkdaşlığın
sağlam əsaslarını qoymağa
çalışmış və buna nail olmuşdur. Məsələn, Mərkəzin
2015-ci ildə keçirilən ilk konfransı barəsindəki
məlumatda deyilir:
İyunun
6-da Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan
və Qafqazşünaslıq Mərkəzi, Şərqşünaslıq
İnstitutu və Qədim Antik Dövr Mərkəzi ilə
birgə "Şərqi Qafqaz son antik dövrdən erkən
İslam dövrünə qədər" adlı elmi-praktik
konfrans keçirilib. Nizami Gəncəvi Mərkəzinin ilk tədbirində
Oksford Universiteti ilə yanaşı, Böyük
Britaniyanın digər nüfuzlu təhsil ocaqlarının, eləcə də Avropanın bir sıra
qabaqcıl universitetlərinin Yaxın Şərq və Qafqaz
bölgəsi üzrə mütəxəssis alimləri
iştirak ediblər.
Tədbiri
giriş sözü ilə açan Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi
adına Azərbaycan və
Qafqazşünaslıq Mərkəzinin direktorları,
professorlar Robert Hoyland və Nərgiz Paşayeva konfrans iştirakçılarını
salamlayıb və Mərkəzin ilk tədbirinə
tanınmış nüfuzlu alimlərin böyük maraq
göstərmələrini yüksək dəyərləndiriblər.
Professor Robert Hoyland tədbir
iştirakçılarına Mərkəzin yaranma tarixindən
danışıb və onun ərsəyə gəlməsində
həmkarı professor Nərgiz Paşayevanın xüsusi əməyinin
olduğunu diqqətə çatdırıb. O, konfransın əhəmiyyətini
qeyd edib və Mərkəz tərəfindən görülən
işlər haqqında məlumat verib.
Professor Nərgiz Paşayeva belə bir tədbirin
keçirilməsindən böyük məmnunluq duyduğunu
bildirib.
N.Paşayeva deyib: "Artıq bir neçə ildir ki, mənim
peşəkar həyatımda yeni bir mərhələ
başlayıb. Bu, Oksford Universiteti ilə qurulan, rəsmi
statusa malik və artıq Universitetin bir hissəsi kimi qəbul
olunan Nizami Gəncəvi adına Mərkəzin
yaradılmasıdır."
Daha sonra
N.Paşayeva XX əsrdə Azərbaycan elminin keçdiyi mürəkkəb
tarixi inkişaf dövrünə nəzər yetirib. Xüsusi olaraq vurğulayıb ki, humanitar elmlər
kommunist ideologiyasının ciddi təzyiqlərinə məruz
qalsa da, o dövrdə Azərbaycan alimləri dəyərli
elmi əsərlər yaratmağa müvəffəq olublar.
O zamanlar xüsusilə, türkologiya, etnogenez, Azərbaycanın
milli-mədəni mənsubiyyətini, zəngin tarixini
araşdıran tədqiqatlara qarşı sovet ideologiyası tərəfindən
yaradılan süni maneələr bu araşdırmaların
dünya elmi səviyyəsinə çıxarılmasına əngəl
törədib. Həmçinin elmi tutuma malik olan nəzəri
kitablar Avropa dillərinə tərcümə edilməyib.
Azərbaycanın
zəngin tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı
bir çox məsələlərin hazırda dünya elmi
ictimaiyyəti üçün böyük maraq
doğurduğunu vurğulayan N.Paşayeva deyib: "Ümid
edirəm ki, biz Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi adına Mərkəzi vasitəsilə Azərbaycan
və onun yerləşdiyi bölgə haqqında
dünyanın elmi ictimaiyyətində maraq doğuran
bütün suallara cavab tapa biləcəyik".
Və həmin
konfransda dünyanın müxtəlif ölkələrindən
olan mütəxəssislər aktual mövzularda məruzələr
edib, müzakirələr aparmışlar.
Bir il
sonra - 2016-cı ilin iyun ayının 11-də Oksford
Universitetinin ən qədim kolleclərindən olan
"Brasenose" kollecində "Trans-Xəzər əlaqələri
(V-XIII əsrlər)" mövzusunda növbəti konfrans
keçirildi ki, həmin konfransda Oksford Universiteti Şərqşünaslıq
İnstitutunun və Nyu-York Universitetinin aparıcı
professoru, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin
İngiltərə tərəfdən rəhbəri Robert
Hoyland, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının
rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü, Oksford Universitetinin
Nizami Gəncəvi Mərkəzinin Azərbaycan tərəfdən
rəhbəri, professor Nərgiz Paşayeva, Oksford Universitetinin
şərqşünaslıq fakültəsinin aparıcı
professoru Edmund Hersiq, Şotlandiyanın Edinburq Universitetinin Roma
arxeologiyası üzrə professoru, Oksford və Tübingen
universitetlərinin mühazirəçisi, eyni zamanda,
Böyük Britaniyanın Farsşünaslıq İnstitutu və
Romaşünaslıq təbliği Cəmiyyətinin şura
üzvü, professor Eberhard Zauer, Rusiyanın Elmlər
Akademiyasının ipək və kətan üzrə
aparıcı arxeoloqu və tarixçisi professor Zvezdana Dode,
Rusiya Elmlər Akademiyasının Dağıstan elmi mərkəzində
arxeologiya departamentinin rəhbəri, professor Murtazəli
Hacıyev, Harvard Universitetinin aparıcı arxeoloqu doktor Kərim
Əlizadə, Oksford Universitetinin tarixi antropologiya üzrə
mütəxəssisi və Nizami Gəncəvi Mərkəzinin
tədqiqatçısı, doktor İrina Şinqiray, Oksford
Universitetinin Nizami Gəncəvi Mərkəzinin Bərdə
Arxeoloji Ekspedisiyasının (AEB)
aparıcı arxeoloqu, "Brasenose" kollecinin
üzvü, doktor Pol Vordsvors, Pensilvaniya Universitetinin arxeologiya
üzrə aparıcı mütəxəssisi, aspirant Lara
Fabian, Kanadanın Saskatçevan və İngiltərənin
Durham universitetlərinin aspirantı Kristen Hopper və Oksford
şəhərində yerləşən Ətraf mühitin
idarə olunması təşkilatının aparıcı
arxeoloqu Çarlz de Kesne iştirak edirdilər. Beləliklə,
tədbirdə Oksford Universitetinin alimləri ilə bərabər,
Şotlandiyanın Sent Andryus Universitetindən, ABŞ-ın Harvard
və Pensilvaniya universitetlərindən, həmçinin Rusiya
Elmlər Akademiyasından gələn
alimlər də çıxış etmişlər.
Həmin
konfransda akademik Nərgiz Paşayevanın dediyi
aşağıdakı sözlər böyük maraq
doğurmaqla yanaşı, doğrudan da, tarixi əhəmiyyət
daşıyır:
"Bizim gözləntilərimiz, planlarımız və
ümidlərimiz çox böyükdür və biz Nizami Gəncəvi
Mərkəzinin bu 5 illik elmi-tədris proqramını birdəfəlik
təşəbbüs və keçici mərhələ kimi
nəzərdə tutmamışıq və tutmuruq.
Həqiqət ondan ibarətdir ki, bir
çox elmi-nəzəri məsələlər, problemlər
uzaq keçmişdən bu günə qədər öz həllini
gözləyir. Qeyd etmək lazımdır
ki, Sovet dövründə elmi metodologiya təhrif olunmuş
bir sistem kimi fəaliyyət göstərirdi. Bir çox hallarda tarixi faktlar dəyişilmiş, həqiqi
elmi mülahizələr isə vulqar, sosioloji təmayüllərə
məruz qalırdı. Məsəl üçün, Azərbaycan
tarixi haqqında
kitablar və dərsliklər yenidən işlənib
hazırlanmalıdır. Bu gün bölgəyə
(Qafqaza) dünya elmi kontekstində böyük bir maraq var. Xəzər
ətrafı ərazilər həmişə bir çox
xalqlar və müxtəlif etnik qruplar ilə zəngin olub.
II-III əsrlərdə bir-birindən uzaqda olan
iki böyük imperiya arasında, Roma və Çin
imperiyaları arasında bir bağlantı yarandı. Bu bağlantıya səbəb bir əşya, bir
amil - ipək oldu. Məhz bu ticarət ilə bağlı olan amil, demək
olar ki, bütün dünyanı birləşdirdi, yolları
açdı, məlumatlar sıxlaşdı və Qafqaz
xalqları daxil olmaqla regionun bir çox xalqları bu prosesə
qatıldılar. Məlumdur ki, etnogenez məsələsi
tarixin ən müşkül məsələlərindən biridir. Alimlər qeyd edir ki,
bir xalqın yaranması üçün inkubasiya dövrü
500 il davam edə bilər. Beləliklə,
suallar az deyil, öyrənilməmiş məqamlar
da çoxdur. Mən çox şadam ki, biz professor
Hoylandın rəhbərliyi altında Bərdədə
arxeoloji qazıntılar apararaq, arxeoloqların, antropoloqların,
tarixçilərin, şərqşünasların, ədəbiyyatçıların,
dilçi alimlərin müştərək köməkliyi və
əməyi ilə bu boşluqları doldura bilərik. Oksford
kimi məşhur elm ocağında bu əhəmiyyətli
işin görülməsinin
xüsusi dəyəri, çəkisi var. Özüm
haqqında bircə onu deyə bilərəm ki, 34 ildir ki, mən
universitetdə çalışıram və üç
böyük universitet - Bakı
Dövlət, Moskva Dövlət və son üç ildə
isə möhtəşəm Oksford universitetləri mənim həyatımın
böyük, mühüm bir parçası olub. Əsas odur
ki, bizim apardığımız elmi araşdırmaların
müsbət, dünya elmi ictimaiyyəti tərəfindən qəbul
olunmuş bir nəticəsi olsun və gələcəkdəki
tələbələrimiz araşdırmalardakı
boşluqları doldurmaq
üçün obyektiv - Oksford Universitetinin malik
olduğu baxışa sahib olsunlar".
Nəhayət,
bu ilin iyun ayının 5-də dünya şöhrətli
şərqşünas-nizamişünas Yevgeni Bertelsin
"Böyük Azərbaycan şairi Nizami"
kitabının ilk dəfə ingilis dilinə tərcüməsinin Londonda keçirilən təqdimatı…
Mən bu möhtəşəm məclisdə iştirak
etmiş, təəssüratlarımı da elə Londonda ikən
qələmə alıb "Ədəbiyyat qəzeti"ndə
çap
etdirmişəm. Ona görə də
təfərrüata varmadan yalnız bir- iki əsas məqam
üzərində dayanacağam.
Yüksək
elmi-intellektual səviyyədə keçən həmin təqdimatda
nəşrin redaktoru
(və Oksford Universiteti Şərqşünaslıq
İnstitutunun iranşünaslıq üzrə aparıcı
professoru) Edmund Hersiq maraqlı, məzmunlu bir
çıxış edib dedi:
"Bizim məqsədimiz Azərbaycan və ya rus dilində
onilliklərlə çap edilmiş lakin ingilis
auditoriyasına məlum olmayan əsərləri ingilisdilli
auditoriyaya tanıtmaqdan ibarətdir. Mərkəzin fəaliyyət
dairəsi sırf elmi əsərlərin tərcüməsindən
daha genişdir. Mərkəz tədqiqatçı
tələbələrə dəstək göstərir.
Nizami Elmi Mərkəzi
tərəfindən Azərbaycanda maraqlı
arxeoloji qazıntılar aparılır, mütəmadi
olaraq Britaniyada müxtəlif dəyirmi
masalar, elmi konfranslar və digər tədbirlər
keçirilir. Ümidvaram ki, gələcəkdə Oksfordda
keçiriləcək bu kimi tədbirlərdə də sizlər
fəal iştirak
edəcəksiniz. Lakin bu gün bizi bu salona
toplayan əsas məqsəd hazırladığımız bu
kitabın təqdimatıdır. Nəyə
görə məhz bu kitab bizim ilk nəşr etdiyimiz kitab
olub? Nizami Gəncəvinin adını daşıyan və
həmin böyük şəxsiyyətə həsr edilmiş kitabın
tərcüməsi, sözsüz ki, məqsədəuyğun
bir seçimdir. Nizami dünyanın ən məşhur
və ən tanınmış şairlərindən biridir.
Şərq aləmində əsrlər boyu bu ad
böyük bir rəmzə çevrilib. Nizami həmçinin
Qərb aləminə də tanış
idi. Bu da seçimimizin doğruluğunu təsdiqləyən
amillərdən biridir… Bu kitabın maraqlı cəhəti
odur ki, nəinki Nizami haqqında, kitabda onun zamanı və
dövrü haqqında da məlumat verilir. Müəllifin sözlərinə görə, bu əsər
çox böyük missiyanın həyata keçirilməsinə
nail olub. Eyni zamanda Nizaminin görkəmli
Azərbaycan şairi kimi tanınmasında bu kitabın rolu
böyükdür. Məhz bu əsərin
ərsəyə gəlməsindən sonra Bakıda, bir tərəfdən,
elmi əsərlər, digər tərəfdən, çoxlu dərsliklər
çap edilməyə başlanıb. Bu
isə Nizaminin yenidən dərk edilməsinə, ona lazımi
qiymətin verilməsinə səbəb olub.
Düşünürəm ki, kitabın başqa bir maraqlı cəhəti var ki, bəlkə
də, Bertels bu haqda heç düşünməyib - bu ondan
ibarətdir ki, kitabın adı "Böyük Azərbaycan
şairi Nizami" sonradan İran alimlərinin arasında bu
günə qədər də davam edən bir müzakirəyə,
qarşıdurmaya gətirib çıxarıb. Məhz buna
görə, kitabın ingilisdilli auditoriya üçün hazırlanmasında məqsədlərdən
biri də ondan ibarətdir ki, kitabı oxuyanlar buradakı fikirlərin milliyyətçilikdən
irəli gəlmədiyini dərk edəcəklər. Bu
çox gözəl,
sadə, eyni zamanda asanlıqla oxunan və
böyük şəxsiyyət haqqında dürüst məlumatları
geniş auditoriyaya çatdıran bir kitabdır. Mən inanıram ki, bu kitabdan sonra rusdilli auditoriyada
olduğu kimi, ingilisdilli auditoriyada da Nizaminin pərəstişkarları
artacaqdır. Mənim böyük iftixar
hissi ilə yazdığım ön sözdə qeyd edilir ki,
kitab yaradılan zaman həmin konsept də nəzərdən
qaçmır. Bu kitabın konsepti Qərb
oxucuları üçün də əhəmiyyətlidir.
Kitabın yarandığı dövr - 1930-cu illərin
sonu heç də parlaq dövrlərdən deyildi. Stalinin repressiyalarının pik nöqtəsi olan
dövr idi. Azərbaycanda da Mir Cəfər
Bağırovun respublikaya rəhbərlik etdiyi həmin
dövrdə repressiya qurbanlarının sayı heç də
az olmayıb".
Və əlavə
etdi:
"Mən bir neçə qısa qeydlə
çıxışımı başa vurmaq istəyirəm. Burda sizlərin
qarşısında durmaqdan və çıxış etməkdən
böyük şərəf hissi duyuram. Bu layihə üzərində
çalışanların sayı heç də az deyil. Kitabı rus dilindən tərcümə edən
Maroussia Bednarkieviçdir. Fars dilində
olan sitatları Ceyms Vayt çevirmişdir, kitabın ön
sözünün müəllifi isə mənimlə
Elçin müəllimdir. Eyni zamanda bu
kitabı nəşr edən "Gilgamesh" nəşriyyat
evinə təşəkkür etməyi özümə borc
bilirəm. Nəhayət, Nizami Gəncəvi
Mərkəzinin bütün işlərində olduğu kimi,
bu işdə də bizə ən böyük köməkliyi
göstərən akademik Nərgiz xanım Paşayevaya öz
dərin təşəkkürümü bildirirəm. Bizim gördüyümüz işlərin heç
birisi onun dəstəyi və hərtərəfli köməyi
olmadan həyata keçə bilməzdi. Əgər tərcümə etdiyimiz
kitabın seçimi bizlərə verilsəydi, çox
güman ki, biz belə vacib və aktual olan əsər
seçməyə də bilərdik. Bir daha Nərgiz
xanıma təşəkkür edirəm".
Akademik Nərgiz
Paşayevanın "bizim məqsədimiz Nizamini, məhz onun
dahi yaradıcılığının etik-estetik qayəsinə
uyğun olaraq təqdim və təsdiq etməkdir. Şeyx
Nizami heç zaman parçalayıcı, ixtilaf yaradan fiqur
olmayıb və ola da bilməz. Çünki onun yaradıcılığı
insanları və məmləkətləri birləşdirici
qüvvəyə malikdir. Nizamiyə görə, müxtəliflik
qaçılmaz və
obyektivdirsə, deməli, bir araya gəlmək
bacarığı və istəyi də, vəhdətə can
atmaq arzusu da inkarsız, labüd və mütləqdir"
sözləri isə təqdimat
mərasimindən doğan təəssüratların əsas
yekunu kimi səsləndi.
Çox
təəssüf ki, görülən işlərin
miqyasını, tarixi əhəmiyyətini dərk etməyən
"nizamişünas"lar da tapıldı ki, professor Edmund
Hersiqə "məsləhət" verməyə
başladılar…
Çalınan
zənglərin səsini uzaqdan-uzağa eşitməklə
iş bitmir, onun haradan gəldiyini, hansı məna-məzmun
daşıdığını, nəyə xidmət etdiyini də
bilmək lazımdır…
Nizami CƏFƏROV
Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 25
noyabr.- S.2-3.