Nurəngiz
Günün "Ağ qanadlar"ı
Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında
öz dəsti-xətti ilə seçilən və önəmli yeri olan unudulmaz şairəmiz Nurəngiz Günün
yaradıcılığında
poemaları da xüsusi əhəmiyyət
daşıyır. Nurəngiz Günün
sağlığında çap olunan yeddi poeması var ki, bu
"yeddiliyin" hər birisi bir böyük mövzudan bəhs
edir və poetik tutumu ilə seçilir, fərqlənir.
Müxtəlif vaxtlarda
yazılsa da, real təsviri, tərənnümü ilə bu əsərlər
çox diqqət çəkir. Şairin həyat gerçəkliyini
- həqiqəti, insanın mənəvi dünyasını,
xarici görkəmini poeziyanın incə dili ilə təsviri ədəbiyyatımızda
da əsrarəngizdir, desək, yanılmarıq. Ümumiyyətlə,
Nurəngiz Günün poeziyasında poetik təsvir, poetik tərənnüm
çox yüksək şəkildə ifadə olunur. Bu
poemaların hər biri geniş tədqiqatın məhsuludur.
"Ağ qanadlar" şairin ilk
poemasıdır. 1983-cü ilin iyun - 1984-cü ilin may tarixində
yazılıb və 1986-cı ildə eyni adlı kitabda dərc
edilib. Əsər İkinci Cahan savaşından bəhs edir,
daha doğrusu, döyüşçünün müharibədən
sonrakı həyatından fraqmentlərdir. 1941-ci ildə
"Böyük Vətənimiz"in müdafiəsinə
gedən Comərdin həyatı, gördükləri,
düşüncələri poema boyu müxtəlif adlar
altında öz real əksini tapıb.
Böyük Vətən müharibəsi
və Böyük qələbə ilə bağlı 80-ci
illərdə də yetərincə əsərlər
yazılıb. İstər nəzmlə, istərsə də
nəsrlə yazılan bu əsərlər xüsusi diqqətlə
çap olunur, geniş yayılır və oxunurdu.
Akademik Bəkir Nəbiyev
özünün "Kamalın təntənəsi"
adlı araşdırmasında yazır ki, "Böyük Vətən
müharibəsi və bədii ədəbiyyat problemi
müasir dövrdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən
çox mühüm və aktual problemlərdən
biridir". Çünki "bu fəlakətlərin bir daha
təkrar edilməməsi naminə yeni nəslin hərbi-vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi və bu
mövzunun getdikcə daha vüsətli miqyasda, daha mükəmməl
sənət əsərlərində işlənməsi
dövrün zəruri tələbi idi".
Müharibədən bəhs edən əsərləri,
mövzu baxımından iki qismə bölmək olar:
Müharibənin birbaşa özünü - döyüş
səhnələrini, insanların igidliyini, qəhrəmanlağını
və qələbənin şirinliyini yüksək pafosla tərənnüm
edən və müharibədən sonra onun vurduğu maddi və
mənəvi zərbənin acı nəticələrini əks
etdirən, göstərən əsərlər.
Nurəngiz Günün "Ağ
qanadlar"ı 2-ci qismə aiddir. Əsərin əsas və
baş qəhrəmanı Comərdin həyat hekayəsini
oxuduqca mənəvi zərbənin ağrı-acısı
daha dəhşətli şəkildə
hiss edilir və aydınca görünür:
Kimdi bu belə?
Kim ola?
Başı əlləri içində,
Əlləri dünyadan qoca,
Gözləri heyrət dolu,
gözləri mat, alaca.
Kimdir bu qoca?
Keçən əsrin 80-ci illərində
müharibə iştirakçısının görkəminin
təsviridir bu. Bəs bu
qocanın əvvəlki cavanlığı necə olub:
Bir vaxtlar cavan idi,
boyu dağlardan uca.
Yumruğu daşdan ağır,
Sinəsi dəmir kimi,
Qüvvədən də bolluca.
Rütbəsi? hərbi qolaca.
Bəs indi? İndi necə?
Şairin təsviri davam edir. Yenə
80-ci illərə qayıdır. Qələbədən 40 il
keçib:
Bir qıçı yox, 41-də
itirmiş.
Arvadını çoxdan dəfn
etmiş,
Qızının, bircə
qızının
qulac-qulac hörükləri
şəkildən sallanıb ancaq.
Ahı dağlardan ağır,
kirpiklərindən qəm yağır,
Üz cizgiləri? - Qayadan da sərt.
Adı? - Comərd.
Bəs niyə sərv qəddi bükülmüş,
Pərt düşmüşdür, pərt.…
Nə dinir, nə danışır.…
Şair daha sonra təsvir edir ki, torpaq
uğrunda gedən müharibədən sonra bu qocanın elə
pənahı, ümid yeri, sığınacağı da anam
qara torpaq olub. Pirşağıda yer götürən qoca
burda bağ-bağat salıb. Bütün ağaclardan,
güllərdən əkib. Quşların məskən
saldığı bu bağda yalnız Zümrüd quşu
çatışmır. Tikib, qurduğu bu cənnətməkanda
Comərd kişi tək-tənhadır. Bir itidi, bir yaxın-
uzaq qonşuları, bir də xatirələri.
Yaşıdları - müharibədən qolsuz,
qıçsız, gözsüz qayıdan dostları
çoxdan köçüb dünyadan. Yalnız xatirələri
yaşayır onda. Ən ağır xatirə isə
qızı Siyatellə bağlıdır. 45-də müharibədən
qayıdanları qarşılayanlar arasında onun qızı
Siyatel də vardı. Hamıdan, hətta ondan da atası Comərdi
soruşurdu qız:
- Əmi, atamı görmədiniz ki?
- Dayı, siz atamı
tanıyırsınız?
-Əsgərlər, ay əsgərlər,
atamın adı Comərd
- Babacan!.. Az qala sevinmişdim.
Bir az sizə oxşarı vardı…
çiynində də bax bu cür
ulduzlar parlayardı!..
- Siyatel!
- Yox, baba, siz səhv salırsız,
mənim
atam siz deyilsiniz.
Mənim atam cavandı, çox-çox
cavandı!
Atasını, görmək istədiyi güclü, cavan, sağlam
atasını tapmayan Siyatel qələbə sevincini yaşayan
insanlardan qaçıb, uzaqlaşır və atasız
yaşaya bilməyəcəyini görüb intihar edir. Onun
meyitini yaxınlıqdakı göldən tapırlar. Beləcə,
müharibənin faciələri, vurduğu yaralar bitməz,
tükənməzdir. Neçə-neçə nəsli də
mənən şikəst edir.
Şairin burada poetik nailiyyəti lirik qəhrəmanın
fikir və düşüncələrini,
duyğularını daima məşğul edən həyat həqiqətlərini
olduğu kimi, real təsvir, tərənnüm etməsidir.
Poema təbiiliyi, axıcılığı, fəlsəfi
fikir yükünün ağırlığı ilə də
diqqəti çəkir.
Bəkir Nəbiyev yuxarıda
adını çəkdiyimiz əsərində göstərir
ki, "Müharibə gerçəkliyinin mümkün qədər
dolğun təsviri üçün şairlər
poeziyanın forma və növlərini inkişaf etdirməyə
səy göstərirdilər. Şeirin müharibə
gerçəkliyinə yaxınlığını göstərən
əlamətlərindən biri ədəbi inkişafın
ikinci mərhələsində lirikada süjetə, həyat həqiqətini
real şəkildə qavrayışa meylin daha da qüvvətlənməsindən
ibarət idi. Poeziya müharibəni siyasi lirik üslubda, poetik
manerada əks etdirməklə kifayətlənmr, müasir
varlığın mürəkkəbliyini, insanların tale və
mübarizəsini göstərmək yoluna can
atırdı".
Bu mənada Nurəngiz Günün
"Ağ qanadlar" poeması da bir insanın, bir
döyüşçünün timsalında göstərdiyi
kimi, müharibə və onun dağıdıcı,
qırıcı, yıxıcı nəticəsinin
insanların taleyində necə amansız rol
oynadığının poetik təsdiqidir.
Əsər maraqlı və nikbin bir
sonluqla bitir. Həmişə xəyalı qızının
batdığı göldə cövlan edən Comərdin ruhu da bu gölə
gəlir və bir gün o ağ Leylək şəklində
göldən qalxaraq üzü Cənuba uçur. Comərd
kimi insanlar əslində ölmür, beləcə başqa
şəkildə əbədi yaşayırlar:
Yaxşı adamlar quş olur,
Yaxşı adamlar ölmür.
Elə belə, qanad çalıb
aramızdan uçmuş olur?
İnsanpərvərlik, vətənpərvərlik,
yurdsevərlik, humanizm, soy-kökə, torpağa
bağlılıq Nurəngiz Gün
yaradıcılığına xas xüsusiyyətdir,
bütün poeziyasında aparıcı xətdir desək,
daha düzgün olardı:
Ağlama Günəşbanım!
Ağlama mehribanım!
Gün banım, Günəş
banım!
O nağıl ki, vardı ha!..
Ordan bir alma düşdü, yadında?
Bu da yadındamı, əkdiniz ha,
torpağa?!
Hə, bax, onu deyirəm e!
Ləçəkləyib. Çiçək
tökəcək.
Həyat ağacıydı, həyat
nağılı!-
Qönçələri düyümlənəcək!
Beləliklə, bir daha qeyd etmək yerinə
düşər ki, digər poemaları kimi, "Ağ
qanadlar" poeması da Nurəngiz Gün
yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Bu poema,
müharibə və insan haqqında yazılmış real həyat
həqiqətlərinin, gerçəkliyin, insani
duyğuların ustalıqla qələmə
alınmış uğurlu bədii inikası, çox səmimi və məharətli
tərənnümüdür.
P.S. Sentyabrın 21-i Nurəngiz
Günün doğum günüdür. Bu kiçik məqalə
də onun ruhuna ərməğanımız olsun!..
Bahar
Bərdəli
Ədəbiyyat
qəzeti.- 2017.- 23 sentyabr.- S.11.