Kütləvi ədəbiyyat, yoxsa çağın bəlası?

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında postmodernizm və kütləvi ədəbiyyat problemi

Yəqin ki, "Qonşu-qonşuya baxdı-özünü oda yaxdı " cümləsini eşitmisiniz... Son zamanlar yazıçılarımızın sosial media hesablarına baxanda ürəyim ağrıyır, əllərim əsir. Hey dadi-bidad deyirəm içimdən. "Ay yazıq ədəbiyyatım" deyib bir dəli hönkürmək keçir könlümdən...

Biz demədik yenilik etməyin, edin yeniliyinizi, postmodernizm belə dediniz dinmədik...

Ancaq son vaxtlar bir parazit ədasıyla ədəbi mühitimizə soxulmaq istəyən "populyar ədəbiyyat", ya da kütləvi ədəbiyyat, hər nə deyirsinizsə deyin, qavramı məni lap laməkan edir. Yerimdən, yurdumdan didərgin salır. Alıram əlimə bir fincan qəhvəni, gözlərimi zilləyib görünməyən uzaqlara dərd çəkirəm. Vallah-billah, dərd çəkirəm.

O gün eşitdim Caner Yaman Azərbaycana gələcək. Açıb oxudum adamın əsərlərini. Dedim görüm bir dişə gələn şey varsa, gedim mən də tanış olum bu Türkiyənin modern yazarı ilə... Ətim nədi, vallah, ifrat romantizmdən lap sümüyüm töküldü... Təqdimata da getdim, hətta kitabı da aldım... Oxudum da...

İl 2018... Bir tərəfdə Qarabağ, digər tərəfdə Hələb... Bizə lazımdır reallıqların təsviri... Demirəm gedin tatixə mürciət edin, ya da romantikadan yazmayın... Amma ifratın da bir sərhədi olar axı.

Nəysə, bizə nə Caner Yamandan?! Qoy o, vərəqləri doldurub bir çox kitabcıqlar yayınlasın...

Bizə öz dərdimiz vacibdi. Son vaxtlar sosial mediada kitab yazmaq həvəskarları çoxalıb. Hətta yazacaqları kitabdan nə qədər gəlir gələcəyini oturub hesablamaqdan lap saçları ağarır. Ortada kitabın üz qabığı olsa da, kitab hələ dünyaya gəlməyib, heç rüşeym belə deyil.

Belələri dış gəbəlik misalı ədəbiyyat orqanizması üçün təhlükəlidir. Sonu məhvə aparır...

Bəziləri isə janr dəyişikliyi edirlər... İki həftəyə bir kitab oxuyun dedik, yazın yox...

Bəs nədir mühitin bəlası bu kütləvi ədəbiyyat qavramı?

Kütləvi ədəbiyyata gəldikdə, razılaşdırılmış bir tərif müəyyən etmək çətin deyil. Asan-ədəbiyyat ya da ədəbi-olmayan-ədəbiyyat mənasında istifadə edilən bu termin oxucuların başını qatmaq üçün tez-bazar yazılan, oxucunun oxu anlayışını və dünyaya baxışını dəyişməyə çalışmayan, yalnız əyləndirməyi önünə məqsəd qoyan, çox vaxt müəyyən növlərlə xatırlanan səthi romanları işarə edir. Bu kitabları araşdırdığımızda, biz bir-birinə forma və məzmunca böyük ölçüdə bənzədiklərini görürük. Yəni asan-aydın olan bir hekayə, canlı və təsirli simvol və hadisələr, sadə bir dil, izlənilən bir hadisə hörgüsü və təngnəfəs çevrilən səhifələr ...

Roman satışlarına bütün zamanlar içində baxdığımızda Aqata Kristi, Harold Robins, Stiven Kinq və Barbara Kartland kimi yazarların yüzlərlə milyona satış rəqəmlərini idarə etdiyini söyləyə bilərik. Detektiv, macəra, qorxu, gərginlik və eşq romanları olaraq da təsnif olunan bu kitabların yazıçıları bənzər bir resepti hərfiyən tətbiq edirlər. Ancaq bunları son vaxtlarda yaranan nümunələrlə müqayisə etmək olmaz.

Son dövrlərdə yarananlar isə tör-töküntülərdir...

Mən şeirdən danışmaq belə istəmirəm... Nümunələr də gətirməyəcəyəm. Buna ürəyim tab gətirməz...

Romanın doğuşundan bu yana oxuculara xoşca vaxt keçirdən asan-ədəbiyyat həmişə ön plandaydı, hətta son vaxtlar yayın sektoru ağırlıqlı olaraq bu kitabların üzərində yüksəlməkdədir deyə bilərik. İndiki vaxtda da tam mənasıyla bir sənayeyə çevrilmiş olan nəşriyyat çox-satarlar (best seller) olaraq da adlandırılan asan-ədəbiyyat məhsullarının istehlakına kilidlənmiş vəziyyətdədir.

XIX əsrdə isə realistlər populyar ədəbiyyatın mənasızlığını dərk edib daha mənalı və məzmunlu əsərlər yaratmağa cəhd etdilər. Daha sonra isə ədəbiyyatın daha dərin olmalı olduğunu müdafiə edən modernistlər gəldilər ədəbiyyatda hakimiyyətə.

Vircinia Vulf və Ceyms Coys kimi yazıçılar oxucuların işini asanlaşdırmırdılar, amma ədəbiyyatı həyatın təcrübəsi olaraq cəmiyyətə təqdim edirdilər. Yazı modernistlər üçün bir növ icraçıdır. Dilin dünyanı quran ən vacib (və bəzən yeganə) alət olduğu inancları onları eksperimental tədqiqata yönəldirdi. Əslində, onlar Servantes və Stern kimi babalarının izilə gedirdilər.

Tezliklə müəyyən azlığa xitab edən bu ədəbiyyatı züppəlikdə günahlandırdılar. Bir çox saxta qavramlar yapışdırıldı ədəbiyyat yaratmaq istəyənlərin üzərinə... Hmm, bizdə isə bu kimi əsər yaradanlara açıq və hikkə ilə qlamurlar da deyirlər...

Gedin öz işinizlə məşğul olun...

Orijinal ədəbi məsələlərlə məşğul olanlar nəyə görə kütləvi ədəbiyyata görə narahatlıq keçirirlər ki? - kimi suallarla bizi hədəfə çevirə bilərsiniz.

Ən əhəmiyyətli səbəb odur ki, əsl ədəbiyyatın populyar ədəbiyyatın üstünlüyü altında ortadan qalxacağından qorxuruq.

Naşirlərin (hal-hazırda bu realdır) yalnız məşhur ədəbi məhsulları dərc edəcəyindən və gerçək ədəbiyyat müəlliflərinin də ədəbiyyata baxışbucaqları dəyişəcək... bazar tələblərinin istiqamətində gerçək yazarları populyar ədəbiyyat-yazıçılarına çevirəcək ədəbi dəyərlər bazara çıxacaq, beləliklə, ədəbiyyat bazarı yaranacaqdır. Bu həqiqətən də yersiz qorxu deyil.

Bəs bundan qaçmaq mümkündürmü? Bunun cavabı o qədər də asan deyil. Nəşriyyat sektoru hər keçən gün daha da genişlənir və populyar ədəbiyyat nümunələrinə maddi dəstək verərək bu bazarı alovlandırır.

G.Hüseynova "Zatən boyun da küçükdü", Elmar Şahbazov "Otaq yoldaşım Pinti, Ahmet Batman və s. kimi kitablar... ( PS-məşhurlardan da belə yazanlar var, biz onlardan ümidimizi kəsmədiyimiz üçün adların qeyd etmirik) ...

Digər tərəfdən, inkişaf etməkdə olan kommunikasiya texnologiyaları müxtəlif imkanları olan yeni bir yazıçı növü, xüsusilə də İnternet tərəfindən təmin edilən sonsuz imkanlar açır. İndi oxumaq üçün kifayət qədər passiv olmayan bu yeni oxucu, öz bloqunda və ya sosial media mühitində oxuduğu şeyi tənqid edir, başqalarına təklif edir və güc qazanır.

Kitab oxu qrupları, müəlliflik seminarları və ədəbi tədbirlərlə hər zamankındən daha çox maraqlanırlar. Məşhur ədəbiyyatın çoxsaylı səthiyyətlərindən qaçan oxucular özləri üçün yeni bir yer yaradırlar və bu janrın ədəbi əsərlərini yaşamasına imkan verirlər. Yaxşı ki, belə düşünən insanlar, gerçək ədəbiyyatçılar var.

Belə-belə populyar işlər...

NARGİS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 14 aprel.- S.15.