Arzunun Azərbaycanı...
Və arzularımızın Azərbaycanı
Hələ çox gənc yaşlarından tanıdığım Arzu Əsədovun gah vulkan kimi püskürən, gah da bir müddət öz içinə çəkilib enerji yığan yaradıcılıq eşqi, heç kimi təkrarlamayan özünüifadə (və özünütəsdiq) axtarışları həmişə məndə böyük maraq doğurub. İlk növbədə ona görə ki, Arzu nə qədər zəngin intellekt sahibi olsa da, hisslərində, düşüncələrində heç cür gizlədilməsi mümkün olmayan təbii bir uşaq səmimiliyi, saflığı var ki, bu onun poetik yaradıcılığında özünü daha aydın göstərir. Müasir şeir texnologiyalarına dərindən bələd olan, mükəmməl (və çevik) ideya-estetik təfəkkürü ilə ədəbi-ictimai mühitdə yaxşı tanınan şairin adətən daha həssas olduğu "iç dünya"sından ayrılıb bugünkü müstəqil ölkənin taleyilə bağlı mövzulara müraciəti (və həcmcə kiçik olsa da, kifayət qədər dəyərli "Ver, ver bizə zəfəri" siyasi lirik poemasını çap etdirməsi) məni sevindirdi…
Biz illərlə gözlədik,
çıxmadıq qınımızdan,
Zəkanla, əməyinlə
dirçəldi Azərbaycan.
Gəldi o müqəddəs an,
sən
Ali Baş Komandan!
Əmrindədir
bu yurdun,
bu
torpağın ərləri,
Ver, ver
bizə zəfəri!
Ali
Baş Komandana (dövlət başçısına və
dünya azərbaycanlılarının liderinə!) bu cür
munis (və qürurlu) müraciət nə qədər vətənpərvər
olsa da yalnız bir şairin deyil, bütöv bir xalqın
hisslərinin, duyğularının, düşüncələrinin
ifadəsidir…
Dünyanın
iki üzü -
ikili
standartlar!
Yolumuza
daş kimi
dikili
standartlar!
Neçə
ki bu sevdası,
bu ruhu, bu
haqqı var,
Bu
xalqın əlindədir
bu
torpağın qədəri!
Ver, ver
bizə zəfəri!
Şeirin
intonasiyasında üsyankar-emosional ruhla yanaşı, dərin
fəlsəfi-idraki inam mövcuddur. Və bu inamın əsasında Azərbaycan
Prezidentinin (və xalqının) haqq- ədalətə əsaslanan
iradəsi dayanır…
İdrakın
ən dərini,
sözlərin
ən sadəsi
Haqq və
xalq - bir varlığın
və
ruhun ifadəsi!
Önündə
haqq, arxanda
bu
xalqın iradəsi;
Kim
durduracaq səni,
haqq
yolunda, irəli!
Ver, ver
bizə zəfəri!
Arzunun
poetik vətənpərvərliyi siyasi poeziya
üçün səciyyəvi
olan bədii pafosla bitmir. Və həmin vətənpərvərlik duyuğlarının lirik
"pıçıltılar"ı da olduqca təsirlidir…
Sinəmdə
ilk məhəbbətdən,
sözlərdən, ağrıdan başqa
bir yer
saxlamışam -
güllə
yeri...
O yer sənindir,
Vətən.
Sinəndə
çiçəklərin,
otların, daşların arasında
bir yer
saxlamısan -
məzar
yeri...
O yer mənimdir,
Vətən.
Əlbəttə,
zahirən belə görünə bilər ki, burada bədbinlik,
pessimist əhvali-ruhiyyə aparıcıdır, ancaq mahiyyət
etibarilə, belə deyil… Şair özündə Vətənin,
Vətəndə
özünün yerinin, mövqeyinin nə qədər
"dərin" (və yüksək!) olduğunu deyir. Və heç bir pessimizmə, bədbinliyə yer
qalmayacaq bir ruhi- mənəvi məsuliyyətlə deyir…
Arzunun
"Lələtəpə dastanı" neçə illərin
"nəticə" gözləntilərindən sonra
heç bir "məsul" və
ya "həlledici" beynəlxalq qüvvəyə ümid
etmədən, öz gücümüzə, tükənmək
üzrə olan səbrimizə dayanıb bir həmlə ilə
qazandığımız qələbənin, bəlkə də,
daha çox bu qələbənin doğurduğu ovqatın
dastanıdır. Və ona görə şeir yox, dastandır
ki, təsvir (və tərənnüm) edilən ovqat fərdi deyil. Elə
bir ümummilli miqyasa malikdir ki, 300 illik tarixi, 300 illik gələcəyi
var…
300 ildi
qüvvədəydi imperator vəsiyyəti,
Qüvvədədi
bu millətin müsibəti, əziyyəti.
300 ildi
gözləri kor, dili laldır həqiqətin,
Buxovunda
çırpınırdıq
kor
düyümlü bir lənətin.
…Azğınlaşır
məlum şeytan
məsum mələk
görkəmində.
Qırır,
kəsir körpələri, qadınları, ahılları,
Əməli
bu, dilindəsə soyqırımı nağılları.
Bu
qurbanlıq ədasıyla şöhrət tapır,
dövlət
qurur,
Evlər
yıxır, canlar alır,
yurdlar-yuvalar uçurur
300 ildir
davam edir bu xəyanət, bu cinayət!
Arzu
Əsədovun, demək olar ki, siyasi mövzulu şeirlərinin
hamısı üçün səciyyəvi olan bir əlamət
"Lələtəpə dastanı"nda da var ki, bu da
güclü tarixilik, daha doğrusu, tarixə fəlsəfi
yanaşmaq ehtirası, onun ziddiyyətlərinin simmetriya və
ya harmoniyasını kəşf etmək marağıdır.
Həmin maraq nə qədər zəngin emosional spektrə
malik olsa da, mahiyyət etibarilə
tamamilə rassionaldır:
Qəzəbinə,
nifrətinə yığılan xalq,
Bir sevdaya
düyümlənən,
Bir
yumruğa sıxılan xalq,
- Dayan! -
dedi.
Varlığında
tarixlərdən
daşıb gələn
bir həyəcan,
Əməlində
haqdan, xalqdan
qaynaqlanan təmkin, iman,
Qətiyyəti,
cəsarəti nəsillərdən miras alan
Ulu
öndər yadigarı bir sərkərdə,
Baş
Komandan:
- Dayan! -
dedi.
"Lələtəpə
dastanı"nın müəllifi rassional olduğu qədər
də analitikdir. Və bu analitizm
təkcə keçmişi yox, gələcəyi də
ehtiva (və izah!) etdiyinə görə ideoloji məzmun- mündəricəyə
malikdir…
...Lazım
idi bu qələbə,
Lazım
idi bu Vətənə.
Həyat
verən qan kimiydi
Qan
itirmiş bir bədənə.
Lazım
idi bu qələbə-
Lazım
idi Lələtəpə.
Lələtəpə
bir qayıdış, bir qurtuluş dastanıdır,
300 illik
savaşın, bəlkə də, baş dastanıdır!
...Lələtəpə
- tariximin sınan,
dönən
nöqtəsidir!
Azərbaycan
varlığının Yer üzünə diktəsidir.
...Bundan
sonra düz 300 il
Zaman bizə
işləyəcək,
Tarix bizə
çalışacaq!
Azadlıq
haqqında çox yazılıb. Arzu Əsədov isə
öz "Azadlığ"ını yazır… "Azadlıq hava deyil, su
deyil, çörək deyil" deyən şair əlavə
edir ki, "bir körpədir azadlıq - doğular qan dolu ana
bətnindən, bələnər
qanına… Bir dəli sevdadır azadlıq - nə vüsal gərəkməz, nə
hicran… Ən böyük günahdır azadlıq -
çağırmaz tövbəyə nə İncil, nə Quran…" Və
Arzu, bir tərəfdən,
Daşacaq
xatirələr məhşəri milyon-milyon,
Qoyarmı
bunca şəhid haqları
sonsuzluğa son?!
İztirablarda
donan baxtına göz yaşları yon,
Kədərindən
bu şəhid ruhlara nur daşları yon.
…Qorxma!
Qorxdunmu,
ölüm qəlbini gizlində
sarır,
Topların
partlayışından darılırsan, hayqır!
Bərkimiş
daş kimi ruhunda ətalətləri qır,
Səni
torpaq, səni tarix, səni Allah çağırır! - deyə klassik standartlara tamamilə
uyğun "İntiqam marşı" yazırsa, digər tərəfdən,
xalqa illərlə vurulan yaraların, çəkdirilən məşəqqətlərin,
bayatı ağrılarını yaşayır:
Sinəm
açıqdı, dağlar,
Sinən...
ha çıxdım, dağlar.
Sinəndən
düşən kimi,
Sinəmə
çıxdın, dağlar.
Dərələr
dərindədilər,
Dərələr,
dərin dərələr.
Dərd
açıb köksümdə
Dərələrdən
dərin dərələr.
Gələ
sel silə gedə,
Dərdim
sel silə gedə.
Sinəm
xarabalıqdı,
Dəyə
sel selə, gedə.
Əlbəttə,
Arzu janrın - bayatının adət etdiyimiz etnoqrafik
intonasiyasını "sərtləşdirir", alliterasiya
- cinasın elə təzahür imkanlarını gerçəkləşdirir,
elə fonopoetik təəssürat yaradır ki, həssas təfəkkür
buradakı "ağrı"nı bütün xaotik dərinliyi
ilə öz üzərində hiss etməyə bilməz.
"Azadlıq
qurban tələb edir" aforizmi ilə ifadə olunmuş fəlsəfənin
nə demək olduğunu Azərbaycan xalqı bir yanvar
günü (daha doğrusu, gecəsi!) gördü. Və dərk
etdi ki, on illər boyu imperiya hikkəsinə göstərilmiş
itaət bir gecənin müqavimətinə, üsyanına (və
şəhidliyinə!) dəyməzmiş…
Mərmər
kimi yonulurdu o gecə.
Bir
keçmişə, bir tarixə başdaşı,
Bir həsrətə
son olurdu o gecə.
Düyünüydü,
bayramıydı ruhların,
Süzülürdü
şəhadətin şərbəti.
Şəbi-
ərus məqamıydı ruhların,
Açılırdı
qapıları cənnətin.
Arzuların,
sevdaların əyninə
Kəsilirdi,
biçilirdi o gecə.
Bürünürdü
əbədiyyət sehrinə,
Gecələrdən
seçilirdi o gecə.
Qan
tutmuşdu, sərxoşuydu, xumardı,
Azadlığın
təşnəsiydi o gecə.
Sevdamızdan
nə gedər, nə qalardı
Bəxtimizdən
keçməsəydi o gecə...
Qan
içində boğulurdu o gecə,
Azadlığım
doğulurdu o gecə!
Arzu
Əsədov poetik təfəkkürünün mənşəyi
(və xarakteri) etibarilə
modernist şairdir. Lakin onun istifadə etdiyi poetexnoloji material əsasən
klassik şeir standartlarından ibarətdir… Və şair həmin klassik standartların elə potensial
imkanlarını hərəkətə gətirir ki, onun sözü ilk
növbədə artıq
deyilmiş kimi görünür; sonra təhtəlşüur bir
duyğuyla anlamağa başlayırsan ki, yox, bu, yeni hiss, yeni
ovqatdır; sonra isə ənənəvi janr texnologiyası
gözlərinin qarşısında
"neytrallaşır"… Və əmin olursan ki,
istedadlı şairin
ixtiyarına keçəndə sona qədər motivlənib
gücdən düşmüş poetik model yoxdur. Hər şey ondan
asılıdır ki, janrı hansı hisslər, duyğular,
düşüncələr
işığında "yonursan".
Və bu
da bir həqiqətdir ki, "şəhidlər
ölmür"...
Sən,
tale məhkumu, anladınmı sən,
Bu elə
sadə bir "təbiət" deyil.
Şəhid
ruhlarıdır torpağı döyən,
Torpağın
altından " intiqam" - deyir!
Arzu
Əsədov dahi sələfi Səməd Vurğun kimi
"Azərbaycan" sözünü ürəklə,
qürurla deyir. Hətta bir az da kövrək, hissiyyatlı…
Ancaq bu kövrəkliyin, hissiyyatlılığın içində, gizlədilməsi mümkün
olmayan bir üsyan, bir savaş var ki, şeirin (və
şairin) bütün ruhuna hopub…
Hər
adın çəkiləndə gözlərim yaşla dolur,
Bağrım
təlaşla dolur, ürəyim daşla dolur,
Könlüm,
hissim, xəyalım,
ruhum savaşla
dolur,
Savaş
Azərbaycanım, savaş, Azərbaycanım!
...Sevdanın
ən gözəli, ölümün ən şirini,
Tarixin ən
ulusu, idrakın ən dərini,
Qaldır
dalğa və dalğa insan kütlələrini,
Çağla,
çırpın, çalxalan, coş, daş, Azərbaycanım!
...Sən
əcdadın uyuyan hər qarış məkandasan,
Uğruna
can verməli bir müqəddəs
andasan,
Əbədiyyət
sevdalı əlli milyon candasan,
Birləş,
Azərbaycanım, birləş, Azərbaycanım!
Arzunun
"Azərbaycanlılar"ı ideya- məzmunca "Azərbaycanım"ın
davamıdır...
Bu yurd, bu
torpaq sizin, siz bu torpağınsız,
Sonsuzluğa
yürüyən müqəddəs axınsınız.
Siz elə
yaranışdan Allaha yaxınsınız,
Azərbaycanlılar,
azərbaycanlılar.
Arzunun azərbaycanlıları
qürurludur, ancaq eqoist deyil; millətpərvərdir, ancaq
şovinist deyil; düşmənə qarşı
amansızdır, ancaq kiməsə qarşı düşmənçilik eləyən, kin saxlayan deyil…
Arzu
Əsədovun son illərdə qələmə
aldığı şeirlər nə üçün bu qədər
təsirlidir? Çünki
ürəkdən, həqiqi yaradıcılıq eşqindən
gəlir!.. Çünki övladı olduğu millətin
duyğuları, düşüncələrilə səmimi həmahənglikdən
doğulur!.. Çünki şairin vətəndaşlıq məsuliyyətinin
məhsuludur!..
...Yığılın,
ey zərrələr, bir işığa
yığılın,
Bir ürəyə
boşalın, bir yumruğa sıxılın.
Bitməsin
bu dünyanın Azərbaycan nağılı,
Azərbaycanlılar,
azərbaycanlılar.
Arzu dəyişən,
yeniləşən (və yüksələn!) Azərbaycanı tərənnüm
edir…
Zaman
axır, durulur, hər şey əslinə varır,
Varlığından
süstlüyü, ətaləti qoparır,
Qəlbləri,
beyinləri bir istək, bir hiss sarır,
Ruhunda bir
çırpınış, bir həyəcan, dəyişir,
Azərbaycan
dəyişir!
...Sönməz,
haqdan yanırsa, o işıq bir də sönməz,
Dönməz,
qəlbdən gəlirsə, qəlb o sevdadan dönməz,
Bir kərə
yüksəlirsə o bayraq bir də enməz,
Nə o
sevda dəyişir, nə o peyman dəyişir,
Azərbaycan
dəyişir!
Və ən əsası da odur ki, Arzunun
Azərbaycanı hər bir azərbaycanılının
arzularının Azərbaycanıdır…
Nizami CƏFƏROV
Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 21
aprel.- S.12-13.