Sonuncu Yeni - Şəhriyar del Gerani

XX yüzil Azərbaycan poeziyasında dövrləşdirmənin ədəbi-estetik mahiyyətini nəzərə almayanlar sosrealizmin vahid dəyirmanında üyüdülən ədəbiyyatımızın dünya ədəbi-estetik uyğarlığına çıxış nöqtəsini də qapadılar. Qapanmasaydı, ədəbi dialektika nəsildən-nəsilə radikal nihilizmlə deyil, öz təbii axarı ilə ötürülsəydi son yüz ildə ən fərqli aşamalardan keçən Azərbaycan poeziyasının siması şübhəsiz ki, indikindən xeyli fərqli olardı. Poeziyadakı qütbləşmələr mənəvi və ideoloji deyil, estetik dəyərlərlə ölçülsəydi, o zaman, "Dənizə atılmış balıq şəkilləri"nin şairi, təbii ki, "göylərə baxıram qapısı bağlı" deyən şairin yoluna təzim etməməkdə haqlı olardı. Məhz belə oldu ki, Orxan Vəlinin Əhməd Haşimə qarşı çıxmasıyla türk poeziyası modern dünya şeirinin mərkəzində qərarlaşa bildi. Orxan Vəli Haşimin "Göllerde bu dem bir kamış olsam!" deyə dilə gətirdiyi "bir günün sonundakı arzu"suna "Eskiler alıyorum"da ironiya qarışıq bir göndərmə edib, "bir de rakı şişesinde balık olsam" deməklə dünya dağılmadı ki. Amma tezis antitezisi doğurdu, türk poeziyası ifadə imkanları baxımından yeniləşdi, simvolizmdən sürrealizmə, yaxud, "Sərvəti-fünun"dan... "Qərib"ə adlaya bildi.

Quranın Fatihə, Əsr və Nas surələrinə, Lukanın və Mattanın İncilinə referenslər edərək yazdığı şeirlər Şəhriyar del Geraninin Səməd Vurğunun yaradıcılığı ilə bağlı nihilist düşüncələrinə mənəvi yöndən deyil, estetik yöndən baxmağı zəruri edir. Çünki bu şeirlər çağdaş və gənc Azərbaycan poeziyasının poetik iqlimini bütün əlvanlığıyla yansıdır. Deməzdim ki, Şəhriyar "Qərib"ə, yaxud İkinci Yeniyə doğru gedir, amma Qəribdən və İkinci Yenidən, daha çox isə İkinci Yenidən yola çıxdığı şübhəsizdir. Şeirlərini daha çox İkinci Yeni havasında yazsa da, Şəhriyar del Geraninin poetikası modern Türkiyə poeziyası ilə Azərbaycan şeiri arasında ortaq nəfəsdir. İkinci Yenidən gəlsə də, İkinci Yeninin paradiqmalarını dəyişən Şəhriyar özü yeni paradiqmalar yaradır. Cemal Süreyanın "Sayın Tanrıya kalırsa seninle yatmak günah, daha neler" misralarına qarşılıq Şəhriyar del Gerani "Azan səsinə diksinər bu şəhərdə günahlar... " deyir. "Dənizlərin uzağında gözdən itən gəmilərin... peşimalığı"ndan Allaha deyil, məhzun gözlüsünə sığınan Şəhriyar del Gerani təkcə elə bu misralarına nəzərən mübaliğəsiz deyə bilərəm ki, Orxan Vəlinin təbiriycə, "küffarın" estetik təmayüllərinə, tutaq ki, ətəkləri havada sovrulan incə, upuzun, gözəl gəmiyə və o "gəminin üzdüyü dəniz"in metafizik dərinliyinə aşina şairdir. Təkliyin üfüqlərdə görünən mirajını yaradıb, o mirajda Aləmlərin Rəbbi ilə məhzun gözlünü, yaxud Rəblə Setaranı sürreal müstəvidə eyniləşdirən, yaxud şüuraltında cərəyan edən təsəvvürləri sözə, misraya çevirə bilən Şəhriyar Yenidir.

Ən cazib olanı isə bu: "Setara" və "Mənim ixlasım"ın yazarı "Kitabeyi-səngi məzar"ın və "Üvercinka"nın müəllifləri ilə eyni yaşdadır...

Azər TURAN

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 28 aprel.- S.11.