Kornet Kristof Rilkenin məhəbbəti

və ölümü haqda nəğmə

Poema

...Macarıstanda ölən Kristofun var-dövləti və Linda malikanəsi 1663-cü ilin 24 noyabrında onun qardaşı, Lanqenau (Qrenitsa və Siqra) malikanəsinin sahibi Otto fon Rilkeyə verildi, bir şərtlə ki, (Avstriya İmperator ordusunda, baron fon Pirovanın eskadron alayında kornet rütbəsində xidmət edən) Kristof sağ qayıdacağı təqdirdə, mülkünü ona qaytarsın...

Yəhərdə, yəhərdə, yəhərdə, gecə və gündüz yəhərdə, gecə və gündüz

Yəhərdə, yəhərdə, yəhərdə.

Və elə yorulub ki, ürək, həsrət də elə böyükdür ki. Dağlar da yoxdur, artıq, ağac da yoxdur demək olar ki. Qorxudan heç nə başını qaldıra bilmir. Yad daxmalar yaslanıb qurumuş quyulara. Bircə qüllə də görünmür heç yerdə. Heç nə. Gözlərin yorulur boşluğa baxmaqdan. Ancaq gecələr birdən sənə elə gəlir ki, yolu tanıyırsan. Bəlkə də gecə geri qayıdırıq, gündüz yad günəş altında çətinliklə gəldiyimiz yolu. Ola bilər. Burda günəş ağırdır, bizdə yay ortasında olduğu kimi. Amma biz elə yayda yola çıxmışıq. Yaşıl otların içində uzun-uzadı parıldamışdı qadın paltarları. Və biz uzun müddətdir yol gedirik. Deməli, payızdır artıq. Əlbəttə, orda artıq payızdır, qəmli qadınların bizi xatırladığı yerdə.

Fon Lanqenau yəhərdə titrəyir. Deyir: "Markiz..."

Yanlarındakı arıq, balaca fransız üç gün danışıb gülmüşdü. İndisə bilmir heç nə. Yuxusu gələn uşaq kimidir o. Fransızın yaxalığındakı ağ qırçın toz içindədir, amma o bunu görmür. O əyilir, əyilir yəhərin üstünə. Amma fon Lanqenau gülümsəyir ona: "Gözəl gözləriniz var, markiz. Deyəsən ananıza oxşamısınız..."

Və yenə canlanır balaca fransız, təzələnmiş kimidir.

Kimsə anasından danışır. Əlbəttə ki, almandır. Hündürdən danışır, yavaş-yavaş düzür sözlərini. Gülləri seçib dəstə düzəldən, hələ ortaya nə çıxacağını bilmədən gülləri düzən qız kimi düzür sözlərini. Danışdıqları qəmlidirmi? Şəndirmi? Hamı qulaqlarını şəkləyib dinləyir. Udqunmağa da qorxurlar. Burdakılar dinləməyi bacaran cənablardır hamısı. Almanca bilməyənlər də bəzi sözləri başa düşür, birdən mənasına varır. "Axşam...", "...Mən hələ balacaydım..."

Çünki yaxınlaşıb hamısı bir-birinə. Burqundiyadan, Fransadan, Hollandiyadan gələn cənablar, Karintiya vadilərindən, Boqemiya qalalarından, Leopoldun ordusundan göndərilənlər. Çünki bu hisslər hamısına tanışdır, hamısı yaşayıb bu danışılanları, eynən danışılan kimi. Dünyada tək bircə ana varmış kimi.

Atlar girir gecəyə. Gizli gecənin içinə. Yenə hamı susur, amma parlaq söz onlardadır. Və markiz çıxartır dəbilqəsini. Tünd saçları yumşaqdır, başını əyəndə tökülür alnına qadın saçları kimi. Və Lanqenau da görür uzaqda düz, tünd nəyində ucaldığını. Və parıldadığını. Tək-tənha sütun. Və bir müddətdən sonra başa düşür bunun madonna olduğunu.

Ocaq. Hamı ətrafında oturub gözləyir. Gözləyirlər kiminsə nəğmə oxumağını. Amma hamısı elə yorğundur ki. Ağırdır ocağın qırmızı alovu. O tozlu çəkmələrə düşür, ayaqlarda oynayır, dizlərin üstündə unudulmuş ovuclara boylanır. Qanadsızdır o. Buna görə də üzlər zülmətdədir. Amma balaca fransızın gözləri parıldadı bir anlıq. O balaca qızılgülü öpüb təzədən gizlətdi. İndi qoy sinəsində solsun. Fon Lanqenau hər şeyi gördü, çünki yuxusu gəlmirdi.

O düşünür: "Mənim qızılgülüm yoxdur, yoxdur qızılgülüm mənim." Və onda fon Lanqenau nəğmə oxumağa başlayır. Bu qədim, qəmli mahnıdır. Onu qızlarımız payızda, tarlada oxuyurlar.

Balaca fransız soruşur:

"Siz hələ çox cavansınız, elə deyil?"

Kədərli halda cavab verir Lanqenau:

"On səkkiz yaşım var..."

Və hər ikisi susur.

Sonra fransız soruşur:

"Sizin də nişanlınız var, yunker?"

"Bəs sizin?" Sualla cavab verir Lanqenau.

"Sarışındır, sizin kimi."

Yenə susurlar və alman qışqırır:

"Bəs onda bu lənətəgəlmiş torpaqda at sürüb kafirlərin üstünə getmək nəyə lazım?"

Və markiz gülümsəyir:

"Geri qayıtmaq üçün."

Lanqenau qəmlidir. Xatırlayır bir yerdə oynadığı sarışın qızı. Şıltaq oyunlar. Kaş indi evə gedə biləydi, evə, lap elə bircə dəqiqəlik, kaş qıza deyə biləydi ki: "Bağışla məni, Maqdalena, bağışla ki, həmişə belə olmuşam."

"Nə üçün - olmuşam?" - deyə fikirləşir.

Elə uzaqdırlar ki, bir-birindən.

Budur, dan söküləndə - bir atlı görünür, sonra daha biri, sonra dördüncü, sonra beşinci. Zirehli, zəhmli atlılar. Sonra minlərlə - böyük ordu.

Ayrılmaq vaxtıdır.

"Uğurlu yollar, markiz. Tez qayıtmağı arzu edirəm sizə."

"Məryəm ana sizi qorusun, yunker."

Amma onlar ayrıla bilməz, onlar qardaşdır, dostdur. Bir-birləri haqda o qədər şey bilirlər ki, hələ bir-birinə deməli o qədər sözləri var ki. Yavaşıyırlar. Və ətrafda at nallarının səsi, tələskənlik. Və markiz həddindən artıq böyük əlcəyini çıxartır sağ əlindən. Həmin qızılgülü əlcəyin içindən götürür, bir ləçəyini qopardır.

"Bu sizi qoruyar. Salamat qalın."

Fon Lanqenau çaşıb qalır. Uzun-uzadı baxır fransızın dalınca. Sonra yad ləçəyi soxur mundirinin altına. Və ürəyinin döyüntüsüylə titrəməyə başlayır ləçək. Boru çalınır. Yunker atını məhmizləyir. Müharibə gözləyir. O gülümsəyir kədərlə: indi onu yad qadın qoruyur.

Qarmaqarışıqlıqla keçən gün. Söyüşlər, gülüşlər - torpaq titrəyir. Oğlan uşaqları qaçışır. Dava edirlər, qışqırırlar. Qırmızı şlyapalar oynayır axan saçlarında fahişə qızların. Fahişələr göz vurur. Tünd qara rəngli əsgərlər keçir, yaxınlaşan gecə kimi tünd qara. Qızları tutub paltarlarını cırırlar. Onları barabanların üstünə yıxırlar. Çırpınan qızların əlləri döyəcləyir barabanları, barabanlar tənbəl-tənbəl səslənir, yuxu ortasındaymış kimi. Gecə isə ocaqlar qalanır, qəribə alov püskürür ocaqlardan. Elə bil şərab işıldayır dəbilqələrdə. Şərab? Yoxsa qan? Kim seçə bilər ki?..

Bu da Şpork. Ağ atının yanında dayanıb qraf. Uzun saçları dəmir kimi parıldayır.

Fon Lanqenau heç nə soruşmur. O generalı tanıyır, atından sıçrayıb toz dumanı içində təzim edir generala. Cibindən qrafa çatacaq kağızı çıxarıb uzadır. Qraf əmr edir:

"Özünüz oxuyun."

Dodaqları heç tərpənmədi də. Lazım da deyil. O dodaqlar ancaq söyməyə yarayır. Qalan şeyləri sağ əli deyəcək. Bəsdir, nöqtə - bu da onun əlaməti. Yunker çoxdan oxuyub qurtarıb. Harda dayandığını da unudub. Şpork kəsib hər şeyin qabağını. Hətta göy üzü də itib. Və onda Şpork, böyük general deyir:

"Kornet."

Nə böyük lütf!

Eskadron alayı Rabın o biri sahilindədir. Fon Lanqenau çapır, təkdir. Düzənlik. Gecə.

Sonra Ay doğur. Ay kornetin əllərini işıqlandırır.

Korneti yuxu aparır.

Birdən hardansa eşidilir qışqırıq.

Elə bu anda

dağılır yuxusu.

Yox. Bayquş deyil bu. Qabaqda

Ağarır tənha ağac: Xilas et!

Və o görür ki, orda nəsə tərpənir. Tərpənir bədən, gənc qadın bədəni...

Çılpaq, qan içində,

Yalvarır ki, ipləri qırın!

Və o qara otların üstünə tullanır,

Və ipləri qırır.

Və görür onun baxışlarını

Və işıldayan dişlərini.

Yoxsa o gülür?

Tullanır yəhərə. Çapır.

Ürəyi qorxu dolu.

Amma ata bilmir ovcundakı qanlı ipi.

Fon Lanqenau fikrə gedir. Məktub yazır. Yavaş-yavaş kağıza yazır iri, aydın hərfləri:

"Əziz anam,

Fəxr edin, mən bayraqdaram.

Nigaran qalmayın, mən bayraqdaram.

Məni sevin, mən bayraqdaram."

Sonra gizlədir məktubu mundirinin altında, ürəyinin üstündə, qızılgül ləçəyinin yanında. Fikirləşir ki, tezliklə məktubdan da gələcək qızılgül ətri. Və fikirləşir ki, bəlkə kimsə tapdı onu... Və yenə fikirləşir ki, düşmən o qədər yaxındır ki...

Atlar ölmüş kəndlinin üstündən keçir. Gözləri açıqdır kəndlinin və nəsə əks edir o gözlərdə. Yox, göyüzü deyil bu. Sonra itlər hürür. Deməli, kənd var yaxınlıqda. Komaların üstündən hündür daş qəsr görünür. Geniş körpü açıqdır onlara. Qapı ucalır. Buynuzlar çalınır salamlama mənasında. Qışqırıqlar, səs-küy, it hürüşləri! Atlar kişnəyir, nallar yeri döyəcləyir.

Dincəlmək! Kef çəkmək. Heç nə haqda fikirləşməmək. Axarına buraxmaq hadisələri. Hər şey yaxşılığa doğru. İpək döşəkağılarda uzanmaq. Sən indi əsgər deyilsən. Sərbəst-azad yaxanı açmaq. Kürsüdə yayxanmaq. Çiməndən sonra bədənin dincəlməyi üçün. Təzədən qadının nə olduğunu öyrənmək. Necə güldüklərinə, əllərinə baxmaq. Sarışın oğlanlar meyvə dolu siniləri gətirənə qədər.

Nahar kimi başlamışdı. Və gözlənilmədən ziyafətə çevrildi. Məşəllər yandı, səslər dalğalandı, nəğmə səsləri büllur badələrdə əks-səda verdi, gözlər parıldadı. Və hamı başladı oynamağa. Zalda ləpələr dalğalanırdı elə bil.

Tünd şərabdan və minlərcə güldən axıb tökülür saatlar gecənin yuxusuna.

Və bir nəfər dayanıb ancaq, tərpənməyə qorxur, oyanmaqdan qorxur. Axı ancaq yuxularda olur bu cür qadınlar, anları gümüş sözləriylə qiymətləndirən, əllərini qaldıranda qızılgül dərdiyini sandığın, hətta qızılgül olmayan yerlərdə də. Və onda arzulayırsan ömür boyu burda qalmağı, bu qadınların əhatəsində olmağı, bu qadınların başını taclandırmağını.

Və bəyaz ipək geyinmiş oğlan başa düşür ki, daha oyana bilməz, çünki o yatmır, o həqiqətlə üz-üzədir. Və qorxmuş halda yuxuya sığınır: o parkda dayanıb indi, tək-tənha dayanıb qaranlıq parkın ortasında. Ziyafət uzaqdadır. Məşəllər aldadıcıdır, gecəsə lap yaxında, gecə sərin və yaxındır.

Və o soruşur yanındakı qadından:

"Sən kimsən? Gecəsən?"

Və qadın gülümsəyir.

Osa əynindəki bəyaz ipəkdən utanır.

Uzaqda, zirehli geyimdə olmaq istəyir birdən.

Başdan-ayağacan zirehli geyimdə.

"Yadından çıxıb? Sən axı bu gün mənim nökərimsən! Məni atıb gedirsən? Bu bəyaz ipək içində mənimsən..."

"..."

"Bəlkə mundirin üçün darıxmısan?"

"..."

"Soyuqdur? Bəlkə eviniz üçün darıxırsan?"

Gülümsəyir qrafinya.

Yox. Sadəcə, uşaqlıq sürüşüb düşdü çiyinlərindən, uşaqlığın tünd paltarı. Axı kim çıxartdı onu?

"Sən?"

O, öz səsini tanımır.

"Sən!"

Və onun əynində artıq heç nə yoxdu. O, müqəddəs kimi dayanıb. Qamətli, çılpaq, nurlu.

Yavaş-yavaş sönür qəsrin işıqları. Hamı yatmaq istəyir, hamı yorulub, bəzisi vurulub, bəzisi sərxoş. Bu qədər uzun, əbəs gecə yürüşlərindən sonra çarpayıda yatmaq. Hündür, palıd çarpayılarda. Burda dualar da başqa cürdür, səfər vaxtı uzandığın səngərlərdəki kimi deyil, uzananda məzara uzandığını sandığın səngərlərdəki kimi.

- Tanrım, yaxşısını sən bilirsən!

Çarpayılarda dualar qısadır.

Həm də daha səmimi.

Qəsrdə işıqları söndürüblər, qaranlıqdır.

Amma onlar təbəssümləriylə işıqlandırır bir-birinin sifətini. Kor adam qapını axtaran kimi axtarırlar bir-birini. Uşaqlar damdabaca qorxusuyla bir-birinə qısıldığı kimi qısılırlar bir-birinə. Amma onlar heç nədən qorxmur. Onlara hansı təhlükə üz verə bilər ki? Nə dünən var, nə sabah. Vaxt dağılıb. Və onlar cücərib vaxtın xarabalığında.

O soruşmaz: "Ərin kimdir?"

Qadın soruşmaz: "Adın nədir?"

Axı onlar yeni nəsil yaratmaq üçün görüşüblər. Onlar bir-birinə minlərlə ad qoyacaqlar, sonra sakitcə alacaqlar adları bir-birindən, sırğa çıxardırmış kimi sakitcə və rahat.

Dəhlizdəki stulun üstünə atılıb fon Lanqenaunun zirehi, mundiri, plaşı. Əlcəkləri yerə düşüb. Bayraq da pəncərəyə söykənib, dik dayanıb. Pəncərənin dalındakı fırtına gecəni parçalayır ağ-qara hissələrə. Göy üzünə uzanan ildırımın işığı düşür içəri, bayrağın kölgəsi sürünür döşəmədə.

Bayraq yatır.

Bu nədir? Pəncərə açılıb? Fırtına içəri girib? Qapılar nə üçün belə çırpılır? Evdə kim gəzir? Qoy gəzsin. Fərqi yoxdur. Heç kim bu otağa gəlib çıxa bilməz. Yüz qapı arxasında böyük yuxu var, iki nəfər o yuxunu bölüşür, yuxu birləşdirir onları, ana kimi, ölüm kimi.

Səhər açıldı artıq? Günəş çıxdı? Nə böyük günəşdir! Quşlar da gəlib? Hər yerdə cəh-cəhləri eşidilir.

Hər tərəf işıqlıdır, amma gündüz deyil hələ.

Səs-küy və qarmaqarışıqlıq, amma quşlar deyil.

Pəncərələr qışqırır. Qırmızı qışqırıq püskürürlər bayıra, düşmənin üstünə, uzaqda "Yanğın!" qışqıran düşmənlərin.

Və üzlərində yuxunun əlamətləri, yarıçılpaq bədənlə qaçırlar zaldan-zala, otaqda-otağa, pilləkanları axtarırlar düşsünlər aşağı, həyətə.

Həyətdə qışqırır borular:

"Toplanın! Toplanın!"

Və guruldayır barabanlar.

Bircə bayraqları yoxdur onların.

Qışqırırlar:

"Kornet!"

Atların kişnərtisi, dualar, qışqırıqlar.

Artıq hirslənib səs sahibi: "Kornet!"

Dəmir cingiltisi, əmr, göstəriş.

"Kornet!"

Bir daha: "Kornet!"

Və çıxır bayıra atlar.

..............................

Bircə bayraqları yoxdur onların.

O, qaçır, o, yanğına can verməz, qapılar, divarlar sözləşib ona qarşı, bu da pilləkan. Qəsrdən qaçmaq lazımdır. Qucağındadır bayraq, huşsuz qadın kimi aparır onu. Bu da mənim atım. Tələs. Bu qışqırıq, bu qışqırıq, tələs, tələs, yadlardan, özümüzkülərdən qaç, tələs. Və ancaq onda bayraq özünə gəlib qabağında əsir onun. Və indi görər hamı onu uzaqdan, yarıçılpaq, dəbilqəsiz oğlanı və hamı tanıyar bayrağı...

Amma birdən parıldamağa başlayır bayraq, alovlanır, böyüyür...

..............................

Bayraq yanır düşmənlərin əhatəsində və onun dalınca düşüb düşmənlər.

Fon Lanqenau düşmənlərin əhatəsindədir, amma tək-tənha. O, tək-tənha çırpınır qorxu dairəsində, yanan bayrağıyla bir yerdə.

Yavaş-yavaş, düşüncəli halda boylanır ətrafa. Hər şey o qədər qəribə, rəngarəngdir ki. "Bağça" - deyə fikirləşir və gülümsəyir. Nəzərləri üstündə hiss edib baxır, üzləri görür və tanıyır düşmən itləri, atı üstlərinə çapır.

Dairə daralır, daralır - bura həmin bağdır, on altı dənə nizə ona tuşlanıb - yenə həmin ziyafət.

Mundir qəsrdə yandı, içində məktubla yad qadının gül ləçəyi də.

Yazda (bu yaz soyuq, kədərli gəlmişdi) baron fon Pirovanın çaparı Lanqenauya yaxınlaşırdı.

Orda o yaşlı qadının necə ağladığını görəcəkdi.

1899

Birinci çapı: 1906

- Rayner Mariya Rilke

Tərcümə edəni: Həmid PİRİYEV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 11 avqust.- S.29.