Yeddicildliyin həqiqətləri
Qabil. Əsərləri. VII cilddə. "Adiloğlu
Çap evi". 2017
Mən bir qranitəm - adım həqiqət,
Qafil, külüngünü hara çalırsan?!
Yudu qan-tər səni, bu nə sir-sifət!
Özünü bihudə zora salırsan.
Dırnaqca qopara bilməyəcəksən
Məndən yalan tərif, məndən yalan söz,
Kimi istəyirsən get üzə sal
sən,
Yeri get, köhnənin
köhnəsiyik biz.
Xalq şairi Qabilin "Həqiqət"
adlı şeirindən misralardı… 1975-ci ildə qələmə
alınan bu sətirlərdə şairin bütün Qabilsevərlərə
yaxşı tanış olan, bənzərsiz,
qibtə ediləcək qədər prinsipial obrazı əkslənib.
Heç bir artırıb-əskiltmə olmadan.
Tanrı onu belə
yaratmışdı. Qabilin həyatdakı və sənətdəki
obrazı məhz qranitdən yonulmuş heykəl kimiydi. Və öz bənzərsiz xarakteri ilə bir növ
o, özü-özünü yaratmışdı. Qabil bir şair, şəxsiyyət və vətəndaş
olaraq cəmiyyətə təqdim etdiyi bu obraz üzərində
illərcə, özü də mükəmməl şəkildə
işləmişdi. Və onun kamil, bitkin obrazı Mahir
Qabiloğlunun tərtibçiliyi ilə işıq
üzü görən yeddicildlik "Əsərləri"nə
daxil edilən hər bir əsərinin ovqatından aydınca
görünməkdədir.
Külliyyat şairin
fundamental "Nəsimi" poema-epopeyası ilə
başlayır.
Əlbəəl hiss edirsən ki, bir
söz adamı olaraq şairi Nəsimi mövzusuna çəkən
ruh və xarakter doğmalığı, mənəvi varislik
duyğusudur. Bu duyğu poema boyunca hədsiz
heyranlıq, heyrət və ehtiram çalarları ilə
işlənib, etiraf məqamları ilə ifadə edilib.
Əslində Qabil bu poemanı kökdən gəlib, kökə
gedən qos-qoca, məğrur bir millətin adından
yazdığının fərqindədi:
Mənim şair babam, sənə qiyməti
Bir nəfər verməyir,
bir millət verir.
Zaman təsdiq edir bu həqiqəti,
Səndən
danışmağa zəmanət verir.
Qabil "Nəsimi"
poeması boyunca bütövlükdə poeziyamıza məxsus
bütün janr gəlişmələrindən
yaradıcı şəkildə istifadə edib, eyni zamanda
Şərq fəlsəfəsinin qüdrətini özündə
ehtiva edən bütün fikir, irfan sahiblərinin xəyalən
də olsa bir araya gəlmələrinin təməlini qoyub. Bu poema bütövlükdə
dastan-epos gəlişmələrinin XX əsr poeziyamıza yetərincə
yansımasının, çağdaş şeirin
"köynəyindən keçməsi" faktı kimi
oxunur; estetik və poetik gəlişmələrinin
cazibədarlığı ilə bir arada…
"Əsərlər"in
2-ci cildi xalq şairinin hələ 13 yaşında olarkən
qələmə aldığı "Elanın
ölümü" şeirilə açılır. Sonra gəlir ədəbiyyat
aləminə qədəm basmasına vəsilə olan "Gəl,
baharım" şeiri. Bu şeir 4 aprel
1944-cü ildə yazılıb və ilk dəfə
"Ədəbiyyat qəzeti"ndə işıq
üzü görüb. Bu da taleyin qəribə
yazısıdır ki, Qabil ciddi ədəbiyyata 1944-cü ildə
qədəm basıb, başqa bir zaman kəsiyində isə məhz
aprelin 4-də dünyasını dəyişib. Bu cildə daxil edilən şeirlər təkcə
poetik ovqatına görə yox, həm də ötən əsrin
40-cı illərində yaşanan həyatın,
gün-güzəranın nostalji xatirələrini yenidən
göz önünə gətirdiyinə görə
maraqlı, yaddaqalan, oxunaqlıdır.
3-cü cildə daxil edilən
şeirlərin yazılma tarixi ilə öncəki topluda yer alan poetik nümunələrin "doğum
tarixi" arasında qırx ildən də çox zaman məsafəsi
dayanır. Ancaq keçən bu uzun illər ərzində
də biz Qabil qələminin "şəhdi-ləbini",
özünəməxsusluğunu, gözlənilməz və
orijinal ifadə tərzini öz cazibədar mərtəbəsində
görürük. Eyni zamanda
görürük ki, bu şeirlərdə Qabilin lirik-emosional
yazı tərzinin, üslubunun üstünə müdrik,
dünyanın gedişatını yetərincə fəhm edən,
çıxış yolu göstərmək səlahiyyətinə
sahiblənə bilən bir könül adamının
oyadıcı, səfərbəredici nəfəsi də əlavə
olunub. Bu cildə daxil edilən şeirlərdə Qabil
artıq həyatın qaçılmaz həqiqətlərini,
gərək olanı yazır, məsələn, 1997-ci ilin 22
mart günü üçün Qabilin daha vacib bildikləri
şeirin dilində öz ifadəsini belə tapır:
Cəbhəyə açılsın
Neft kəməri.
Bütün üzükləri,
Bilərzikləri
Satıb topa verək,
Tüfəngə verək.
Bəsdi də, nə qədər
Biz əngə verək...
Bu cild boyunca oxucu
qarşısında lirik düşüncələr, kövrək
tablolar aləmindən ayrılıb, zamanın tələbilə
tribuna dönən şairi - böyük vətəndaşı
(və sənətkarı) görür. Bu məqamda oxucu şairin
öz sənət dostlarına səslənişinin tərəfindədi,
onu qəlbən dəstəkləyir:
Çaxmağı çək,
Çırağı
yandırmamışam.
Qaranlıq vicdanları,
Zülmətsevər insanları
Nura boyandırmamışam.
Çaxmağı çək,
Yansın ürəklərin qurdu,
Qaradan-quradan təmizləyək
Ana yurdu.
Bu tipli şeirlərində Qabili cəmiyyət
(və vətəndaş) üzünə bağlı olan hər
cür qapılara asi, üsyankar
görürük. O, bağlı qapıların xəyanət
torunu cırmaq, dağıtmaq təşnəsidir. Heç bir hədər güman, hədər zaman
istəmir. Artıq onun üçün
qaçılmazdı ki:
Fələyin saydığı
Başqa iş,
başqa şey.
Yazıdan,
Qismətdən,
Taledən nə giley?!
Fərqindədi ki, hər
saçı ağaran pir ola bilməz. Belə
məqamda Qabil düşüncəsi, Qabil fitrəti
paklıq aləminin dövrəsindəki sərhəddə
qurbandı, səddə əsirdi…
3-cü cildə şairin
müxtəlif illərdə qələmə
aldığı poemaları da daxil edilib.
"Əsərlər"in
4-cü cildi rübailərlə açılır. Bu rübailərdə
ömrün hər anı şeirə çevrilir bir aləm
kimi. Eyni zamanda təqdim edilən rübailəri qos-qoca
bir müdriklik, Hafizhəngi, Sədihəngi deyim tərzi izləməkdədir:
El gücü həmişə sel
gücü olmur,
Sel gücü həmişə
el gücü olmur.
Selə cilov gərək, elə
başbilən,
Yoxsa eldə, seldə fil
gücü olmur.
Dördüncü cildə
daxil edilən qoşayarpaqlar, dördlüklər vergili bir
şairin könül pıçıltıları kimi yadda
qalır.
"Əsərlər"in
5-ci cildinə xalq şairinin müxtəlif illərdə qələmə
aldığı şeirlərlə bərabər efir, ekran və
mətbuat müstəvisindən yayımlanan, ancaq haqlı
olaraq onu qane etməyən mətnlərə qarşı
"Adsız-ünvansız iradlar"ı yer alıb.
Xalq şairinin "Ömür
həbləri" kimi aktual və irihəcmli romanı, eyni
zamanda müxtəlif illərdə qələmə
aldığı məqalələr isə 6-cı cilddə
yer alıb. Bu məqalələrdə unudulmaz
yazıçı və şairlərimizin bir çoxu öz
fərdi, bənzərsiz xarakterlərilə təqdim ediliblər.
7-ci cild isə "Publisistik
söhbətlər"lə açılır. Bu söhbətlərin
hər birində Qabil öz bənzərsiz xarakterinə,
istedadının və şair-vətəndaş cəsarətinin
dönməz çırpıntılarına sadiqdir.
Onun 1990-cı ilin 19 oktyabrında ölkənin birinci şəxsinə
ünvanladığı məktubundandı bu sətirlər:
"Moskva bir gözü hər şeyimizdə ola-ola deyir ki,
get başını saxla, biz isə deyirik: "Yox! Amanın bir günüdür, əlimizi ətəyinizdən
üzsək, acından ölərik". Yaxud: "Siz
prezident kimi, rəsmən Dövlət dili elan edilmiş Azərbaycan
dilinin - ana dilimizin təbliğində praktik, canlı
nümunə göstərməlisiniz... Yenə
də MK və Nazirlər Soveti, Ali Sovet və üzü
aşağı nazirlik və baş idarələrin
telefonları rus dilində səslənir. Nə
üçün?".
Bu cür mətləblər
7-ci cildin səhifələrindən sıx-sıx keçir. Görkəmli şairin
1993-cü ildə "Ulduz" jurnalına verdiyi "Səhv
düşməsə yerimiz, yaşamağa nə var ki"
adlı müsahibəsi, mavi ekranda aparıcının
suallarına cavab şəklində hazırladığı
"Sizin istəyinizcə" yazısı, müxtəlif məqamlarda
etdiyi çıxışların mətnləri və s. yer
alıb. Bu yazılanların hər birinin öz
tarixi dəyəri olduğu şəksizdir. Ancaq Qabil
müəllimin Milli Məclisin Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə
həll olunması prosesinə aid məsələnin
müzakirəsinə həsr edilmiş iclasında etdiyi və
7-ci cildə daxil edilən bir çıxışının
ayrıca, əlahiddə məqamı da var ki, yenidən
xatırlamalı olursan: "Möhtərəm Prezidentimiz Heydər
müəllim! Sizin bütün
çıxışlarınızda konkretlik vardır.
Sizin dünənki çıxışınızda mən
Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd Hadi ruhunu
gördüm… Cənab Prezident, dünənki
çıxışınız məni çox həyəcanlandırdı
və bu çıxışın təsirindən
"Ümid sənədir ancaq Azərbaycan əsgəri"
şeirini oxumaq istəyirəm...
İllər boyu uzanıb gedən
və həll olunmamış qalan problemin
çıxış yolunun Azərbaycan ordusunun cəsarətindən,
qeyrətindən asılı olduğunu bütün
çılpaqlığı ilə bəyan edə bilmək
gücü yalnız Qabil kimi şairlərə xas olan bir məziyyətdir.
Xalq şairinin "Dənizin cazibəsi"
adlı dramatik povesti, məşhur rus ədibi A.İ.Kuprindən
tərcümə etdiyi "Qiyamət doktor" hekayəsi, eyni
zamanda yumoristik novella və hekayələri də 7-ci cilddə
yer alıb.
Qabilin yeddicildlik "Əsərləri"nin
bütöv ovqatı belə bir təəssüratı bir
daha isbatlayır ki, "bir şair, sənətkar
ömrünü yaşatmaq üçün bir insan
ömrünü girov qoymağa" dəyərmiş. Eyni zamanda bu,
mənsub olduğun millətin, doğma vətənin
taleyüklü problemlərinə cavabdehlik duyğusu
qarşısında göstərilən təmənnasız
şücaət, qəhrəmanlıq, məsuliyyət əməlidir.
Qabil sənətinin başlıca gücü,
qüdrəti və əbədiyaşarlığı da bu əməl
işi qarşısında söz sahibi olmasındadı.
Bir də lap ilkdən, əzəldən bilməsindədi ki,
bu sənət deyilən ilahi məkan gültək incə
duyğu və ürək istər…
Atababa İsmayıloğlu
Ədəbiyyat qəzeti. - 2018.-24 fevral.- S.28.