Nazim HİKMƏT

 

İnsan mənzərələri

 

Pirayə xanıma

 

Əvvəli ötən saylarımızda

 

Və

            pilot Yusuf

mərhəmətlə       

            qadının üzünə

                        gülümsəyərək dedi:

- Sınaq uçuşundaydım,

            Əskişəhər göylərində,

yüzbaşı Ilqazla bərabər.

Fasiləsiz

            əmrlər verirdi mənə,

bir - dinmədim,

iki - dinmədim,

axırda

            beynim qızdı,

atdım

            özümü yerə.

Paraşüt

            gec açıldı bir az.

Sol

            qaşımın üstü

                        yaralandı.

Susdu pilot Yusuf

və

            əlavə etdi həmən:

- Nə isə,

            xırda şeydi.

Nar çiçəyi qadın

            əzilə-əzilə dedi:

- Niyə

            bu sənəti seçdin ki?

Mən qoymazdım -

əgər anan olsaydım

            deyəcəkdi az qala -

arvadın,

            şey,

                        nişanlın olsaydım...

Atasının -

            gəmi kapitanı idi kişi -

səsiylə

            cavab verdi Yusuf:

- Belə işlərə

            qadın qarışmaz.

Həm də,

            bizim məsləkdən üstün,

                        şərəfli məslək varmı? -

İndi

            danışdığı səs öz səsi idi -

həm qürurlu,

həm lovğa...

Müharibəyə

            girək bir,

onda

            anlarsan

                       mənim necə adam

                                   olduğumu.

Sonra,

            sonra...

                        göylərinin istiqlalını

itirən millət -

indi

            bir radio

                        diktorunun səsi ilə

                                   danışırdı -

məhv olmağa məhkumdur.

Qadın

            alov rəngindəki

                        sivri dırnaqlarını

batırdı

            Yusifin dizinə:

- Gülüm, - dedi, -

mən

            indi də anlayıram

                        sənin necə adam

olduğunu,

            aman günüdü,

                        nə olur-olsun,

                                   müharibə

                                                olmasın.

 

Buğdayı bənizli,

            uca boylu

Vədat da

            eynən belə düşünürdü, -

                        müharibə olmasın!

Amma

            qorxduğu üçün deyil...

Doğrudur,

            qaranlıqda hələ

                        tək yatmaqdan,

ən çox da

            atasından qorxurdu -

amma

            müharibədən qorxmağı

                        ağlına da gətirmirdi,

bununla belə,

            istəmirdi müharibə olsun,

çünki

            müharibə bitər-bitməz

                        əsgərlikdən ayrılıb,

İzmirdə

            bir elektrik avadanlıqları

mağazası açacaqdı,

fəqət

            müharibə

                        gecikdirirdi bu işi...

Vədatın atası məmur idi,

həm də,

ticarətlə məşğul olurdu -

iri əkin sahələri,

            ucu-bucağı görünməyən

                        bağları vardı -

Vədatı,

            tərbiyə olunsun,

                        pis vərdişlərindən

                                   əl-çəksin deyə

pilot məktəbində

            oxumağa göndərmişdi...

Vədat

            nar çiçəyi qadının

                        tərəfini saxladı:

"Xanım

            düz deyir:

                        müharibə olmasın!"

Pilot Yusuf

            darıldı:

"Eləmi?

Atanın

            kif atmış

                        qızılı çox,

dükanları da ki, məlum...

Bəs,

            müharibə olmasa,

                        biz pilotlar

nə qələt eləyərik?

Avtobus sürücüsü kimi

ora-bura

            yolçumu daşıyacağıq?

- Narahat olma,

            mülki aviasiyada da

                       pul çoxdu.

- Orası elədir,

amma

            müharibəsiz ömür

                        kişi ömrüdürmü?

Bu dəfə

            qadın dedi:

- Yusuf,

            gülüm,

birdən bu gənc yaşında

ölsən?

Pilotların üçü də

            heyrətlə baxdılar

                        nar çiçəyi qadının üzünə.

Rəhmi Çavuş çiyinlərini çəkdi,

Vədat güldü,

Yusuf cavab verdi:

- Ölsək,

nə olacaq? -

Üçünün də

            adından danışırdı:

- Təkcə müharibədəmi

            ölür adam?

Bir həftə

            bundan əvvəl

pilot Əli ilə

            Pilot Həsən

iyirmi metr hündürlükdən

            yerə düşüb, kül oldular.

Sonra,

            bir ay öncə,

                        dumanlı havada

                                   qayaya çarpılıb,

paramparça oldu

            pilot Şahabla

                        pilot Səlim.

Sonra...

            saymaqla qurtararmı?

Həm də,

            ölümü gözə almadan

                        həyatı məğlub etmək

                                   olarmı?

 

Rəhmi Çavuş

            qarışdı sözə:

- Bizim

Rəşid Çavuş -

            mən yaşda,

bəlkə

            məndən bir yaş böyük -

Geliboluda bir qız sevirdi.

Qızı başqasına verdilər.

Zavallı

            bunu özünə ar bildi,

təlim-məşq

            təyyarəsinə minib,

toy

            gününün sabahı

                        çırpdı özünü

gəlinlə bəyin qaldığı evə.

Ev-mev,

            gəlin-məlin,

                        bəy-məy,

                                   Rəşid-filan

yandılar

            həp bərabər...

Pilot Yusuf

            toxundu böyürdən

nar çiçəyi qadının məməsinə

və

            başladı türkü oxumağa:

- Dəlisən, dəli könlüm...

Sonra

           birdən dəli olmuş kimi

                        bağırdı:

- Ölmək ölməkdi,

            xırıldamaq nə deməkdi?

 

Əkin yerlərini

            keçmişdi taksiləri çoxdan.

Ərik bağları

            görünürdü qarşıda,

                        solda.

Lap irəlidə - Ankara qalası!

Bu

            bahar səhərində

                        asfalt yolda

sərin

            bir su fışıltısı kimiydi

                        təkərlərin səsi.

Xəfif

            bir türkü

                        zümzümə edirdi mator.

Sürücünün

            əmrinə tabe idi

                        texnika,

heç

            bir heyvanın

                        insanın əmrinə

                                tabe olmadığı qədər.

Maşın

            bir cib saatı kimi

                        rahat-rahat işləyir.

Sürücü

            üstünə doğru gələn,

                       təkərlərin altından keçən

asfalta baxır -

ürəyində

            bir sonsuzluq

                        böyüyür, böyüyür...

 

Çıdır meydanına çatdılar.

 

Sürücü

            bir bağçada

                         skamyada oturubmuş kimi

oturmuşdu rulun arxasında.

Qırx yaşı olardı.

Üzünü,

            elə bil, indicə qırxmış.

Yaxın arkadaşlarından idi

            həbsdəki şairin.

Kim bilir,

            bəlkə də,

                        həbsdəki şair

"Sürücü Əhmədin dastanı"ndakı

macəranı

            onun həyatından götürüb?

Maraqla

            dinləyirdi

                        pilotların dediklərini.

"Köhnə orduda

            süvari imişlər,

                        indi təyyarəçidilər" -

deyə düşündü.

"Onların da

            uniformaları

                        süslü idi,

bunlarınkı da.

Onlar

            ən dəli-dolu

                        gənclərdən seçilirdi,

bunlar da.

Ölümə

            ən yaxın olanlar

                        onlar idi

                                   o zaman,

indi bunlardı."

Və

            sürücü

                        maşının qabaq aynasında

baxdı Yusufun üzünə -

sarışın,

gənc,

məğrurdu

və

            üz-gözündən

                        həyat yağırdı.

Vədata baxdı -

            o da elə.

Rəhmi Çavuşa baxdı -

alnı qırışsız,

            ipəkli kağız kimi dümdüz...

 

Cıdır meydanının yanından

            keçdilər -

yepyeni

            bir şəhər

                        çıxdı qarşılarına,

sonra stadion,

sonra

            yamyaşıl yerlər...

Sonra

            nar çiçəyi qadın

                        sürücüyə dedi:

- Nə gözəl mənzərədir,

saxla,

            mən burda düşüm...

Sürücü maşını saxladı,

nar çiçəyi qadın düşdü,

beş-on addım atdı,

sonra

            arxaya çönüb baxdı -

gələn yox idi...

Pilot Yusuf

            bu dəfə

Ölmək ölməkdi,

            xırıldamaq nə deməkdi? -

deyə bilmədi.

Yarım saat sonra

Mərkəzdə -

            hamının çəkindiyi

                        komutan Dəmir Əlinin

                                yanında olmalıydı...

 

Heydərpaşadan

            15:45-də çıxan Qatar

səssizcə girdi Ankara vağzalına.

Saat səkkizdən

            beş dəqiqə - filan

                        keçirdi.

Ankara vağzalına

            dəmiryol polislərinin

                        təşvişi ilə gəlir bahar.

Dustaqlar

            endilər vaqonlardan,

çamadanları

və

            jandarmaları ilə.

Qandallarını

            vurmuşdular yenə.

Heç kəsin

            diqqətini çəkmək istəmirdilər.

Yalnız

            bir qadın

                        bir qadına:

bunlar

            alman casuslarıdı, -

dedi -

            yəqin Süleyman

                       sarışın olduğu üçün.

Dustaqlar

            yola düşdülər,

                        jandarma idarəsinə tərəf.

Bir

            kəndli hambal

                        aparırdı çamadanlarını.

 

Küçələr

            səssiz-səmirsiz:    

bəlkə bundan bir az tez,

            bəlkə bundan bir az gec,

                        bəlkə elə bu saat

qalın divarların arxsına

            çəkilmişdi həyat.

Yığın-yığın,

            qat-qat

                        mərmər,

                                   beton

                                               və asfalt

və heykəl

            və heykəl

                        və heykəl,

insan

            yoxdur fəqət!

Və

            sonra çöl-biyaban:

və

            gözlənilməyən yerdə,

                        hər şeyə rəğmən,

şəhərin içinə qədər girən

            torpağın sonsuzluğu...                             

- Süleyman, - dedi

            dustaq Xəlil, -

            şəhərlə

                        çöl-biyabanın

                                   qovğasına bax...

- Görürəm,

            hələ ayaq üstə olsa da,

                        çöl-biyaban məğlub olur.

Dayandı

            dustaq Fuad,

sığalladı

            incə bığlarını

                        qandalının dəmiri ilə

və baxdı şəhərə:

- Mən bəyəndim Ankaranı,

            qardaşlar, - dedi. -

Başım çıxmaz

 

            tikinti işindən,

amma

            bəlli ki, tər tökmüş

                        bizim bənnalar

və

            təmiz iş görmüşlər...

Göyüzünə baxırdı

            dustaq Məlahət:

göyüzü masmavi,

            geniş,

                        rahat.

Hop -

            rezin topu,

                        çocuqluğu,

                                   qızı gəldi ağlına,

topunu

            havaya at, qızım,

                        havaya at!

Topu yox ki, qızımın...

İstanbula

            məktub yazacaq:

"Ana,

            bir rezin top al

                        mənim qızıma,

iri,

            qıpqırmızı olsun,

                        gümüş sırğalarımı sat."

Topunu havaya at, qızım,

            havaya at!

Harda

           top oynayacaq?

Göy üzü

            görünmür ki,

                        bizim küçədə...

Sən bunu unut,

havada bulud...

Havada süzən

            tək buludu

                        gördü Məlahət:

bir

            çocuq köynəyi kimi

kiçik,

qəşəng

və

            bəyazdı

və

            ucsuz-bucaqsız

                        mavilikdə

üzürdü gülümsəyərək...

 

Üzbəüz

 

            pilləkəndə idi

                        universitet tələbəsi,

göz ünü ayırmırdı

            dustaqlardan.

Birdən

            baxdı Məlahətin

                        baxdığı yerə -

göyüzünü

və

            buludu gördü.

Xatırladı

            Tolstoyun "Hərb və sülh"ünü:

torpağın qovğasını

            ürəyindən sil, at,

göy üzünü tap ki,

            ordadır bəxtiyarlıq.

Şübhəsiz,

göy üzü

səfalətsiz,

geniş,

yüksək,

rahat...

Və

            böyük sirrini

                        orada açır həyat.

Güldü.

Və

            o bunları düşünərkən -

yuxarıda,

            sonsuz mavilikdə

bir

            çocuq köynəyinə

                        bənzəyən bulud

bıçaqla yırtılır kimi

            yırtıldı ortasından

üç matorlu

            bir təyyarə ilə.

Baxdı təyyarəyə

            universitet tələbəsi,

cürbəcür

            fikirlər keçdi

                        beynindən, -

özünü göstərir pilot.

Gözünün

            önünə gəldi birdən:

qocaman bir çinar,

            budağında yellənəcək,

                        yelləncəkdə sevgilisi:

"Pilotun

            ağlı yerindən oynasa,

bir bomba atsa,

            qocaman çinarın üstünə,

Londonda,

Belqradda,

Reterdamda

            olduğu kimi..."

Universitet tələbəsi düşündü:

Hər şeyə rəğmən

            böyük adamdı Tolstoy -

bir-birinə

            düşmən olan əsgərləri

nə gözəl danışdırır...

"Hərb və sülh"ün

            fransızca nəşrinə

                        yazılan ön sözdə

                                   necə deyilir?

"Atəşkəs vaxtında

            düşmən ordularının

                        əsgərləri

bir yerə

           toplandıqda

                        qardaşca gülüşürdülər,

bir-birlərinin

            dillərini anlamasalar da..."

 

Ardı var...

 

Hazırladı: Dilsuz

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 14 iyul.- S.16-17.