Nazim HİKMƏT

 

 

İnsan mənzərələri

 

Pirayə xanıma

 

Əvvəli ötən saylarımızda

 

Gecə

     saat on birə

                 iyirmi dörd

                             dəqiqə qalırdı.

Anadolu sürət qatarındakı

                        kupelərin birində

iki qadın söhbət edirdi.

Əlli yaşlarındaydılar.

   bu əlli yaş

             boylarına biçilmişdi

                                        sanki -

baxan kimi bəlli olurdu...

Soldakı professor

                            arvadı idi,

uzunsov üzü

              ağlamaqdan qızarmışdı.

Bretini çıxarmışdı,

bürüşmüş əlləri ilə

    almacıq sümüyünün üstündəki

batığı ovuşdururdu.

Fasiləsiz danışırdı

                           sağdakı qadın:

- Hərifin bu qədər

                   qəhrini çəkdin,

                                       bacım,

iki uşaq doğdun ona,

                  boya-başa çatdırdın,

maşallah,

             indi özü boydadılar.

Nə deyib boşanacaq,

          sənə baxmağa borcludur.

Zəhmət çəksin baxsın.

Lap gedib

       ikisini bir yerdə tutsan da,

boşanıram demə,

                        qəti.

Boşanmaq onun Allahındandı.

Hərifi rəzil et,

                     rəzil...

Gecə

      saat on birə

               iyirmi dörd

                       dəqiqə qalırdı.

Həmin vaqondaydı Nimət xanım.

Gəncdi,

bir idarədə məmurdu.

İstiqanlıdır.

Qəribə şeydi:

gözəl olmadığı üçün gözəldir.

Yaxınları

             hər zaman "xanım" deyə

                       müraciət edirlər ona.

Bir məktub vardı əlində -

çox uzaqdakı

                 bir adama yazmışdı,

Ankarada

            poçt qutusuna atacaqdı,

bəlkə də atmayacaqdı,

amma,

        yox, atacaqdı,

                      mütləq atacaqdı.

Belə başlayırdı məktub:

"Orxan,

      dünən sənə

  təhqiramiz bir məktub

                             yazırdım,

nədənsə,

            fikrimi dəyişdim.

Dəyişdim

                   dəyişdim də,

indi bunu niyə deyirəm sənə,

Allah bilir...

Yəqin qancıqlığım tutub.

Amma

        mən onu

                yaza bilsəydim

                               axıra qədər,

sən bir xeyli

                     əsəbiləşəcəkdin,

kim bilir,

            bəlkə də,

sevinəcəkdin,

       iştahlanacaqdın,

              filan-filan olacaqdın.

Bir azını deyim:

dünən

     ürəyim dəhşətli dərəcədə

                                    istədi səni,

həm də,

            elə-belə yox,

                                 xoruz kimi!

baxmayaraq ki,

                  aramızda

belə şey olmayıb heç vaxt.

Əslində,

        bir cismani aclıq

                           yoxdu məndə.

Böhrana bənzər

                  bir haldı -

                               gəldi, keçdi.

Amma

      mən

         əminəm ki, artıq

               sən yanımda olmadıqca,

bu

   böhrana bənzər hallar

                             baş qaldıracaq...

Yenə deyirəm:

            bir cismani aclıq

                               yoxdu məndə.

     dözə bilmərəm

                           belə bir şeyin

özünü büruzə verməsinə -

bu olmamalıdı, sevdiyim!

Ağlım

        ruhumu

                 məğlub etməlidir

                                bu qovğada.

Amma

        həyatda

     elə məhrəm

                bir an olur ki,

ağlı ilə deyil,

            yalnız ruhu ilə

                          tək qalır insan

    yalnız bir arzusu olur

                                   o zaman -

lakin

         sanma ki, hər kişiylə -

yox,

       o günə düşmədim,

                                   şükür...

Mən,

     sadəcə,

         səni sevdim,

             amma necə sevdim -

qorxaq,

        aciz,

             yapyalnız -

                 amma mərhəmətə layiq.

Gülməlidirmi?

Bax,

      mənim bütün qorxularım

                           bundan başlayır.

Mənim üçün

    dua et, sevdiyim,

        madam ki, yanımda yoxsan.

Dünən

        hirsimdən

                  bir fincanı

                              qırdım əlimdə -

isterik bir hal...

Niyə

      bu qədər uzaqdasan?

Fəqət gəlmə,

                sakın,

                   zatən, gələ də bilməzsən,

istəmirəm,

              getdiyin yerdə

                                  lap yüz il qal...

Məktubu

           zərfin içinə qoydu

                             Nimət xanım.

Başını

       pəncərənin şüşəsinə

                                    söykədi,

başladı

          bayırı seyr eləməyə.

Bir kəndin

   yanından keçirdi

       Anadolu sürət qatarı.

   gecə

         saat on birə

             iyirmi dörd dəqiqə

                                  qalırdı...

Bir qadın

     uzanmışdı kənddə

               kərpic bir evin

                         üst qatındakı

qaranlıq otaqda,

                     yorğan-döşəkdə.

Sanki

       evin düz içindən

                    gəlib keçdi qatar.

Dinlədi

       təkərlərin taqqıltısını

                         Xədicə xanım.

Abraş öküz

      aşağıda - tövlədə böyürdü,

yəqin qorxdu.

 Sol böyrü üstündən

                   sağ böyrü üstə

                                   çevrildi

Xədicə xanımın əri.

Xədicə xanım

                  həm bicdi,

                         həm bəxtiyar,

düşündü:

"Ərim

        bu xırmanın sonunda

Çopur Əkrəmin

                        qızını alacaq,

imam nikahı kəsəcək,

qız

   qoca olmağına qocadı,

                          aman varlıdı,

oktyabra qədər

                           gəlinlik edər,

sonra

        işə-gücə başlayar,

hələ

     bir gəlsin,

                  görək nə gətirir…

Xədicə xanım

    ağrıyan ayaqlarını

       ovuşdurdu yorğanın altında,

halsız

       olmasına rəğmən

                                         xoşbəxtdi

  sevincindən çatlayacaqmış kimi

çarpdı qəlbi,

    bir diş ağrısından

        əbədiyyən qurtulmuş kimi…

 

Gecə

     saat on birə

                 iyirmi dörd

                             dəqiqə qalırdı.

Xədicə xanımın kəndindən

                 on kilometrlərlə uzaqda

qəhvəxanaları

            hələ bağlanmamışdı

                                    qəsəbənin.

Qəhvəxanalardan birindən

                    qramofon səsi gəlirdi,

birindən isə radio.

    sobayabaxan Haqqı usta

                                      bir az əvvəl

bağladığı qapının

                             arxasında

yumşaq

    aliminiumdan düzəldilmiş

                   bir borunu cilalayırdı,

sanki

      almas cilalayırmış kimi -

həm çox diqqətlə,

həm çox ehtiyatla…

     Haqqı usta,

                          eyni zamanda,

aliminium borunu

                         cilalaya-cilalaya

ağlından keçənlərin

        arxasınca düşüb gedirdi…

Ağlından keçənlər

                   yumyumşaq üzündə

gah özünü büruzə

verirdi,

gah qeyb olurdu -

dörd il əvvəl

        boşamışdı arvadını

                                Haqqı usta,

arvad

      naəlac qalıb,

                 çəkməçi Rifətə

                                ərə getmişdi.

Fəqət

    indi Haqqı usta

            təzədən istəyirdi

                        köhnə arvadını -

bir ay

      bundan əvvəl

                  yuxusuna girmişdi

   Haqqı usta dəli-divanə olmuşdu…

Nəhayət,

                sözləşdilər.

Bir gecə

            yatağında kəndirlə boğub,

quyuya atacaqdılar

                                   çəkməçi Rifəti

   çıxıb gedəcəkdilər

                            Balıkəsir tərəflərə.

Haqqı usta

baxdı

       qəhvəxananın rəflərinə,

orda,

       kəndirin yanında

                           bir zəngli saatda

                                   vardı

   artıq

       gecə on birə

               iyirmi dörd dəqiqə qalırdı.

 

   eynən

        gecə on birə

               iyirmi dörd dəqiqə qalırdı

əlli kilometr uzaqda

                  Fərid bəyin qol saatında.

Yaşılçamın

                    nahiyə müdiri

                                            Fərid bəy

Jandarma Seyfi çavuş ilə

Şəriflər kəndinin

                  həndəvərinə gəlmişdilər.

Çöməlmişdilər

    gizlətmişdilər siqaretlərini

                            ovuclarının içində.

Qaranlıqda

     kənddən gələn

            iyləri ayırd etmək istəyirdilər -

yanmış odun,

               yaş torpaq

                               qoxusu duyulurdu -

halbuki

                yağış yağmışdı

                                  yarım saat əvvəl

   su içindəydi torpaq…

Nə işıqlı

               bir pəncərə,

hərəkət edən -

                 qımıldayan bir şey vardı,

insanlar

    heyvanlar

              kəndi tərk etmişdilər

                                    sanki.

Küləkdən başqa

                   heç nəyin səsi gəlmirdi.

Seyfi çavuş

            sol əlinin

                        şəhadət barmağını

                                   palçığa soxdu

dibinə qədər.

Nəhayət,

               Fərid bəy

                               pıçıltıyla dedi:

- Boş yerə gözləyirik,

                         gəlməyəcək

- Gələcək,

      gözləyir

             uşaqları uyusun,

                                 sonra

- Necə uşağı var?

- Üç.

Susdular.

Aradan yarım saat keçdi.

Barmağı

            hələ

                       palçığın içindəydi

Seyfi çavuşun.

Seyfi çavuş

            əslən - dədə-baba kəndlidi,

çöməlib,

       səbr etməyi bacaran

                      bir nəsildəndi,

                                     gözlə desən,

günlərlə,

       beləcə, dinib-danışmadan

                                         gözləyəcək.

Nəhayət,

               Fərid bəy dözmədi:

- Daha gözləməyəcəyəm,

mən gedirəm, çavuş.

- Özün bilərsən.

- Bəs sən?

- Mən gözləyəcəyəm,

            madam ki, gəldim…

Susdular.

Bu sözdən sonra

                   Fərid bəy də getmədi,

amma qorxdu:

- Demək,

            sənin qərərgahına

vaxt istəsə,

necə istəsə,

                        gəlir?

- Hə.

Məndən əvvəlki çavuş

               onu belə öyrədib…

Bir dəfə

   bir gecədə

      bütün qərargah

             keçdi üstündən,

                        durun demədi.

Səhər açılanda

    corablarımızı belə yamadı.

Adambaşına beş quruş verdik.

Qaraşındı Seyfi çavuş.

Qaraşındı Fərid bəy də,

kül rəngində

                        bir əlbisə geyinib.

Bir köpək hürdü

                              kəndin içində.

Seyfi çavuş

              çıxartdı barmağını

                           palçığın içindən.

   etdiyini düşünmədən

                  düzəltdi qalstukunu.

Əminə idi gələn,

dolu

    uzun boylu Əminə.

Qorxmadan,

       çəkinmədən gəlirdi

                 qaranlığı yara-yara.

Yaxınlaşmasını

     gözlədi Seyfi çavuş,

            sonra dikəldi, qalxdı.

Fərid bəy

            sıxıla-sıxıla

                        baxdı qadına -

gözləri çılpaqdı,

çılpaqdı,

            hər halda, ayaqları da.

Fəqət

            Fərid bəy bilirdi ki,

kənd qadınlarında

       ayağın çılpaq olmasının

bir

     əlaqəsi yoxdur

                                çılpaqlıqla.

Bir keçə vardı

              qoltuğunda Əminənin.

Fərid bəy kəkələdi:

- Mən çəkilirəm,

       mən heç bir şey istəmirəm.

Güldü Seyfi çavuş:

- Keçədənmi iyrəndin,

ipək döşəkmi keçir könlündən?

Elə isə,

            geri dur…

Fərid bəy

               qaranlıqda qeyb oldu.

Əl elədi Seyfi çavuş,

bir az da

                yaxına gəldi Əminə,

əyildi

   çocuğuna döşək

                           sərirmiş kimi

qoltuğundakı keçəni

                 islaq torpağa sərdi,

uzandı üstünə,

kirimişcə baxdı

            başıüstə dayanan

                          Seyfi çavuşa…

 

Sonra

         ağaclıqdan çıxdılar

öndə

      Seyfi çavuşla Fərid bəy,

arxalarınca Əminə…

Bir döngədə

              sola buruldu Əminə

    tutdu Şəriflər kəndinin

                                      yolunu,

qoltuğunda keçəsi…

Bir qatar

                səsi gəldi

                                   uzaqdan.

- Sürət qatarıdır, -

              dedi Fərid bəy,

indi

   vaqon-restoranda

               otursaydıq rahat-rahat…

Mızıldandı Seyfi çavuş:

- Sürət qatarıdırsa,

deməli,

            on ikini keçir saat…

 

Anadolu

      sürət qatarında

                saat birə on dəqiqə

                                        işləmişdi.

İçəridə üç kişiydilər:

Baş qarson,

qarson Mustafa,

    Baş aşpaz Mahmud Aşər.

Birinci masada əyləşmişdilər,

orda

      böyük adam

                əyləşmişdi

                            bir saat əvvəl.

Masaların

            örtükləri

                           yığışdırılmışdı.

Qırmızı

            abajurlu lampalar

                        söndürülmüşdü

   qarson Mustafa

      əlindəki dastanı oxuyurdu:

- 1922-ci ilin avqust ayı

     "Hekayəti-qadınlarımız"

     "Altı avqust əmri"

     "Hekayəti-bir alətlə

                                bir insan…"

Soruşdu

     Baş aşpaz Mahmud Aşər:

- Burdamı

      qalmışdıq, yavrum?

- Bəli.

"Hekayəti-Mustafa Sübhi

      arkadaşları"nı oxuduq

                                        ən sonda,

arxasınca da bu gəlir.

- Nə deyirəm,

            elədirsə,

                           onda oxu.

- Oxuyuram:

"Ay işığında arabalar gedirdi -

Akşəhər üstündən

                              Afyona doğru.

Torpaq elə ucsuz-bucaqsız,

dağlar elə uzaqdı ki,

sanki

     gedənlər heç bir zaman

            mənzilə yetişməyəcəkdilər…

Arabaların təkərləri ağacdandı,

öküzlər

               başqa və çox kiçik

bir dünyadan gəliblərmiş kimi

balaca və arıqdılar -

məşum parıltılar vardı

                 qırıq buynuzlarında

   hər yan -

      ayaqlarının altından qaçan

torpaq,

            torpaq,

                        torpaqdı

Gecə

        həm aydınlıq,

                                   həm istidi

    arabalarda

                    taxta yataqlarında

tünd

      mavi humbaralar

                                çırılçılpaqdı.

   qadınlar

       Ay işığında

               oğrun-oğrun baxırdılar

keçmiş

            qafilələrdən qalmış

                               qırıq təkərlərə

  öküz cəsədlərinə.

     qadınlar

bizim qadınlarımız:

qorxunc

             mübarək əlləri,

incə,

      kiçik çənələri,

                         iri gözlərilə

anamız,

            bacımız,

                          sevgilimiz

   sanki heç yaşamamış

                              kimi ölən,

  süfrəmizdəki yeri

     öküzümüzdən sonra gələn

   dağlara qaçırıb,

       uğrunda həbsxanalarda

                                   yatdığımız

bu qadınlar

bizim qadınlarımız…

 

Ardı var...

 

 

Hazırladı: Dilsuz

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 2 iyun.- S.16-17.