O gün uzaqda deyil

Təəssürat

Mən müəllifindən, yazının janrından asılı olmayaraq yaxşı şeirə, yaxşı nəsr nümunəsinə imkanım daxilində reaksiya verən qocaman bir qələm sahibiyəm. Mənə bir köynək daha yaxın, daha doğma müəlliflərin orijinal, həyati ədəbi-bədii məhsulları ilə mətbuat səhifələrində rastlaşanda ürəyim daha çox atlanır, qələmim sözünü - təəssüratını bildirməyə vərəq axtarır.

Xosrov Natilin "Ədəbiyyat qəzeti"ndə (18 aprel 2018-ci il) dərc olunan "Mənim yazdıqlarım işğalda qalıb" şeirini ancaq ürək dərmanı içərək oxumaq olar. Şeirlə tanış olduqdan sonra məlum olur ki, şairin dəftərinin də, qələminin də, misralarının da orijinalı əsirlikdə qalıb. İndiki halda ona məxsus olanlar əslin - orijinalın "kserekopiya"larıdır.

Səhifədə Xosrov Natilin diqqətçəkən başqa şeirləri də yer almışdır. Söz demək, təəssürat bildirmək üçün birini - "Mənim yazdıqlarım işğalda qalıb" şeirini seçdim.

Zəngilanlılar (o cümlədən, erməni işğalında olan başqa rayonlular) necə bir düşmənin hədəfinə məruz qalmışdılar? O qanlı səhnələri Xosrov belə təsvir edir:

Onda ki çiçəklər, güllər ölürdü,

O gün ki yamaclar güllələnirdi...

Arılar ölürdü, quşlar ölürdü,

Yamyaşıl ağaclar güllələnirdi.

Qeyri-insaniliyin, amansızlığın dərəcəsinə bax ki, canlılarla bir sırada cansızlar da güllələnirdi. Onların bu sahədə təcrübələri vardı. Şuşa işğal olunarkən işğalçı ermənilərin canlıları qətlə yetirməklə ürəkləri soyumamış, habelə, Natəvanın, Bülbülün heykəllərini də gülləbaran etmişlər. Vəhşilər bu üsulu Zəngilanda da tətbiq etmişdilər.

Ölən küçələrin, ölən səkinin

Üstündə ləpirlər güllələnirdi.

Şəhid məzarlığı dağıdılırdı,

Abidə qəbirlər güllələnirdi.

Arxalı, hazırlıqlı düşmənlər qəfil yaxaladıqları dinc adamlar içində çaxnaşma salırdılar ki, məqsədlərinə asanlıqla çatsınlar:

Onda ki, adamlar, onda ki, hərə,

Torpaq itirməyin hayında idi.

Sağ qalmaq birinci yerdə dururdu,

Adamlar başının hayında idi.

Qəbir qazmağa da vaxt tapılmırdı,

Həyətlər, bağçalar məzarlaşırdı.

Çoxdan unutmuşdu adamlar şeiri,

Güllü qafiyələr ağılaşırdı.

Qışdan sonra açılan gül-çiçəklər baharın gəlişini xəbər verir. Şair təbinin, həvəsinin baharı da ilhamdır. İlhamı güllələyiblərsə, qandallayıblarsa, dar ağacına, çarmıxa çəkiblərsə, şeir necə doğulacaqdı?!

Şeir misra-misra dəfn olunurdu,

Şeir qan qusurdu, qan qoxuyurdu.

Yasin oxuyurdu hər gün adamlar,

Əruz şikəstiydi, heca koruydu.

Tarix söz-sənət adamlarının belə güllələnmələrinin dəfələrlə şahidi olmuşdu. İspan faşistləri Federiko Qarsiya Lorkanın, alman faşistləri Musa Cəlilin, erməni faşistləri Nizami Aydının özləri ilə birlikdə sözlərini də güllələmişdilər. Bu qətl serialına "dur!" deməyin vaxtı çatmayıbmı?

Əsgər olmalı ikən şair olmaq iddiasına düşmək çətin məsələydi. Əsgərin gecikən komandiri haradaydısa, şeirin müəllifi də oradaydı. İlham çağlaya bilməsə də, sərt qayanın bağrından su kimi damcı-damcı süzülürdü:

Adam utanırdı şeir yazmağa,

Hər gün yas yeriydi, hər yer izdiham.

Qanla yazılırdı şeirin tarixi,

Qanı bahasına gəlirdi ilham.

Haqlı yaratmaqdan doymadığı kimi, düşmən də məhv etməkdən bezmirdi. Bunlar bu gün işğal altında olan torpaqlarımızı azad etməyə and içən Azərbaycan əsgərinin yaddaşına yazılmalıdır. Və elə o məqsədlə də Xosrov o günlərin gerçək tablosunu sözlə çəkir:

Hələ qızdırmırdı günün istisi,

Hər axşam işıqlar söndürülürdü.

Hər gün sətirlərim girov düşürdü,

Hər gün şeirlərim öldürülürdü.

Bu deyim gerçəyin poetik təcəllasıdır. İndi poetik düşüncə iki halda bədii məhsula çevrilir: şəklə baxıb yazmaq və bir də həyata baxıb yazmaq. Nə yaxşı ki, Xosrov Natil ikincilərin - həyata baxıb yazanların sırasındadır.

Bu şeir şüarçılıqdan uzaq olan vəziyyətdən doğulur. Ağır da olsa, sən gerçəyi göstər. Məğlubiyyət acısı dadan gerçək oxucunu ruhdan salmır, əksinə, ev sahibinə pozulmuş haqqını, hüququnu bərpa etmək üçün güclü stimul verir, azadolmanın müqəddəs vəzifəsini yadına salır. Bu vəzifə mütləq yerinə yetirilməlidir. Çünki…

Mənim yazdıqlarım işğalda qalıb -

Mənim yazdıqlarım demə ki, nədi.

Mənim şeirlərim didərgin düşüb,

Mənim misralarım əsirlikdədi.

Bu məqamda ünlü şairimiz Məmməd Arazın böyük müğənnimiz Bülbülə həsr etdiyi məşhur şeiri yadıma düşdü. Bülbül Misri qılınclı, Qıratlı xalq qəhrəmanı Koroğlunun əvəzolunmaz ifaçısı olmuşdur. İndi dahi opera müğənnisi cismani cəhətdən yoxdur. Lakin onun lentə alınmış tamaşası vaxtaşırı efirdə göstərilir. Özü olmayanın səsi əbədiyaşardır. Dağlara, daşlara haray salan, insanların qəlbini lərzəyə gətirən səs, sahibini axtarır:

İndi yoxdur, özü yoxdur,

Qulağımdan getmir səsi,

Haray çəkib səsi onu, onu gəzir...

Elə bil ki, yol üstündə

Düşüb qalan Misri qılınc,

Yüyənsiz bir Qırat olub

Onun səsi, -

Onu gəzir,

Onu gəzir...

Xosrov Natilin də işğalda qalan, girov götürülən, güllələnən, didərgin salınan, əsir götürülən şeirləri nicat üçün onu səsləməkdədir.

Vaxt gələcək harayda, çağırışda olan səs - sahibinə, şeirlər - müəllifinə qovuşacaq. O gün uzaqda deyil.

May-2018

Qərib MEHDİ

Ədəbiyyat qazeti.- 2018.- 2 iyun.- S.25.