Ənvərdən keçən dünya

Elat həyatı, yaylaq xatirələri, dağ-aran arası dolanıb keçən, yanı güllük olan, çiçəklik olan yollar barəsində oxuduqlarım saya-hesaba gəlməz… Əhvalımın indiki məqamında isə illər boyunca fikrimi, düşüncəmi daha çox məşğul edən mövzuları bir kənara qoyub tanınmış şair Ənvər Əhmədin hər bir halıyla ruhuma Çöl havası, tərəkəmə nəfəsi yansıdan şeirlərində yaşayıram. Günün, saatın bu vədəsində, işlərin bu qədər çoxluğu içində Ənvər Əhmədin "atamın 24 yan keçəsindən tikdirdiyi muxru mənim ilk mərmər sarayım, ilk möhtəşəm həyat beşiyim olub" xatırlamasına dirənib qalmışam...

Bəlkə bu xatırlanan aləmin doğmalığı, tanışlığı və unudulmazlığıdı məni ilin-günün, yaşın bu çağında Ənvər Əhməd yaradıcılığına çəkən? Bəlkə yaradıcılığında elə mənim öz taleyimi, ömür-gün yaşantılarımı əks etdirib Ənvər Əhməd? Hər nədisə, vaxtın və baxtın bu məqamında, pərakəndə düşüncələrin adamı yelkən kimi dəryada qərq etdiyi bir zaman kəsiyində Ənvər Əhməd yaradıcılığı çox məhrəm, eyni zamanda da pünhan tutalğa kimi dayanır gözlərim önündə (Və Ənvər Əhmədin öz misraları ilə bəraət istəməyimdən də qalmıram heç: "məni bağışlayın, söz adamları!")

Hesabını heç özüm də bilmirəm ki, Ə.Əhmədin şeirdən daha çox təbiətin bir parçaçı kimi duyğulu, daha çox görümlü tablonu xatırladan əsərlərinin havasına xəyalən nə qədər gəzib-dolaşmışam indi əlimiz çatıb-ünümüz yetməyən "yönü bəri baxan dağlar"ı. Həmin ovqatın havasındaca hər dəfə yaddaş valımda için-için közərib onun bu kövrək misraları:

Şoran torpaq üstə qəbir qazılmaz,

Qəbirçi, o qəbri get Şuşada qaz!

Eyni təəssüf, vətəndaş etirazı ilə qələmə alınıb aşağıdakı misralar; 1968-ci ildə… O illərdə ki, Təbriz mövzusu, Təbriz xatırlatması üstünə ciddi basqı vardı. Ancaq Ənvərin ürəyinin vətən, yurd sevgili antenaları Təbriz havasını tuturdu eyzən:

Təbrizə "durbin"lə baxdım -

Təbriz mənə yaxınlaşdı.

Təbrizə gözümlə baxdım,

Təbriz məndən uzaqlaşdı.

Üstündən 2 il keçəndən sonra qələmə aldığı "Badalaq" şeiridə isə Ənvər bu qəribə təzadın "balabanda qandırılan" pünhan, eyni zamanda da müşkül çıxılmazlığından yazırdı:

Ay qanı qanımdan olan qardaşım,

Ay mənim qəsdimə duran qardaşım...

...Həsrət alovunda yanır köksümüz,

Badalaq atmağın məncə nahaqdır.

Badalaq yarasın çox görmüşük biz,

Hər sərhəd dirəyi bir badalaqdır.

Bu badalaq ustalarının arxasında dayanan siyasət bayquşlarını "üçüncü əl" adıyla nişan verir, yamanlayırdı Ənvər Əhməd hələ ötən əsrin 60-cı illərində:

Üçüncü əl gəzir başımız üstə,

Üçüncü əl gəzir yaşımız üstə...

Bu, əsl şair-vətəndaş narahatlığının bəlirtisiydi. Ənvər elə həmin illərdə bir qələm adamı kimi "kökümüzü min yerə yozan, bütövlük himnimizi pozan" aləmə asiydi və elə bu asiliklə də həlledici məqamda ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində yağı döşündən yayınanlara təpkisini ifadə edirdi.

Sən hara qaçırsan, qeyrətsiz oğul?-

Tökülən qanlara heyrətsiz oğul.

Dərs verirdi, anladırdı ki, "vətən öz ömrünü uzadar min il, qoynunda Babəklər doğulan zaman".

Unudulmaz romantik Abbas Səhhət də, rus poeziyasında sərbəst şeir formasının gəlişməsinə təməl atan B.Mayakovski də yazırdı: "Mənim tərcümeyi-halım mənim şeirlərimdir". Ola bilsin ki, dünyanın hər hansı bir yerində yaşayıb-yaradan başqa bir şair bu fikri bir az fərqli, başqa cür ifadə edib, ancaq nəticə eynidi… Bu baxımdan Ənvər Əhmədin eyzən elat, tərəkəmə həyatının, Çöl mədəniyyətinin havasını yansıdan poeziyası ilk növbədə onun tərcümeyi-halının ən parlaq səhifələridi. Hələ ötən əsrin 60-cı illərində qələmə aldığı "Metro" şeiri indi onun bütöv şair tərcümeyi-halının, yaşamının mənəvi pasportu kimi oxunur:

Ciyərlərim dolusu

Saf kənd havası ilə

Girdim nəhəng evlərin

Ayağının altına...

...Yerin altda

Yerin üstünü düşündüm.

Bir baxım səhər gözlü

İşıq arzuladım mən.

...İçində olmadığım

Çinar boylu evlərin

Ayaqları altında

Yaşaya bildim bir az.

Şair müşahidəsinin dəqiqliyi, mənalandıra bilmə ustalığı göz önündədi və bu ustalıq Ənvər Əhmədin şair obrazını şərtləndirən başlıca məziyyətdi. Ən gözlənilməz, izaholunmaz müşahidələri poeziyanın şirin dilinə çevirmək, unudulmaz təəssürat yaşada bilmək ustalığı Ə.Əhməd qələminin boyuna biçilib. Məsələn, belə:

Ən işıqlı bir ulduz gördüm göy üzündə,

- O, mənim ulduzumdur, keçdi - dedim.

Birdən ulduz uçdu göy üzündən,

- Yazıq, kimsə bu dünyadan köçdü - dedim.

Bu da 1968-ci ilin şeiridi… Hələ ədəbi həyatın kəndarına yenicə qədəm basdığı illərdə qələmə alıb Ə.Əhməd bu misraları. Ancaq o ilk qələm təcrübəsinin özündə belə özünəməxsus poetik dəst-xəttini ömrün gələcək onilliklərinə heyrətamiz bir dünyagörmüşlüklə daşıya bilən söz adamının ahıllığı özünü əlbəəl büruzə verir:

Götürün yolları üfüqdən asın -

Bir ana izi də tapdalanmasın.

Belə yığcam, ancaq yetərincə qapsamlı olan poetik mənalandırmalar Ə.Əhmədin yaradıcılığında küll halındadı. Hələ 1967-ci ildə qələmə aldığı "Tapşırıq" şeirində olduğu kimi:

Atasını

Ayağının ucu ilə dürtmələyən,

Anasının başına od ələyən

Bir alim tanışım var -

Görüşüb-ayrılanda

Atamı mənə tapşırır.

Ənvər Əhməd öz ritmi, öz avazı, özünəməxsus ruh əsintisi olan şairdi və onu gərək "həmin ritmlə, həmin avaz, həmin əsintiylə oxuyasan". Ənvərin poeziyası sakini olduğu dünyanı, insanı əhatələyən aləmi, fərqli taleləri sevməkdə oxucuya kömək edir. Onu oxuduqca əlbəəl hiss edirsən ki, taleyindən, gələcək aqibətindən nigaran olduğun dəyərlərin yanında olan bir qəmxarın var, tək deyilsən və arxayınlayırsan. Onun poeziyası yaşadığı mühitlə, tale, bəxt yaşantıları, milli itkilərdən yana təəssüf, kədər hissilə sıx şəkildə bağlıdır. Yəni, oxucu haradasa özünün münasibət bildirmək istədiyi həyat problemlərinin surətini Ə.Əhmədin yaradıcılığında yetərincə izləyə bilir. O, bir qələm adamı kimi, qloballaşma mühitinin əsintilərinə biganə deyil. Yaxasını kənara çəkib durmur, görməməzliyə, bilməməzliyə varmır. Ən yaxşısı odur ki, Ə.Əhmədin şair ruhu öz ilkinliyinə sadiqdi. Hələ 1964-cü ildə hansı həzinliklə, səmimiyyətlə aşağıdakı sətirləri yazırdısa:

Ana, dağlar uca, dərələr dərin,

Zirvədən yel əsir hey sərin-sərin...

Mənə bircə parça sal buz göndərin

Qəlbimin yanğısı soyusun barı.

...Güllər nə gözəldir, örpəyi jalə,

Yamacın döşünü bəzəyər lalə.

Çaylara qoşulub axar şəlalə

Kaş bir də gedəydim o yerə sarı -

eyni səmimiyyət və zərifliklə də günümüzün şeirlərini yazır. Yazdıqca da təzələnir, yeni forma və ifadə axtarışlarını ənənəvi poeziyamızın boyuna yetərincə biçə bilir:

Məni atın göy üzünə,

Göylərin gömgöy üzünə...

Yaxud:

Mən yolların göz yaşıyam,

Məni buludlar ağlasın.

Oğrun-oğrun yellər əsib

Məni o yurdlar ağlasın.

Zirvələrin buzu, qarı

Axıb gəlir mənə sarı.

Çıxıb Şuşadan yuxarı

Məni Boz qurdlar ağlasın...

Ənvər Əhmədin qan yaddaşımızdan süzülüb gələn ruhudur bu; həmişə olduğu kimi saf və səmimidi, özümüzünküdü…

Sərvaz Hüseynoğlu

Ədəbiyyat qazeti.- 2018.- 2 iyun.- S.21.