"Ədəbiyyat qəzeti" – 85
Ədəbi və əbədi
missiya
Publisistik düşüncələr
Günlər
o günlər idi ki, Sibirdə qəbri buz bağlayan
Hüseyn Cavidin Naxçıvanda türbəsi
novruzgülü kimi gün işığına
boylanırdı, Tiflisdə nəşi basdırılmaq
üçün nigarançılıq çəkən Mirzə
Fətəlinin Bakının göbəyində heykəli
ucaldılırdı, Hələb meydanında dərisi soyulan
Nəsiminin ədəbiyyatı təslim olmur, öz əbədiyyətini
bəyan edirdi; tarixin bütün döyüş,
dönüş, düşüncə meydanlarında əlahəzrət
söz qalib gəlirdi; əvvəl-axır hamı etiraf edirdi
ki, sözlə başlayan dünyada sözdən güclü
heç kim və heç nə yoxdur.
"Ədəbiyyat
qəzeti"nin 85 illiyinə üz tutan
yazının başlanğıcını tamam başqa
biçimdə düşünmüşdüm, lakin
yazıya başlayanda həmin sözlər kənara çəkildi
və artıq oxuduğunuz cümlə yazıldı. Bu, bəlkə də, onun təhtəlşüur
diktə və təlqinidir ki, "Ədəbiyyat qəzeti"
son illərin intellekt və istedad gücüylə seçilən
milli mətbuat hadisəsidir. Əslində, xeyli müddətdir
sanki yol gözləyən, adətən
pıçıltıyla danışan milli ədəbi mətbuatımız,
nəhayət ki, ayağa qalxdı, səfərbər oldu,
1934-cü ildə başlayan yolun layiqli davam və inkişafı
naminə ədəbi fikir mücadiləsinə start verildi;
repressiya kabusunun kölgəsində doğulan, ruhu sovet
ideologiyasının basqıları altında sıxılan
"Ədəbiyyat qəzeti" bir qədər gec olsa da o
kölgə və sıxıntılar qınından
sıyrılıb bütünlüklə azadlığın
gün işığına çıxdı, müasir
müstəqillik dövrünün çağdaş
sözünü deməyə başladı; bəli, bu, həmin
söz idi, bir vaxtlar Cavidlərin, Mirzə Fətəlilərin,
Nəsimilərin inam və inadla təmsil və bəyan etdiyi
həmin ədəbi ruh idi.
Yadıma qırx ilin o tayında qalan tələbəlik
illəri düşür. O tələbəlik illərində
"Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində
"Təbiət şairi" (Musa Yaqub haqqında) adlı məqaləm,
"Küçələrin nəğməsi" adlı
hekayəm və başqa yazılarım çap olunmuşdu;
günlərlə, hətta həftələrlə o ilk qələm
təcrübələrimin sehrli işığında sözün
tanrısal xoşbəxtliyini yaşamışdım; hər
dəfə Nəriman Həsənzadə ilə
görüşəndə (o vaxt N.Həsənzadə
"Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetinin
baş redaktoru idi - S.E.) ruhumda o xoşbəxtlik
dalğaları dilə gəlir və böyük şairə,
müasir ədəbiyyatımızın canlı klassikinə
səmimi minnətdarlıq duyğularımı
pıçıldayır…
Bir də
o yadıma gəlir ki, Neft Daşlarından göndərdiyim,
sosial mühitdəki ağrıları, ədalətsizlikləri
nəsrin gündəminə gətirən kəskin hekayələrimi
unudulmaz sənətkarımız, xalq yazıçısı
Sabir Əhmədli "bəh-bəh"lə çap edirdi
həmin qəzetdə. Mən Azərbaycan Dövlət
Universitetinin Filologiya fakültəsini əla qiymətlərlə
bitirib Yazıçılar İttifaqının katibi, xalq
yazıçısı, böyük xeyirxahım Hüseyn
Abbaszadənin təqdimat məktubu və rəsmi göndərişlə
altı ay müddətinə Neft Daşlarına ezam
olunmuşdum...
Günlərin
bir günü Fərman Kərimzadə küçədə
məni görüb dedi ki, Sabir Əhmədov səni neçə
vaxtdır axtarır, ona zəng elə. Əlaqə
saxladım, ustad yazıçı dedi ki, sabah
"Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində
gənc yazıçıların "Dəyirmi stol" söhbəti
olacaq, mütləq gələrsən. Səhərisi
gün deyilən vaxtda getdim və qəzetin növbəti
sayında qoşa səhifədə dərc olunan həmin
söhbəti bu gün də məmnunluq hissiylə
xatırlayıram.
Beləcə,
85 yaşlı "Ədəbiyyat qəzeti"nin azı 45 ilində onun müəllifi, sevinc
və dərd ortağı olmuşam. Tam səmimiyyətlə
deyə bilərəm ki, "Ədəbiyyat qəzeti" ədəbi,
tənqidi və publisistik sözümün sədaqətli
tribunası, taleyimin qəzeti olub. Yüzdən artıq
məqaləmi, essemi, əllidən çox hekayəmi,
üç romanımdan hissələri, eləcə də
yaradıcılığıma həsr olunan ondan artıq
yazını səxavətlə çap edən bu qəzetin
boynumda haqqı, qəlbimdə minnətdarlıq borcu var. Qədirşünaslıqla yada
salıram ki, o romanlardan ikisini ("Zülmət" və
"Qanlı Quzğun meydanı") uzun illər "Ədəbiyyat
qəzeti"ndə işləyən, özünəməxsus
baş redaktorluq dəst-xətti ilə seçilən, ədəbi
söz üstündə əsən, mətnlərə az qala
böyüdücü şüşəylə baxan ədəbiyyat
vəfalısı Ayaz Vəfalı təqdim etmişdi...
***
Hər bir qəzetin, jurnalın bəxtinə düşən
adamlar, xüsusilə, baş redaktorlar olur. "Əkinçi"ni Həsən bəy Zərdabisiz,
"Füyuzat"ı Əli bəy Hüseynzadəsiz,
"Molla Nəsrəddin"i Mirzə Cəlil Məmmədquluzadəsiz,
"Azərbaycan"ı Ceyhun və Üzeyir bəylərsiz,
"Bakı"nı Nəsir İmanquliyevsiz və artıq
bu gün deyə bilərik ki, "525-ci qəzet"i Rəşad
Məcidsiz, "Ədəbiyyat qəzeti"ni Azər
Turansız təsəvvür etmək mümkün deyil. 150 yaşını haqlayan milli mətbuat tariximizdə
öz yeri, yolu, öz yüksək mərtəbəsi olan 7 qəzet
və jurnalın adını çəkdim. Əlbəttə,
belələri daha çoxdur, 7 rəqəmi özü də
çoxluğu simvolizə edir...
Yaxın
keçmişimizdə poeziyamızın bəyan etdiyi bir
çağırış yadıma düşür:
"Sağlığında qiymət verin insanlara!..". Və bu poetik
çağırışın işığında
"Ədəbiyyat qəzeti"nin
baş redaktoru haqqında məmnuniyyətlə bir neçə
kəlmə demək istəyirəm.
O, dahi
filosof Əli bəy Hüseynzadənin fikir yurdunda,
böyük ziyalı İmamverdi Əbilovun söz
ocağında yetişib; bəlkə, bu da təsadüfi
deyil ki, adında Zərdüşt-İbrahim atası Azərlə
Alp Ər Tonqalar anası Turan birləşib, bütövləşib...
Azər
Turan 2500 il əvvəlin Alp Ər Tonqa həqiqətindən
də (ona həsr etdiyi monoqrafik yazı son dövr tarixi-fəlsəfi
fikrimizin uğurlarından biridir. - S.E.), bu
günümüzün mifik rəsmlər nəhəngi
Mircavad fenomenindən də, Şərqin Hüseyn Cavid zirvəsindən
də, Qərbin modernist, postmodernist fikir axınlarından da
eyni şövqlə, qeyri-adi dərinlik və ucalıqla yaza
bilir. O, zamanın coşqun dağ çayı kimi axıb
getdiyi bu darmacalda İsmayıllının Buynuz kəndində,
xəstə bədənlə sağlam ruhun döyüş
meydanında çarpışan böyük şair Musa
Yaqubun da, şəkərin acıları içində
göynəyə-göynəyə ayağını itirsə
də, ədəbi söz səngərində yenə mərdanə
uğurlar qazanan böyük alim Nizaməddin Şəmsizadənin
də ev və ürək qapılarını döyməyə,
onlarla öz ağrılarının yanında
görüşməyə vaxt tapır. Şəxsən
mənim aləmimdə bu insani-ziyalı-vətənpərvər
hərəkətlərin hər biri bir roman yazmaq qədər
dəyərlidir. Azər Turan həm bu mərdanə hərəkətləri,
həm yüksək kəmiyyət və keyfiyyəti, həqiqi
intellekt və istedad göstəriciləri ilə seçilən
ədəbi-fəlsəfi-estetik mətnləri, həm də
"Ədəbiyyat qəzeti"ndəki yeni tipli, novator baş
redaktorluq fəaliyyəti ilə çağdaş ədəbi
prosesimizə təkan verir, milli bədii düşüncə,
axtarış və tapıntı miqyaslarını genişləndirir.
Bəli, bu gün "Ədəbiyyat qəzeti" ədəbi
fikir miqyaslarını xeyli genişləndirib, Şərqin və
Qərbin, bütövlükdə dünyanın ədəbiyyat
coğrafiyasını əhatə edir desəm, yanlış
olmaz. Bu genişmiqyaslılıq ötən əsrin əvvəllərində
"Füyuzat" jurnalında müşahidə olunurdu.
Bu məqamda "525-ci qəzet"in
25 illiyi münasibətilə yazdığım "Fədakarlıq
tarixçəsi" adlı məqalədən bir hissəni
yada salmaq istəyirəm:
"Azərbaycan
milli mətbuat tarixində həmişə iki əsas xətt,
iki strateji istiqamət özünü göstərib: romantik
Turançılıq və realist Azərbaycançılıq.
Əli bəy Hüseynzadənin
"Füyuzat"ı və Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin
"Molla Nəsrəddin"i həmin iki istiqamətin
estetik-fəlsəfi qayəsini, obrazını, fikir,
düşüncə hədəflərini, məqsəd, məram
miqyaslarını, arzu və ümid coğrafiyasını
kifayət qədər mükəmməl, sistemli şəkildə
göstərib, milli mətbuat tariximizə əbədi olaraq həkk
edib.
Başqa
bir neçə səviyyəli qəzetimizin uğurlarına
kölgə salmadan demək istəyirəm ki, müasir Azərbaycan
milli mətbuatının qoşa qanadı olan "525-ci qəzet"
və "Ədəbiyyat qəzeti" bu gün əsl
intellektual, milli qəzetçilik nümunəsi göstərirlər.
XX əsrin əvvəllərində Əli bəy Hüseynzadənin
"Füyuzat", Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin
"Molla Nəsrəddin" jurnallarının
gördüyü işi bu gün - XXI əsrin birinci
rübündə Azər Turanın baş redaktoru olduğu
"Ədəbiyyat qəzeti" və Rəşad Məcidin
"525-ci qəzet"i görməkdə, davam və
inkişaf etdirməkdədir. Bu qəzetlərin hər ikisi
müasir Azərbaycan mətbuatının, milli ədəbi-publisistik
fikrimizin qoşa qanadı, vətən və millət təəssübkeşliyinin
fədakar yolçularıdır; hər ikisi milli mətbuatımızın
atası Həsən bəy Zərdabinin
"Əkinçi" hünəriylə şumlanan,
suvarılan, becərilən Azərbaycan tarlasının bəhrələridir;
hər ikisi Azərbaycanda Azərbaycan naminə mübarizə
aparır, müstəqil dövlətimizə və dövlətçiliyimizə
doğma övlad kimi xidmət edir və qalib gəlir".
***
Atalar və oğullar, ənənələr və
yeniliklər yolu addım-addım uğurlar qazanır; xalqın neçə min illik bədii şüur hərəkəti,
ədəbi təfəkkür və təxəyyül prosesi
hər yeni dövrdə yenidən özünütəsdiqə
can atır, zamanın sözünü sözün
zamanında deməyə tələsir; millətin
bədəninin yox, ruhunun xəstəliklərinə
qarşı mübarizə aparan, onu sağaldan,
saflaşdıran, səfərbər edən, daha böyük
zirvələrə səsləyən ədəbi söz əbədi
işini görməkdə, Tanrı məqamlı
missiyasını yerinə yetirməkdə davam edir.
"Ədəbiyyat qəzeti"nin son bir neçə
illik fəaliyyəti bunun bariz nümunəsidir. Bir tərəfdən, Alp Ər Tonqalardan, Attila və
Xətailərdən gələn etnogenetik güc, Dədə
Qorqud, Şeyx Səfi, Füzuli ədəbi fikir qabarmaları
müasir Azərbaycan ruhunda oyadılır, nəql,
transformasiya olunur, digər tərəfdən, dünya ədəbi
prosesinin, ədəbiyyatda Nobel zirvələrinin bədii-estetik-fəlsəfi
axtarış və tapıntıları sistemli şəkildə
yada salınır, nəhayət, ən əsası olaraq,
çağdaş Azərbaycan sözünün
uğurları, milli ədəbi prosesimizin ürək
döyüntüləri ön sırada təqdim olunur. Və
əsası da odur ki, bu ədəbi siyasət epizodik,
yayğın, adda-budda şəkildə yox, sistemli, fundamental,
konseptual biçimdə həyata keçirilir. Beləliklə,
"Ədəbiyyat qəzeti" müasir müstəqillik
dövrünün çağdaş ədəbiyyat mənzərəsini
yaradır, milli ədəbi prosesimizə, həqiqi töhfələr
verir, Azərbaycanın strateji mövqe və maraqlarına,
tarixi ümid və arzularına layiqli xidmət nümunəsi
göstərir. Bu, tarix yaradan və tarixə yazılan
xidmət, ədəbi və əbədi missiyadır.
Sadıq ELCANLI
Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 24 noyabr.- S.25.