Bakıda "Payız sonatası"...

Tamaşanın başlanmasına bir saatdan çox vaxt qalırdı. Səməd Vurğun adına Rus Dram Teatrının qarşısına çatanda hava tutqunlaşıb bənövşəyi rəng almışdı. Binaya daxil olub mühafizəçidən Lyudmila xanımın otağına getmək istədiyimi bildirib pilləkənləri qalxdıqca, Lyudmila xanımın yüksək tenorlu səsi məni müşayiət edirdi:

- Samira, eto vı? Ya vas jdu.

Qarşımda ucaboylu, sarıbənizli, ala gözləri bir azca yaşlanmış gözəl bir xanım dayanmışdı. O, bir az rus, bir az fransız, lap azca da Amerika aktrisalarını xatırladırdı. Amma bütün hallarda ömrünün 55 ilini Azərbaycan teatr sənətinin inkişafına həsr etmişdi.

Qrim otağına daxil olarkən Lyudmila xanım həddindən artıq nəzakətlə çox az vaxtı olduğunu və bu vaxt ərzində suallarımı cavablandırmağa çalışacağını bildirdi.

Aktrisa ötən bir il ərzində iki maraqlı tamaşada baş rolu ifa edirdi. Bunlardan biri Amerika rejissoru Billi Uaylderin ssenarisi əsasında hazırlanmış "Bulvar Sanset" tamaşasındakı Norma Desmond obrazı, digəri isə isveçli rejissor İnqmar Berqmanın "Payız sonatası" filminin ssenarisi əsasında səhnələşdirilmiş eyniadlı tamaşada məşhur pianoçu Şarlotta obrazıdı.

Hər iki tamaşanın rejissoru İlqar Safatdır. Doğrusu, artıq çoxdan klassikləşmiş hər iki ekran əsərinin Azərbaycan teatr məkanında səhnəyə qoyulduğunu eşidəndə həm çox təəccüblənmiş, həm də çox sevinmişdim. Xüsusilə, İnqmar Berqmanın əsərini teatr səhnəsinə gətirməklə rejissor alqışlanası fəaliyyət həyata keçirmişdi.

Lyudmila xanım danışdıqca mən qrim otağına göz gəzdirirdim. Sadə, mütəvazi bir otaqda rollarına hazırlaşan, qrimlənən aktrisanın mehribanlığı, açıqürəkliliyi xoş təsir bağışlayırdı.

Öz rolundan doya-doya ürəklə danışmasından hiss olunurdu ki, Berqmanın qəhrəmanını canlandırmaq ona xüsusi məmnunluq hissi bəxş edir. Lyudmila xanım tamaşanın məhz onun yubileyi üçün hazırlandığını bildirdi.

Hazırlıq prosesi ay yarım çəkən tamaşaya çox ciddi hazırlaşdıqlarını qeyd edən aktrisa çantasından dörd qalın şagird dəftəri çıxarır. Məlum olur ki, bütün peşəkar aktrisalar kimi o da ifa edəcəyi rolun özəlliklərini, aktyor axtarışlarını, qeydlərini bu dəftərlərə yazıb. Dəftərləri əlimə götürüb vərəqləyirəm. Səliqəli cümlələr Lyudmila xanımın aktrisa kimi də rəvan, maraqlı təbiətə malik olmasından xəbər verir.

Yarım saatdan çox söhbət etdikdən sonra gözləri qəfildən saatın əqrəblərinə sataşan aktrisa tamaşaya hazırlaşacağını bildirərək əlavə edir: 55 illik aktrisalıq həyatımda ilk dəfədir ki, tamaşadan əvvəl müsahibə verirəm.

Şəkil çəkdirəcəyimiz böyük zala keçərkən gözümə tünd qəhvəyi rəngli piano və yarpaqları narınca boyanmış dekorativ ağaclar sataşır. Onların ən yüngülünü götürüb pianinoya yaxın qoyuram. Yaratdığım bu harmoniya Lyudmila xanımın da xoşuna gəlir. Və dərhal pianinonun qarşısında dayanıb bir neçə foto çəkdiririk.

Digər qrim otağında Lyudmila xanımın qızları, daha doğrusu, tamaşadakı obrazının qızları aktrisa Yeva (Rumiya Ağayeva) və Yelena (Tamilla Abutalubova) da hazırlıq prosesində idilər. Pianoçu qadının xəstə, ana sevgisindən məhrum qızını canlandıracaq aktrisanın rolla uyuşmayan ekstravaqant geyimi, maskanı xatırladan qrimi, qollarında və çiynindəki döymələri görərkən təəccübləndim. Amma aktrisalar hər ikisi bir ağızdan "bizim obrazlarımız Berqmanın ssenarisindəki obrazlardan çox fərqlidir" - deyirlər.

Rumiyə Ağayeva Yeva obrazına öz həyatında yaşadığı situasiyalardan xeyli şeylər qatdığını xüsusilə vurğulayır.

Pərdə arxası zala daxil oluram. Yevanın həyat yoldaşını canlandıran Oleq Əmirbəyov (Viktor) tez-tez güzgünün qarşısına keçib özünə göz gəzdirir, eynəyini düzəldir. İlqar Safat otaq boyu var-gəl edir, hərdən Tamilla Abutalıbovaya yaxınlaşıb karandaşla onun çiynindəki rəsmləri, yazıları bir az da tündləşdirir. Rejissorun Andrey Tarkovski və İnqmar Berqman sevgisini bildiyimdən, niyə Tarkovski yox, məhz Berqmanın ssenarisini seçdiyini sual verəndə, Berqmanı daha çox sevdiyi məlum olur. Telefonunu çıxarıb ekrandakı doğma simanı mənə göstərir...

İnsanların daxili səsini eşidən və bunu filmləri vasitəsilə milyonlarla tamaşaçıya böyük bir əzmlə, sevgiylə çatdıran çoxbilmiş qocanın - İnqmar Berqmanın işıqlı siması İlqar Safatın telefonunun ekranından gülümsəyir.

Biz tamaşaçıların zənn etdiyi kimi səhnə arxasında aktyorlar qeyri-adi heç nə yaşamırlar. Hər şey təbii iş prosesi kimi həyata keçirilir. Havadan-sudan, məişətdən danışan aktyorlar yüngülvari zarafatlaşırlar, tamaşaqabağı həyəcanlarını azaltmaqda bir-birlərinə bilərəkdən, bəlkə də bilməyərəkdən yardım edirlər.

Lakin nəzarətçi qadının köməyilə zala keçərkən səhnə arxası, daha doğrusu, səhnəyə gedən yolların qaranlıq və keşməkeşli olduğunun bir daha şahidi oluram. Bu yolları işıqlandırmaq isə hər bir aktyorun istedadına və peşəkarlığına bağlıdır.

Tamaşanın sonunda tamaşaçılar təzimə çıxan aktyorları səhnədən buraxmaq istəmirlər. Zal heyrət olunacaq qədər dolu və enerjilidir. Tamaşaçılar səhnəyə çıxıb aktyorlara gül verirlər. Qucağı güllərlə dolub-daşan Lyudmila xanımın yanından hündürboylu, qaradonlu gənc bir qadın ötüb-keçir. Aktyor Oleq Əmirbəyovun əllərində bir dəstə qızılgül peyda olur, qızaran güllərin fonunda məmnun görünən aktyordan aralanan xanımın tanış siması diqqətimi cəlb edir. Səhv etmirəmsə, gülləri Oleq bəyə bağışlayan xanım elə aktyorun öz həyat yoldaşıdır. Sənətə sevgi, özünü sənətində təsdiq edə bilmək bacarığı həm də bu olmalıdır. Doğmaların və əzizlərin tərəfindən də gül-çiçəyə, alqışa layiq görülmək!

Sentyabr 2018

Samirə ƏŞRƏF

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 22 sentyabr.- S.23.