Modern türk şeirinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri - Həsən Hüseyn Qorxmazgil 1927-ci ildə Sivasın Gürün səmtində anadan olmuşdur. Ailəsi hədsiz dərəcədə kasıb olduğuna görə, uzun müddət məktəbə gedə bilməmiş lakin, sonsuz inadı və həvəsi sayəsində bütün çətinliklərə sinə gərərək iyirmi bir yaşında ikən Adana Oğlanlar liseyini bitirməyə müvəffəq olmuşdur. İlk şeirlərini də liseydə oxuduğu illərdə yazmışdır. Sonralar Ankara Qazi Universitetində də təhsil alan Həsən Hüseyn Qorxmazgil on altı şeir ("Qızılirmaq", "Ağlama", "Ay işığı", "İyunda ölmək zor", "Qandan xına yaxılmaz" və s.), üç pyes ("Ohhoooo!", "Made in Türkey", "Bığlar danışır"), bir səyahət ("Bağdat-Bəsrə yollarında") kitablarının müəllifidir. Bir sıra yerli şeir müsabiqələrinin qalibidir. Məşhur türk şairi Fazil Hüsnü Dağlarca onu "Kasıblığın zənginlikdən daha gözəl böyütdüyü altun çocuq" adlandırmışdır.

 

AKARSUYA BIRAKILAN MEKTUP

 

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç

Ağaçlar bükmesinler n'olursun boyunlarını

Neden akşam oluyorum tren kalkınca

Kırlangıçlar birdenbire çekip gidince

Mendiller sallanınca neden tıkanıyorum

Öyle çok acımasız ki, öyle birdenbire ki

Az önceki çiçekler nasıl da diken diken

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç.

O sularda çimdik, bitti; köprüleri geçtik, bitti

O elmanın tadı orda, o kuş çoktan öttü, bitti

Artık çocuk değiliz, susarak da bir şeyler diyebiliriz

Günler devlet alacağı, yıllar bir kadehçik buzlu rakı

Oyunlar oyuncaksı, oyuncaklar eski şarkı

Kavaklara oklu yürek çizip duran o çakı

Nerde şimdi, nerde şimdi, nerde o kan sarhoşluğu

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç.

 

Demədim ki...

 

Bu şəhəri

meydan-meydan,

            küçə-küçə,

                        ev-ev,

                                   eyvan-eyvan

                                               sevdim,

Mənim olsun demədim ki...

 

Sevdim dedimsə

            qürub çağının

                        qızılı rəngini,

sevdim dedimsə

            könlüm kimi

                        axıb gedən

                                   bu çayı,

sevdim dedimsə

            bu dənizi,

                        bu dağı,

Mənim olsun demədim ki...

 

Vuruldumsa

            çaxmaq-çaxmaq gözlərinə,

ürək cizdimsə şimşəklərdən

və

            buna sevmək deyərlər

                        dedimsə,

yetdimsə dərdlərin

            ən gözəlinə,

yedirtdimsə yuxularımı

            o nazlı quşa,

Mənim olsun demədim ki...

 

Bu axşam

            qan kimi qırmızı

                        şərab istəyir könlüm,

bu axşam

            dünyanın bütün türkülərini,

                        bütün həsrətlərini

istəyir könlüm...

Bu axşam

            məni yalnız buraxın,

yalnız onu düşünüm, -

yəni o şəhəri,

yəni o küçəni,

yəni o eyvanı,

yəni

            yuxularımı yedirtdiyim

                        o nazlı quşu,

yəni

                        çəkdiyim həsrəti...

 

İyunda da ölmək olarmış

 

Dastan

 

Nazim Hikmətə

Orxan Kamala

Əhməd Arifə

 

Maydan sonra -

iyunda da ölmək olarmış,

mən bacarmadım.

 

Mətbəədən -

işdən çıxdım,

üstüm-başım,

üzüm-gözüm qəzet...

Küçədəyəm...

 

Küçədə Tomson zirehlisi,

küçədə

lüləsi dörd bir yana fırlanan tank,

küçədə fit səsi,

küçəyə çıxmaq yasaq...

 

küçədəyəm,

gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

bir yaralı qartal kimi

            çırpınır ürəyim,

oy, anam, oy,

iyunda ölmək

            bilsən nə qədər zor!..

Havada

            vurulmuş quş nəfəsi,

havada

            vurulmuş quş tükü,

amma

            gecə yenə də

                       zeytun tumurcuğu rəngində,

amma

            gecə yenə də

                        Aylı-ulduzlu -

gözəl iyun

            nə anlar acılardan?!

Sınmış budaq kimi

            yolun ortasında

                        qalıb bir qol...

 

İşləmişəm on beş saat,

tükənmişəm on beş saat,

acmışam,

yorulmuşam,

yuxusuzlamışam,

anama söyüb patron

alnımın tərini,

gözümün nurunu

            tökdüyüm bir qəzetdə,

sıxmışam dişlərimi

            bir-birinə,

fit

            çala-çala

                        soyutmuşam hirsimi,

istidən,

            soyuqdan qorumuşam

                        ümidlərimi...

İsti bir ev,

isti bir yemək,

isti bir yataqda

bütün dərdlərimi unutduracaq

            isti bir öpüş keçib könlümdən.

Bir davadan çıxıb,

            bir davaya girmişəm,

vurulmuşam küçədə -

oy, anam, oy,

iyunda ölmək

            bilsən nə qədər zor!..

 

Küçədə Tomson zirehlisi,

küçədə

lüləsi dörd bir yana fırlanan tank,

küçədə fit səsi,

sarı-sarı yarpaqlarla

            yan-yana sallanan

insan cəsədləri!

Asacaqlar Aydəmiri,

asacaqlar Gürcanı,

bəlkə başqalarını da...

Pis bir ot dəymiş kimi

            sızıldayır gənziyim,

sarı-sarı tökülür

gözlərim,

kirpiklərim,

əllərim,

ayaqlarım...

Yarpaqları yolunmuş,

budaqları qırılmış

bir ağac

            nə anlada bilər ki,

nazlı-nazlı rüzgarları yoxsa,

pırıl-pırıl quşları yoxsa?..

 

Sevdim gəlini -

            bənövşə vaxtında,

sevdim şeiri -

            bənövşə vaxtında,

sevdim tumurcuğu -

            bənövşə vaxtında,

öpdüm öpdüyümü -

            bənövşə vaxtında,

amma

            sevmədim, heç sevmədim

insanoğlunun

            sabunlu ipdə sallanan

                        solğun bənövşə halını...

 

Nədən belə ağrılı,

nədən belə acılıyam,

nədən küçələr

            belə bomboş,

nədən evlər

            belə dopdolu,

nədən evlər

            solur küçələrdə

                        çiçək kimi?

Evsiz küçə,

küçəsiz şəhər,

şəhərsiz ölkə -

göz yaşı,

göz yaşı,

göz yaşı...

 

Asmaq,

            öldürmək nəyi dəyişir,

məsələ

            yaşatmaqdır, yaşatmaq,

məsələ

            sirat körpüsündən keçirməkdi

bir çöl çəyirtkəsini!

 

Ah, yavrum,

ah, gözəlim,

ah, canım mənim,

           sevdiciyim,

bir dənəm,

bu yolçuluğun sonu yox...

 

Küçədəyəm,

gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

bir yaralı qartal kimi

            çırpınır ürəyim,

oy, anam, oy,

iyunda ölmək çox zor!

 

Hardayam mən,

hardayam mən,

hardayam?

Kimsiniz siz,

kimsiniz siz,

kimsiniz?

Nə deyir bu radiolar,

nə yazır bu qəzetlər?

Kimdir o ölən uzaqlarda,

kimdir

            o köçən

                        dünyamızdan?

İyunda da ölmək olarmış...

Oy, anam, oy,

            hardayam mən?

 

Asmaq,

            öldürmək nəyə çarədir?

Bir budaq qırılırsa,

bir irmaq quruyursa,

bir yaz gələ bilmirsə,

bir qış gedə bilmirsə,

sünbüllər

            türkülərini söyləyə bilmirsə,

                        sarı-sarı -

asmaq,

            öldürmək nəyi dəyişir?

Kökü burda -

ürəyimdə,

            yarpaqları uzaqda bir çinar,

ürəyində nisgil,

gözlərində həsrət

            köçdü dünyadan, -

silkələdi

            yarpaqlarındakı günəşləri:

"Oğlum,

səni səsləyirəm,

eşidirsənmi

Məməd, Məməd, Məməd..."

 

Küçədəyəm,

gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

üstüm-başım,

üzüm-gözüm qəzet...

Vurmuşam özümü qaranlığa,

oy, anam, oy,

iyunda ölmək zor...

 

Bu ağrılar,

bu acılar,

bu sızım-sızım

            sızıldayan ürək...

Bu ağac niyə belə yarpaqsızdı,

bu gecə niyə belə ulduzsuzdu,

bu küçələr niyə belə bumbuzdu,

bu insanlar niyə belə ümidsizdi,

"Anadoluda

            bir kənd qəbiristanında

                        basdırın məni,

daş-maş istəməz

və

            uyğun olarsa,

                       başımın üstündə bir çinar..."

On il əvvəl demişdi.

Demək,

            on il sonra

                        olanlar oldu...

Demək

            camış gönü dediyi

                        əsl ürək imiş...

Demək,

            "Şilə bezi",

demək,

            "yaşıl bibər",

bir də Məmədin üzü,

bir də İstanbul,

bir də "saman sarısı"

bir də həsrət,

            sapsarı saralmış,

demək, köçdü ustad,

ürək sızısı qaldı,

özündən sonra gələnlər çəkəcək...

Oy, anam, oy,

iyunda ölmək olarmış...

 

İllərdi ki,

            qan-tər içində

                        çəkdim bu yükü,

verdim dərdin alqışlarına

3 iyun 1963-ü.

 

İndi uzaqda -

            bir xiyabanda

                        uyuyur ustad,

əyilir üstünə

            qızılgül budaqları,

əyilir üstünə cənnət...

 

Mətbəədən indicə çıxmışam,

üstüm-başım qəzet,

üzüm-gözüm qəzet...

Gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

tankların,

            Tomson zirehlilərinin

yanından keçsəm də,

beynimin, bax, burasında

bir çalıquşu oxuyur...

Oy, anam, oy,

iyunda ölmək zor -

gərək Nazim Hikmət olasan,

gərək Orxan Kamal olasan,

gərək Əhməd Arif olasan...

 

Hər acını bal elədik

 

"Pir Sultan Abdal ölür-dirilir..."

 

Bu bəbələrin gözəlliyinə bax:

qaşları - dastan,

gözləri - dastan

əlləri - qan içində...

 

Kor olasan demirəm ki:

kor olma,

məni gör.

 

Dəyədə birlikdə yatdıq,

Öküzü birlikdə tutduq,

Qoyun-quzunu yox,

            bu dağlarda

özümüzü,

            özümüzü güddük...

Xor baxdıqmı qarışqaya,

qırdıqmı qanadını sərçənin?

Vurduqmu cüyürün balasını?

Ya, biz insana necə qıyarıq?

 

Sən olmasan, öldürmək nə?

Çürümək nə zindanlarda?

Həsrət nə, ayrılıq nə,

yoxluq nə, yoxsulluq nə,

ilənmək nə, dilənmək nə,

işsiz-gücsüz dolanmaq nə,

gün gün ilə ötüşməli,

yar yar ilə öpüşməli,

iyləşməli, söyləşməli,

qorxa-qorxa yaşamaq nə?

 

Qəhr olasan demirəm ki:

qəhr olma,

məni gör.

 

Əkildik, torpaq olduq,

çəkildik, bayraq olduq,

töküldük, yarpaq olduq,

gəldik çıxdıq bu günə.

 

Çörəyi bol elədik,

Acını bal elədik,

Siratı yol elədik,

gəldik çıxdıq bu günə.

 

Əkilir əkin, gəlirik,

üyünür un, gəlirik,

bir gedirik, min gəlirik,

məni vurmaq

            sənin nəyinə gərək?

 

Kor olasan demirəm ki:

Kor olma,

məni gör...

 

Ürəyim sızladığı zaman

 

Ürəyim sızladığı zaman,

gecə yarısından sonra,

ya da,

            gün doğmamışdan əvvəl

sanki uzaqdan,

sanki qapqaranlıq bir yerdən,

sanki

            heç vaxt olmadığım

                        bir vağzaldan,

sanki

            heç vaxt dinləmədiyim

                        musiqi sədaları

gəlir qulağıma:

vahiməli,

gəmiləri batmış

            qanıqara dənizə bənzər -

çağırır,

            çağırır məni durmadan,

nə bilim,

            bəlkə elə o zaman

                        başlayır sızlamağa

                                   ürəyim…

 

Ürəyim sızladığı zaman

divarları

            bank afişaları

                        ilə süslənmiş

qədim bir şəhərin

            Cümhuriyyət caddəsində

axar su kimi

batıb çıxır,

batıb çıxır

üç adam:

ikisinin əli tüfəngli,

birinin qolu qandallı…

Yüyürür,

            yüyürür bir qadın      

qolu qandallı adamın

            arxasınca.      

Nə bilim,

            bəlkə elə o zaman

                        başlayır sızlamağa

                                   ürəyim…

 

Ürəyim sızladığı zaman

kor bir çeşmə başında

            kor bir qadın gəlir

                        gözlərimin önünə,

neçə yumaq ipi

            neçə ləyən iynəyə keçirir -

nə ip qurtarır,

                        nə iynə…

Həbs olunmuş oğlunamı,

qaçırılmış qızınamı,

ötən günlərinəmi

            ağlayır qadın?

Unutmuş…

Amma

            ağlayır,

                        ağlayır,

                                   ağlayır…

Nə bilim,

            bəlkə elə o zaman

                        başlayır sızlamağa

                                   ürəyim…

 

Ürəyim sızladığı zaman

bir tank çıxır

bir ağıdan,

bir filmdən,

bir müharibə romanından,

və

           keçir üstündən

bütün sevgilərin,

bütün ümidlərin,

bütün oyuncaqların…

Su kimi

irəliləyir yanğın,

çırpınır yerdə

            bir damla qan -

kim bilir,

            bəlkə elə o zaman

                        başlayır sızlamağa

                                   ürəyim…

 

Ürəyim sızladığı zaman

ciyərlərimə dolarkən pis nə varsa,

əllərimə bulaşarkən pis nə varsa,

ayaqlarıma dolaşarkən pis nə varsa,

bu daşı

            burdan götürüb,

                        bura qoymağın azarı

keçirir dırnaqlarını qırtlağıma -

yox olur günaydınlar,

yox olur alınmamış nə varsa,

yox olur verilməmiş nə varsa,

yox olur

            deyilməmiş söz,

                        partlamamış hirs,

bir şey

            sürüşüb çıxır

                        barmaqlarımın arasından -

kim bilir,

            bəlkə elə o zaman

                        başlayır sızlamağa

                                   ürəyim…

 

Yəni mən dörd mövsümə -

günlərə,

            saatlara bölərək,

küçəni,

            şəhəri

                        vətənim bilərək

bu ürək sızımı -

bir yarpaq kimi ərməğan edirəm

                                   dirilik ağacına.

 

Həsən Hüseyn QORXMAZGİL

 

Tərcümə etdi: Dilsuz

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.-  29 sentyabr.- S.16-17.