Necə gözəl yazmalı

Mənbə: Kurt Vonnegut, "How To Write With Style", IEEE Transactions on Professional Communication, Vol PC-24, No 2, June 191.

Jurnalistlərə və texniki yazıçılara yazılarında özləri haqqında demək olar ki, heç bir şey açıqlamamağı öyrədirlər. Bu, yazıçılar dünyasında onları qəribə adamlara çevirir, çünki bu dünyanın demək olar ki, bütün digər mürəkkəbə bulaşmış səfilləri, oxuculara özləri haqqında çox şeyləri açıqlayırlar. Biz bu açıqlamaları təsadüfi və məqsədli üslub elementləri adlandırırıq.

Bu açıqlamalar bizə, bir oxucu kimi birlikdə vaxt keçirdiyimiz adamın necə bir şəxs olduğunu deyir. Yazıçı cahildir, yoxsa savadlı, axmaqdır yoxsa dərrakəli, saxtakardır, yoxsa dürüst, yumorsuzdur, yoxsa zarafatcıl? Və sair.

Nə üçün yazı üslubunuzu təkmilləşdirmək məqsədilə araşdırmalısınız? Bunu nə yazmağınızdan asılı olmayaraq, oxucularınıza hörmət əlaməti olaraq edin. Düşüncələrinizi necə gəldi yazsanız, oxucularınız, əlbəttə, onları heç umursamadığınızı sezəcəklər. Onlar sizi eqoist və ya axmaq kimi damğalayacaq və ya daha pisi, əsərlərinizi oxumağı dayandıracaqlar.

Özünüz haqqında edə biləcəyiniz ən dəhşətli açıqlama, nəyin maraqlı və nəyin maraqsız olduğunu bilməməyinizdir. Məgər siz özünüz yazıçıları, əsasən, sizə təsvir etmək üçün nəyi seçməsinə və ya nəyin üzərində sizi düşünməyə vadar etməsinə görə qiymətləndirmirsiniz? Siz heç başıboş yazıçıya dildən ustalıqla istifadə etdiyinə görə heyran qalmısınız? Xeyr.

Beləliklə, sizin sevimli üslubunuz beyninizdəki ideyalardan başlamalıdır.

1. Sizi narahat edən bir mövzu tapın

Elə bir mövzu tapın ki, sizi şəxsən qayğılandırsın və ürəyiniz sizə desin ki, o, başqalarını da qayğılandırmalıdır. Üslubunuzda ən cəlbedici və cazibədar element, söz oyunlarınız deyil, məhz bu həqiqi qayğı olacaq.

Mən sizi roman yazmağa təşviq etmirəm, yeri gəlmişkən, hərçənd, sizi həqiqətən də narahat edən bir şey haqqında roman yazsanız, buna görə təəssüf etmərəm. Evinizin qarşısındakı çala-çuxura görə merə yazılmış petitisiya və ya qonşuluqda yaşayan qıza sevgi məktubu işə yarayar.

2. Lakin sözü uzatmayın

Mən bu barədə sözü uzatmayacağam.

3. Sadə olun

Dilin istifadəsinə gəldikdə isə: Unutmayın ki, iki böyük dil ustadı Uilyam Şekspir və Ceyms Coys ən dərin mövzularda demək olar ki, uşaqcasına sadə cümlələr yazırdılar. Şekspirin Hamleti soruşur: "Olum, ya ölüm?" Ən uzun söz dörd hərfdən ibarətdir. Coys, həyəcanlı olduqda, Kleopatranın boyunbağısı kimi dolaşıq və parlaq cümlə qura bilərdi, amma onun "Evelin" adlı qısa hekayəsində mənim ən sevdiyim cümləsi budur: "O, yorğun idi". Hekayənin bu nöqtəsində, bu üç sözdən başqa heç bir söz oxucunun qəlbinə bu cür toxuna bilməzdi.

Dilin sadəliyi sadəcə hörmətəlayiq deyil, bəlkə də, hətta müqəddəslikdir. Bibliya, on dörd yaşlı şən bir uşağın yaza biləcəyi cümlə ilə başlayır: "Əvvəlcə Allah göyü və yeri yaratdı".

4. Cümləni kəsməyə cəsarətiniz olsun

Ola bilər ki, siz də Kleopatra üçün boyunbağı düzəltməyə qadirsiniz. Lakin sizin bəlağətiniz beyninizdəki fikirlərə qulluq etməlidir. Sizin qaydanız bu ola bilər: Əgər bir cümlə mövzunuzu yeni və faydalı aspektdən işıqlandırmırsa, nə qədər mükəmməl olursa-olsun, onu silin.

5. Özünüz kimi səslənin.

Sizin üçün ən təbii yazı üslubu uşaq ikən eşitdiyiniz danışığı əks etdirməkdir. İngilis dili yazıçı Cozef Konradın üçüncü dili idi və onun ingilis dilində yazmaq tərzinə ləzzət qatan çox şey, şübhəsiz ki, ilk növbədə onun ana dili olan polyak dilinin təsiri idi. Və o həqiqətən şanslıdır ki, İrlandiyada böyüyüb, çünki orada danışılan ingilis dili çox məzəli və musiqilidir. Mən özüm isə danışıqları tənəkə qutusunun mişarlanması kimi səslənən və lüğəti boltaçan kimi heç də zərif olmayan sözlərdən ibarət cümlələr quran insanların yaşadığı İndianapolisdə yetişmişəm.

Appalaçın uzaq dərələrinin bəzilərində uşaqlar hələ də Yelizaveta zamanının mahnılarını və ifadələrini eşidərək boya-başa çatır. Eləcə də bir çox amerikalılar ingilis dilindən fərqlənən dili yaxud da, əksər amerikanların anlamadığı ingilis dialektini eşidərək böyüyürlər.

Danışığın bütün bu variasiyaları gözəldir, necə ki, kəpənəklərin çeşidliliyi gözəldir. Ana diliniz hansı olursa-olsun, siz onu bütün həyatınız boyu dəyərləndirməlisiniz. Əgər bu standart ingilis dili deyilsə və siz standart ingilis dilində yazarkən bu özünü göstərirsə, nəticə adətən, gözünün biri yaşıl, digəri mavi olan gözəl qız kimi valehedici olur.

Görürəm ki, başqaları kimi mən də öz yazılarıma ən çox o zaman inanıram ki, daha çox İndianapolisdən olan adam kimi səslənirəm. Çünki bu, elə mən özüməm. Mənim hansı alternativlərim var? Müəllimlərin ən şiddətli tövsiyyəsi, şübhəsiz ki, sizdən də yan keçməmişdir: bir əsr və ya daha əvvəlki dövrün ingilisləri kimi zərif yazmaq.

6. Demək istədiyinizi söyləyin

Belə müəllimlər əvvəllər məni təngə gətirirdi, lakin indi yox. İndi başa düşürəm ki, öz işimi müqayisə etməli olduğum bütün bu antik esse və hekayələr məhz köhnə və yabançı olduğuna görə deyil, müəlliflərin demək istədiklərini dəqiq ifadə etdiklərinə görə gözəl idi. Müəllimlərim istəyirdilər ki, mən hər zaman ən effektiv sözləri seçərək və onları sanki bir maşın hissələri kimi bir-biri ilə birmənalı və sərt şəkildə əlaqələndirərək dəqiq yazım. Nəhayətində müəllimlər məni ingilisə çevirmək istəmirdilər. Onlar ümid edirdilər ki, mən anlaşılan olacağam və buna görə də başa düşüləcəyəm. Və burada mənim Pablo Pikassonun boya ilə və ya bir çox caz idolunun musiqi ilə etdiyini sözlərlə eləmək xəyalım puç oldu. Əgər mən bütün punktuasiya qaydalarını pozsaydım, sözlərə istədiyim mənanı uydursaydım və onları bir-birinə necə gəldi bağlasaydım, mən sadəcə başa düşülməzdim. Beləliklə, əgər sizdə deməyə dəyər bir şey varsa və başa düşülmək istəyirsinizsə, yaxşı olar ki, siz də "Pikassotərzi" və ya "caz tərzi"ndə yazmaqdan çəkinəsiniz.

Oxucular bizim səhifələrimizin daha əvvəl gördüklərinə çox oxşamasını istəyirlər. Niyə? Bu ona görədir ki, onların özlərinin işi çətindir və bizdən ala biləcəkləri bütün yardım vasitələrinə ehtiyac duyurlar.

7. Oxuculara yazığınız gəlsin

Onlar kağız üzərində minlərlə işarəni təsbit etməli və dərhal onları anlamalıdırlar. Onlar oxumalıdırlar, bu isə elə bir çətin sənətdir ki, əslində çoxları bunu ibtidai və orta məktəbdə - on iki uzun il boyunca öyrəndikdən sonra da, bacarmırlar.

Beləliklə, bu müzakirənin gedişində, nəhayət, etiraf etmək lazımdır ki, yazıçı olaraq bizim üslubi seçimlərimiz nə çoxsaylı, nə də cazibədar deyildir, çünki oxucularımız qeyri-təkmil "sənətçi"lərdir. Auditoriyamız tələb edir ki, biz hər zaman sadələşdirməyə və aydınlaşdırmağa istəkli, canıyanan və səbirli müəllimlər olaq, halbuki, biz bülbül kimi oxuyaraq kütlə üzərindən uçmağı üstün tutardıq.

Bu pis xəbərdir. Yaxşı xəbər budur ki, biz amerikalılar cəzadan qorxusu olmadan bizə istədiyimizi yazmağa izin verən vahid bir Konstitusiya altında idarə olunuruq. Beləliklə, üslubumuzun ən önəmli aspekti, məhz "nədən yazmaq" seçimi, tamamilə, qeyri-məhduddur.

8. Həqiqətən, müfəssəl tövsiyə

Ədəbi üslubun daha dar mənada, texniki baxımdan müzakirəsi üçün Uilyam Strank və E.B.Uaytın "Üslub elementləri"ni diqqətinizə çatdırıram. E.B.Uayt, əlbəttə ki, bu ölkənin indiyə qədər yetişdirdiyi ən heyranedici ədəbi üslubiyyatçılardan biridir.

Siz də başa düşməlisiniz ki, cənab Uaytın fikirləri son dərəcə cazibədar olmasaydı, onun özünü nə qədər yaxşı və ya pis ifadə etməsi heç kəsi maraqlandırmazdı.

Kurt Vonnequt

İngilis dilindən tərcümə edən: Günay Rzalı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 20 yanvar.- S.9.