Əlifba bayramında qətl

Romandan parça

...Təyyarədən çox-çox aşağılarda, topa-topa ağca buludları sanki kimsə qürub günəşinin sünbül sarısı cansız şəfəqləriylə yoğurmuşdu. Buludlar sapsarıydı. Günəşin özü isə balaca illüminatorun qalın və qabarmış şüşəsində deformasiyaya uğrayaraq Van Qoqun günəbaxanları kimi əyiş-üyüş olmuşdu. İndi o, günəşdən çox xəyala bənzəyirdi. Üfüqlərdəki yastı və uzunsov buludlar təpələnə-təpələnə dəvə karvanına oxşamağa başladı. "Balası ölmüş dəvənin ürəyində deşik olur..." - bunu harda eşitmişdi? Nə qədər elədi yadına sala bilmədi. "Mənim də ürəyim deşikdi artıq..." Bu gün ikinci dəfəydi gözü dolurdu, ikinci dəfəydi ki, bir cüt dənəvər göz yaşı kirpiklərindən aşağı yuvarlanırdı və göz qapaqlarının altında onların boş qalmış yerinə elə bil acı bir tüstü dolurdu. "Göz yaşlarına nifrət edirəm!" - bu sözlər onunkuydu, hər dəfə özünə gələndən sonra bu sözləri bağırmaq istəyirdi. "Nifrət edirəm, nifrət!.. Tanrı göz yaşlarını kişi olan bəndəni rüsvay etmək üçün yaradıb, onun mənliyini, kişiliyini heç-puç etmək üçün yaradıb..." Evdə olsaydı, masaya bir-iki yumruq da vurmuşdu indi, divarı-daşı döyəcləmişdi yəqin. "Qələm əhli olmaqdan rəzil şey yoxdu..." - bu sözlər onunku deyildi, amma haqq qazandırırdı artıq. "İnsan da hər gün özünü misgincəsinə aldadarmı? Özü-özünü aldatdığını bilə-bilə yenə də inadından əl çəkməzmi?"

Gözlərini uzaqlardan çəkdi. Aşağılara baxdığında buludların aralarındakı adda-budda boşluqlarda Xəzərin qurğuşun rəngli, qırçınlı və donuq üzünün rəhmsizcəsinə bozardığını gördü. İstəkli dostu Ramal Rövnəqlinin bir şeiri düşdü yadına: //Çəkilir sözün tətiyi,// dərd ölü düşür varağa...// ömrün son nöqtəsi deyil, //vergülü düşür varağa...// O an da içindən yandıra-yandıra bir ildırım keçdi elə bil: "İnsan da özü-özünə bu qədər saxtakarlıq edərmi, İlahi, bu boyda badalaq vurarmı görən?.. Bəlkə ədəbiyyat bir çempionatdı, bilməmişik? Hə? Bu nə bəhsəbəhsdi axı? Görəsən niyə bugünkü şairlərimizin çoxu sözün kölgəsində kürt toyuq kimi eşənək atmaqdan əl çəkmək nədi bilmirlər?.." Sonra da dodaqları altında o şeirin son misralarını mızıldadı: //O boyda yaz keçir məndən,// bir gülü düşür varağa...//

Sən həmişə kor-koranə yazmısan, qardaşım, həmişə... Mən də bədbəxt olmuşam ki, bu boş və gərəksiz misraları yaddaşıma həkk etmişəm. Bu, bəlkə də şeir yox, bir iblis ayinidi, iblis pıçıltısıdı, ona görə adamı asanca tora salır. Amma xeyri yoxdu, xeyri yoxdu, vallah! Şeirimizin kürt toyuqları bir şeyi unudurlar ki, eşənək atıb üzə çıxardıqları zir-zibil əslində həzmə getmir, əsl sözün nə olduğunu anlayan adamın haram tikə kimi yoğun bağırsağında ilişib qalır..."

Gün batmışdı. Onun gözləri önündəcə əyiş-üyüş olub çəkilmişdi dərgahına. Qırmızısı uzun müddət üfüqdən çəkilməsə də, artıq hər yanı dibsiz qaranlıqlara buraxıb da getmişdi. Allah bilir, bu onun neçə milyardıncı batışıydı. Amma Zərbay inanırdı ki, yer üzündə günəşin bu cür qeyri-adi bir şəklə düşüb batıb getməsini ondan başqa bu axşam yəqin heç kim, heç kim izləməyib. Heç qabaq cərgədəki qonşu illüminatordan baxan o romantik görünüşlü rus qadınına da günəş elə görünməməliydi. Ola bilməzdi axı bütün illüminatorların şüşələrində beləcə qüsur olsun və beləcə görünən hər şeyi, buludları, günəşi şikəst etsin. "Bəlkə gözümdə bir qüsurum var?" Gözlərini içəri dolandırıb onun üçün bu an son dərəcə maraqsız görünən salona baxdı. "Yox, gözümdə qüsurum-zadım yoxdu..." Salonun yarısı, demək olar, boşuydu. Ürəyi sıxıldı. Stüardessanın verdiyi çay artıq soyumuşdu. Böyründəki yaşlı qadın təyyarə tərpənəndən gözlərini necə yummuşdusa, eləcə də yatmışdı. Yenidən üzünü pəncərəyə sarı çevirdi. Zülmət qaranlığa baxmaq nə qədər mistik, nə qədər üşəntili olsa da, içinə bir sakitlik gətirirdi. "Hanı o daş Zərbay?.." Amma ağlına gələn yeni bir fikirdən içində bir qədər narahatlıq yarandı, dincliyi alt-üst oldu. Qəfil fikrindən keçdi ki, bu deformasiyalı, qüsurlu təyyarə pəncərəsinin o üzündən onun sifətinə baxan olsaydı, görəsən, o varlığın gözlərinə necə görünərdi? Yəqin ki, əyiş-üyüş, insanlıq çərçivəsindən çıxmış bir şəkildə. Sözsüz ki, elə olardı. Qaranlıq boşluqlarla onun arasındakı bu qüsurlu, ironik maneədən doğan fəlsəfi ovqat mizan tərəziydimi, ya nəyəsə işarəydimi? Nəydisə qorxunc hisslər yaradırdı içində. Bəs ordan baxan varmı, ya ola bilərmi? O yanda görünənlər qüsurluydu. Bəs bu yandakılar? Gözlərini ordan çəksinmi? Çəksə, görən nə olar? "Başın təmiz xarab olub..." Bir anlığa, cəmi bircə anlığa üzünü yana çevirdi və onda gördü ki, böyründə əyləşmiş, yol uzunu daş kimi yatmış yaşlı qadın yuxusunda gülümsünür. Qarşı cərgədə yalqız oturmuş o romantik görünüşlü rus qadını yenə də gözlərini illüminatora zilləmişdi, elə bil, o da gülümsünürdü. Hə, elədi ki var, gülümsünürdü. Nəyə? Qaranlıq boşluqlaramı? Qadın elə bil arxadan ona zillənmiş baxışları hiss etdiyindən üzünü arxaya çevirmədən, yalnız öz antik görkəmli profilini Zərbaya yaxınlaşdıraraq pıçıldadı: "Prekrasnaya noç... ne pravda li?.." Yenidən illüminatordan gecəyə boylandı. Bu zaman hər biri alma boyda ulduzlarla dolu olan göy üzünü sanki ilk dəfəydi görürdü. Amma elə bil o almaların hamısının böyründən dişləmişdilər... "Təmiz xarab olub başın..." Daha da diqqətlə baxmağa başladı. Qadının yenə pıçıltısı gəldi: "Ne pravda li?.." Özünü toparlayıb: "Doğrudu" - dedi. Qadın çevrilərək gülümsər və süzgün gözlərini ona zilləmişdi, üzünə baxanda sanırdın ki, bu qadının elə bil dünyada heç vaxt, heç bir dərdi-filanı olmayıb. Deyəsən, gözlərini çəkməməklə qadın sualına daha dolğun cavab istəyirdi. O da gülümsəməyə çalışdı, amma nəsə alınmadı, hər halda başını tərpədərək: "Soverşenno verno... " söylədi.

Darıxdı, özü də çox pis darıxdı. "Mən sözün bəlasıyam..."

Böyründəki qadın xoruldamağa başlamışdı, üzündən də zəhirmar tökülürdü. Göyün üzündə bir dənə də olsun ulduz qalmamışdı. Bütün o dişlənmiş almaları boşluqların fani küləkləri çırparaq tökmüşdü deyəsən... Bəlkə də təyyarə qaranlıq buludlara girmişdi, ona görə ulduzlar qeybə çəkilmişdi. Amma bu, ola bilməzdi hələ. Çünki buludlar çox-çox aşağıdaydı və eniş başlamamışdı.

Ayağa qalxıb rəfdən noutbukunu götürdü, çantasının cibindən dəftərin birini çıxardı. Həbsxana nəzarətçisi Oktayın göstərdiyi kişilik hesabına səkkiz dəftərdən heç olmasa ikisi də olsa, gəlib əlinə çıxmışdı. O, kişi kimi dediyini eləmişdi: aradan vaxt keçsə də, onun yeni ünvanını tapıb göndərmişdi. Qalanlarını "şmonda" tapıb çıxarmasaydılar, güman ki, bir kitablıq yazıydı indi... Oktay deyirdi ki, o vaxt hamısını cırıb atmışdılar, bu ikisini isə arada olan beş illik xətir-hörmətə görə o, əməliyyatçıların otağından arakəsməyə salıb çırpışdırmışdı.

Deyəsən, düz deyirlər, əlyazmaları doğrudan da itmir.

Dəftərin üstündə: "Zərbay Turanoğlu", iç tərəfindəsə böyük hərflərlə "Əlifba bayramında qətl" yazılmışdı. Açdı və içində yazılanları tamamilə özgə bir adamın yazısı kimi maraq və soyuqqanlıqla oxumağa başladı.

"d" dastanı

...dərviş dumanlı-dumanlı dedi:

- dinlə! dostum, düzgün, dürüst düşünənsənsə dinləyib də döz dediklərimə. deməli, dadaş dayı dəyirmanın dalında dananı danlayırdı, dana dinmirdi. dana dirənib durmuşdu. dadaş dayı dedikcə deyirdi, deməkdən darılanda dananı döyürdü də... dana dünyanın dolu döyən doqqazında durmuşdu. divanəydi dana. dəli-dəli dingildəyir, dolanıb, dolanıb dadaş dayının dəyənəyinin donqasına duruşub-dözdüyündən dolayı, deyəsən, darıxırdı da. dərin-dərin duyğulananda dananın dişi dişinə dəyirdi. düşünürdü; dağdan daş diyirlənə, düşə dadaş dayının danqırına! daşsa düşmürdü. daşlar dağdan düşəndə də dadaş dayıya deyil, damba-dumbla dananın dümbəyinə dəyib dərəyə dığırlanırdı. dana dad döyürdü; dəyənəyə dözürdü, danlağa dözürdü, daşların dönüklüyünə dözmürdü. dəyirmana dən daşıyan dəvələrə dərdini danışmağı düşünürdü daha. dananın diaqnozu düz deyildi. dadaş dayı dananın dılğırlığına dodağını dişləyib dursa da, dərdini dəyirmanın dalında dolaşan dumanlara danışsa da davakar danaya "dur!" deməyəndə dalağı deşilirdi. dana döyüləndə dodaqlarının dalında, daha doğrusu, dişinin dalında dilini dəbərdəndə dad döyməsi düüüüz dərbənddə dinlənilirdi. danimarkada, düsseldorfda danışırdılar dadaş dayının dəyənəyindən...

...danimarkada dincələnləri defakto danlayaraq damğalı dana dingildədi: dahi dadaloğlu demişdir: duman dağlarındı, dövran dadaş dayıyla dananın. dadaş dayı dərhal: dur! - dedi - deyirsən düz de də! duman da dadaş dayınındı, dövran da, dana da! dinc dur, duzu dağıtma, dəhşətli dava düşər! dekanlar "denqi davay!" deyə-deyə darülfünundakı dərslərdə düsturunu dalbadal dama-dama dəftərlərə döşəyərlər, dilə-dişə düşərsən. dana dediyin dahi deyil, düşün! dahilər danışmamışdan dirriklərindəkiləri dırmıqlayarlar, daha dır-dır dırıldamazlar! dəlixanadan dolayı darıxırsan, deyəsən. dəlilərə deyərəm, dəmiryeyən dzü-doçulara deyərəm, döyərlər, döyərlər, damağın deşilər, dələyə dönüb dağdağana dırmaşarsan, dırmaşınca da donuza dönüb donquldayarsan, dediklərinin dirhəmə də dəymədiyini duyarsan. daha dalımca danışacaqların dansıma da deyil! dəbər dağlardakı dikiy dostlarının doşabından dadmağa! davay!..

...damğalı dana düşündü: deməli, dəniz delfinlərindi... deməli, delete düyməsi... deməli danaxana... deməli dahi dadaloğlu da dadaş dayının dərbələrinə dözməyib dünyasını dəyişibmiş. dağıl, dünya! dalıyca da doluxsundu: deyəsən, dəryanın dalındakı dinozavr dubinkasıyla dadaş dayını dürtmələməyə darıxmır. demək, dualarımız dərgahlarda dinlənilmir, dünya dediyin dəbərən deyil, dalana dirənib dağılmış...

durnalar dəstə-dəstə dağlardan düzlərə doluşdu. dəniz dalğa-dalğa daşlara dirsəkləndi. dekabrda dağlar duman-duvağlarını düşürüb dekolte durumunda dayandılar. dilotu dadmış dolaşalar dikbaşlıqdan dala durdular. di denən dadaş dayıyla dialoq davası döyməyi dayandırmağı, didişmələrdən doymağı dana dilədimi?..

...dinlədinmi, dostum! dinləyib dincəldinmi? dinlədinsə dolmabaxçada divarlara döydür dediklərimi. dılğır danayla dadaş dayının dar doğanaqdakı dirəniş durumunu, düşüncə dilemmasını diplomatcasına deyil, dispeçercəsinə dilimlə. duymadınsa dübarə deyim: dünyadakı dəyərlər domino daşları deyil dik-dik dura, dığıltıyla dağılanda diyarımıza da dəyə, danaya dur deyə, dadaş dayı düşüncəli deputatları diyirlədə dumamızdan dışarı. dünya dağılsın da di! dağılmır da, dostum, dərdin dalağıma, dağılmır! dünya dinozavrlarını dəclə düşündürür, dəcləətrafı dərələr, dibi dupduru dizellə dolu düzlər düşündürür.

dostum, dediyim dəlillərdən dərin-dərin duyğulanma, dastan dilidi də... dastanda dəliyə dərrakəli, dərrakəliyə dəli də deyilir. dünya dardaneldən dardısa da direksionda dözüb durmalısan. duxdan düşmə! duruxma! darıxdırıcı dəqiqələrdə düsturumu dinləsən, deməli, doğrudan da dahi diplomatsan. di dinlə: demək, dəbdəbəli dairələrdə dadaş dayının dəbilqəsinə dəfnələr düzənlər danaya diri-diri dəfn düzənlədiklərini düşünürlər. day demirlər dana da danadı; dünya dırnağına da deyil. dana dağda, dərədə doğulub. dananın dalının dəyənəklə doğmalığı dünya duruncadı. döyüldükcə danalıqdan dartınıb düyələşir, döyüldükcə dəmirləşir dərddəymiş... dananı dəstəkləməklə dadaş dayıya duzəx düzəldənlər də düşüncəsiz demokratlardır (demokrat dırnaqda). dadaş dayı diri deputatdı. "dəprəmdi day, dəbər!" - deyiləndə duzəxlərə düşən dovdağlardan, dovşanlardan deyil. dili dildi, dilçəyi də dilçək. dadaş dərrakəli dayıdı. dünya diplomatlarını dollarla divara dırmaşdırar, darıyla dənlədə-dənlədə düşürər...

dayan! dayan, dostum! "D" dastanı doğrudan da duzsuzdu. deyirəm, dinləməkdən doydun day. di dolçanı daya dodaqlarına! ditdili dilini dişləməmiş dombalaqla danaxanadan dışarıya!..

kifayətdi, kəndçim, keçək "K"-ya. kristal kimi kövrək könlündə kədər kündələdiyim kifayətdi. kin-küdurətini kiritməkçün kaş kitab köşklərindən, kitabxanalardan "K" komediyası"nı kreditlə kirələyəydin, kəsərli kəlmələrin kokain kimi kefverənlərini köçürəydin kitabçana...

...Yox, "K" komediyası" deyilən, ağır və həşəmətli saydığı o yazını oxumaqdan vaz keçdi. Hələlik "Əlifba bayramı"nı bitmiş saydı. Onsuz da bir "D" dastanı" deyildisə, dəftərdəkilərin çoxunu alayarımçıq oxuyacağını, axıracan oxuya bilməyəcəyini anlayırdı. Götürəndə "K" komediyası" daha tünd yazıydı, amma içində o yazının bəzi məqamlarıyla hələ ki, barışığa gələ bilmirdi, "orada - o yazıda ilməsi qaçmış elə gerçəklər var ki, dibinin qaranlığı avazımır, içinə varanda işığım öləziyir..." deyirdi. Bircə üslubundan razıydı bu yazının. Vəssalam.

Zahid Sarıtorpaq

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 20 yanvar.- S.26.