İnsan mənzərələri –

Pirayə xanıma

Əvvəli burada

Hələ də

qaçmaqda olan itlər

geridə qalırlar,

döngədən keçir qatar.

Arxadakı

vaqonlar görünür

bir-bir,

çaşıb qalır insan:

bu çox-çox uzaq,

bu çox-çox

arxada qalan şeylərə

bağlı olmaqdan.

510 nömrəli ümimi vaqon.

Dəhliz.

Bir adam,

çiyinlərinin üstündən

mavi göy görünən

cankırılı Durmuşun

arxasında oturub,

dayayıb qapıya kürəyini,

bir kənddə

məscid divarının dibində

oturubmuş kimi.

Dalğındı.

Dincəlir sanki.

İmdad diləyən

bir yalvarışla

sallanmış bığları.

Bəmbəyaz

şırımlar var

qapqara və incə əsnəsində.

O bəlkə bir adam öldürəcək.

Bilmir.

Məktubda

bu haqda

bir şey yazmayıblar.

Fəqət

zavallının eni bu,

uzunu bu olan tarlasına -

məhkəmə sənədində

təsdiq edildiyi kimi -

onunla

eyni kənddən olan

Əhmədoğlu Bəkir sahib çıxıb.

Ehtimal ki,

Bəkiri öldürəcək,

balta ilə.

Nəzarətçi gəldi.

Çankırılı Durmuş

özünü saymamazlığa vurdu.

Arxasındakı adam

təlaşla sıçrayıb

qalxdı yerindən,

təbəssümündə

hər şeydən çox

yalvarıcı bir hal vardı.

Çəkinə-çəkinə,

sıxıla-sıxıla

şəxsiyyət vəsiqəsini

polisə gösdərirmiş kimi

göstərdi biletini nəzarətçiyə…

Nəzarətçi

gördüyü işdən

məmnun olanlar kimi

arxayın-arxayın

deşdi bileti

və

gedərkən

aram-aram dedi:

- Eloğlu,

burda oturmaq olmaz,

qadağandır,

get,

axtar,

bax,

hər halda,

içəridə

boş yer olar.

Dəhlizdə

tatarsifət adam -

yun fabrikinin qaravulçusu

və

cürə saz maraqlısı -

bir əhvalat danışırdı

Qartallı Kazıma

Çanaqqala haqqında:

"Mayın altıncı gecəsi

səkkiz yerimdən yaralandım,

yaramın ikisi

hələ də bitişməyib,

sızıldayır zaman-zaman…

İngilislə

üz-üzə dayanmışdıq -

aramız üç-beş addım,

bizim

əl qumbaramız

onların səngərlərinə çatır,

onlarınkı bizimkinə.

Hücuma keçdik.

Üç addım

atmamışdım ki,

yıxıldım yerə.

İngilisin pulemiyotu

qarnımı biçmişdi.

Aradan

bir qədər keçdi.

Başımı qaldırıb baxdım:

göy ulduz-ulduz…

Bizimkilər

geriyə çəkilmişdilər.

Aramsız

atəş yağdırır ingilislər

səngərdən,

güllələr

başımın üstündən keçir,

vızhavız,

başladım

geri-geri sürünməyə,

torpağı

əllərimlə eşələyirəm,

alnım gavura sarı.

Bir yandan

öz səngərimizə tərəf

sürünür,

bir yandan da

deyirəm:

Ay Allah,

vurdursan da,

arxadan vurdurma məni!

O vaxt

ayrı şey gəlmir

insanın ağlına.

Süründükcə

şəhid meyidləri

ilişir əl-ayağıma,

daha doğrusu,

mən onlara toxunuram…

Kimisi

arxası üstə düşüb,

açıq qalmış ağzı

qanla dolu,

kimisi üzüqoylu,

kimisi diz çöküb,

əlində mauzer,

eləcə,

heykəl kimi

donub qalıb.

Öz-özümə deyirəm:

Allahım,

öldürəcəksənsə,

məni belə öldür,

əlimdə mauzer,

dizi üstə,

üzü gavura sarı…

Nə isə,

səhər açıldı.

Ətraf

əməlli-başlı işıqlandı.

Mən də

səngərin yaxınlığına

çatdım.

Bir tüfəng uzatdılar -

yapışdım sünügüsündən.

Məni dartıb,

səngərə saldılar.

Sonradan hesabladım:

üç saata gəlmişəm

iyirmi beş metrlik yeri…

Bir müddət

eləcə ikiqat qaldım səngərdə,

yaralarım başladı

sızıldamağa.

Günorta üstü

yoldaşlarımdan biri

` məni dalına aldı -

gəldik tibb məntəqəsinə.

Çadırlar…

Çadırların içinə dirəklər basdırılıb,

saman döşəkləri

bərkitmək üçün.

Saman döşəklərin üstündə

yaralılar, yan-yana.

Ağlayanmı deyirsən,

küfr edənmi deyirsən

dininə, imanına,

hamısı burada…

Qayçı ilə

kəsdilər paltarımı.

Oldum anadan gəlmə,

çırılçılpaq.

Bir

əsgər şineli

atdılar üstümə.

Yaralarım açıq,

sarımaq üçün tənzif yox.

Amma,

Allahdan olan kimi,

qan axmır,

torpağa qarışıb quruyub.

Bir müddət keçdi.

Özüm də

bilmədən

yuxuya dalmışam.

Qolumdan yapışdılar,

ayıldım.

Çadırdan çölə çıxartdılar.

Axşam çağıdı -

gün batdı -

batacaq…

Çölüm soyuq,

içim isti.

Taxta təkərli arabalar

düzülüb yan-yana.

Sanitarlar

yığırlar yaralıları arabalara,

üst-üstə,

buğda çuvalı kimi.

Altda qalanın canı çıxsın.

Bir arabada

on, on beş yaralı -

bağıran kim,

ölən kim.

Nə isə, yola düşdük.

Arıburnunun yolları daşlıqdı.

Arabalar silkələnir.

Toran çaldı.

Mən arxası üstə uzanmışam

Altımda kimsə qımıldanır,

köksümdə

bir cüt ayaq var,

Amma

ayaqlardan birinin

yarısı qopub.

Dikdirdən aşağı enirik.

Göy üzü ulduz-ulduz,

bir də

xəfif-xəfif əsir rüzgar.

Bir-birinin ardınca

gedir arabalar.

Qum işkələsinə çatdıq

səhərə yaxın.

Bir çadırın yanında dayandıq.

Bir adam

bayıra çıxmadan,

çadırın içindəncə

səsləndi arabaçıya:

- Haralıdı?

- Filan yerli.

- Atasının adı?

- Filan.

- Öz adı?

- Filan.

- At aşağı!

Arabaçı

qaldırıb atdı yerə

o adamı.

Növbə mənə çatdı.

Dözə bilmirəm ağrıya,

Ana, bacı qoymadım,

söydüm arabacını.

Hərif

adətkar olubmuş:

dedi,

söy, qardaş, söy,

ürəyin nə qədər

istəyirsə,

söy…

Qumun üstünə uzatdılar bizi.

Yanımızda

dəniz xışhaxış qalxır, enir.

Ətraf bir xeyli işıqlanıb.

Qumların üstündə min,

bəlkə bundan da ziyadə

yaralı var.

Günortaya qədər gözlədik.

Bir gəmi gəldi,

ikibacalı,

dəniz rəngində.

Küfr edə-edə,

çığıra-çığıra,

bağıra-bağıra

yükldəilər bizi gəmiyə,

yenə də

çuval yükləyirmişlər kimi…

Gəminin içi cəhənnəm, -

laxta-taxta qan,

mazut,

tər.

Məni

gəminin anbarına endirdilər.

Yola düşdük.

Yeddi gün, yeddi gecə.

Yaram qurdladı.

Baxdım qurdlara -

başları qara-qara,

qalan yerləri ağ-ağ.

Amma ağıllıdılar -

baxdığım

duyar-duymaz qaçdılar,

bir az sonra yenə gəldilər…

Yeddi gün, yeddi gecə…

Türkün canı

it canıdır, dözür.

Bir də

Allah öldürməyəndə öldürmür.

Səkkizinci gün

çatdıq Sirkəciyə,

Kapitan lövbər atdı,

lakin

qəbul etmədilər bizi,

burda boş yer yoxdur deyə.

Axşam,

əzan vaxtı

lövbəri qaldırdı kapitan.

Gəldik Heydərpaşanın önünə.

Tibb məktəbi

xəstəxana idi o zaman.

Onlar

"qəbul etmək mümkündür"

- dedilər.

Bir

matrosun dalında

göyərtəyə çıxdım.

Matrosun

topallığı vardı

bir az,

amma

xas polad kimi

möhkəm bir laz

uşağı idi.

"Bismillah" deyib,

baxdım dörd tərəfə:

İstanbul pırıl-pırıl nur saçır,

Ah, canım İstanbul!

Nə isə,

xəstəxanaya girdik.

Divarlar ağappaq.

Hər yan elektrik.

Döşəmə daşları

təptəzə, tərtəmiz.

Təkərli xərək hazır.

Məni

təkərli xərəyə uzatdılar,

rahat-rahat.

Allah

dövlətə zaval verməsin.

Dua etdim, vallah…"

Susdu tatarsifət adam.

Alnı müsibət qırışdı.

Kiçik,

sivri çənəsində

seyrək, ağ saqqalı

uzanmışdı.

Qurd gözləri ilə

qəribə tərzdə gülümsədi

Qartallı Kazım,

universitet tələbəsi -

kənardan dinləmişdi söhbəti -

çaşqın halda.

Bir kədər duydu içində,

sonra hirs qarışıq

bir mərhəmət.

Sonra düşündü:

"Heyif,

necə də tez əfv edirlər."

Sonra yenə düşündü:

"Bir növ balıq,

bir növ ağac,

bir növ mədən kimi

məmləkətimizdə

bir növ insan var ki,

ömrünü danışmağa dəyər

və

yaddan çıxmayan xatirəsi

müharibələrdir, müharibələr."

Və

davam etdi düşünməyə:

"Mən

bir səngərdə

ölümü gözləyəcək qədər

cəsurammı?

Gözləyənlərin

və ölənlərin

hamısı cəsur idilərmi?

Ümumiyyətlə,

bu işin cəsarətlə

bir əlaqəsi varmı?

Yoxsa,

səngərdəkilər

bir çobanın

sallaqxanaya apardığı

bir sürü mal-qara kimi

heysiyyətsizdilərmi?

Yoxsa,

yanlış düşünürəm?

Elə səngər ola bilər ki, -

məsələn, mənim üçün -

sevinc içində

ölə bilərəm orda.

Səmimiyəm bu anda.

Fəqət gələrsə o gün

və ölmədən öncə

bir neçə saat

yaralı halda

yaşayası olsam,

təəssüf hissi duymayacağammı?"

Universitet tələbəsi

daha heç nə düşünmədi

Nəzarətçi

ağızlaşırdı

tatarsifət adamla.

Universitet tələbəsi

mübahisənin səbəbini

anlaya bilmirdi.

Peşman olmuş

adama bənzəyirdi

tatarsifət adam.

Və

nəzarətçi qürurlu görünürdü

acıqlı vaxtında belə.

Nuri Öztürk -

"Qocalar evi"nin mühasibi -

yetirdi özünü qovğa yerinə

və

səsi gəldikcə bağırdı:

- Bəylər, dayanın!

Nəzarətçi

dövlət məmuru sayılır.

Deməli,

bu tatarsifət adam

dövləti təhqir etmişdir,

dərhal

akt bağlamaq lazımdır.

Nəzarətçiyə

nəsə dedi Qartallı Kazım.

"Yaxşı,

elə olsun,

Kazım qardaş" -

dedi nəzarətçi.

Universitet tələbəsi

Nuri Öztürkün qoluna girib,

apardı üçüncü kupeyə.

Dava-dalaş səngidi,

amma

heç kəs tatarsifət adama

dövləti təhqir etdiyini

başa sala bilmədi...

Ardı var...

Nazim HİKMƏT

Hazırladı: Dilsuz

Ədəbiyyat qəzeti. 2018.- 27 yanvar.- S.16-17.